Atopowe zapalenie skóry - objawy, leczenie, profilaktyka

Atopowe zapalenie skóry - wprowadzenie

Atopowe zapalenie skóry jest to przewlekła, nawrotowa, zapalna choroba skóry, rozpoczynająca się zwykle we wczesnym dzieciństwie, cechująca się silnym świądem, typowym umiejscowieniem, charakterystyczną morfologią zmian skórnych oraz bardzo często współwystępowaniem innych chorób atopowych u chorego lub jego rodziny.

Przyczyny atopowego zapalenia skóry

Podłożem do rozwoju atopowego zapalenia skóry są zarówno predyspozycje genetyczne, jak i czynniki środowiskowe. Dziedziczenie tego schorzenia jest złożone i nie podlega regułom klasycznego dziedziczenia mendlowskiego. Ryzyko wystąpienia choroby u bliźniąt jednojajowych wynosi 70%, a u dwujajowych – między 20% a 30%. W przypadku gdy jedno z rodziców prezentuje objawy atopii, ryzyko wystąpienia atopii u dzieci wynosi ok. 50%, natomiast jeżeli oboje rodzice dotknięci są atopią, ryzyko to wzrasta do ponad 75%. Z kolei ryzyko wystąpienia choroby u dzieci, których żadne z rodziców nie jest dotknięte chorobą atopową, wynosi 5–15%. Ponadto w powstawaniu atopowego zapalenia skóry istotne są również czynniki immunologiczne oraz środowiskowe (zanieczyszczenie środowiska; alergeny pokarmowe: mleko, jajo kurze, ryby, soja, pszenica, orzeszki ziemne; alergeny powietrznopochodne: roztocze kurzu domowego, pyłki roślin; alergeny pochodzenia zwierzęcego, bakteryjnego lub grzybiczego; czynniki psychiczne i sytuacje stresowe).

Epidemiologia atopowego zapalenia skóry

Atopowe zapalenie skóry jest częstą chorobą wieku dziecięcego. Ogólna częstość występowania schorzenia w populacji Europy wynosi 10–12%, z pewną nieznaczną przewagą płci żeńskiej. W ostatnich latach stwierdza się dramatyczny wzrost częstości występowania atopowego zapalenia skóry u dzieci przed 7. rokiem życia. Początek choroby obserwuje się zwykle pomiędzy 3. a 6. miesiącem życia. U ok. 40% dzieci choroba ustępuje z wiekiem. U pozostałych zdarzają się nawroty w wieku dorosłym. Odsetek chorych z dodatnim wywiadem rodzinnym wynosi 60–70%.

Objawy atopowego zapalenia skóry

W obrazie klinicznym atopowego zapalenia skóry dominującymi objawami są zaczerwienienie, suchość skóry, złuszczanie i skłonność do nawrotowych zakażeń bakteryjnych. Niemal u wszystkich chorych z czasem dochodzi do lichenizacji, czyli pogrubienia naskórka. Zmiany chorobowe najczęściej lokalizują się w zgięciach łokciowych i podkolanowych oraz na twarzy i szyi, aczkolwiek mogą obejmować całe ciało. Często u pacjentów z atopowym zapaleniem skóry współwystępują inne schorzenia atopowe, takie jak astma oskrzelowa, alergiczne zapalenie spojówek lub też sezonowy bądź przewlekły katar sienny. Wyróżniamy trzy typy kliniczne uzależnione od wieku chorego: niemowlęcy, dziecięcy i osób dorosłych.

Pierwsza postać występuje w okresie niemowlęctwa i u małych dzieci. Zmiany skórne są ostro odgraniczone, o charakterze rumienia, często z nacieczeniem zapalnym i sączeniem. Największe nasilenie zmian obserwuje się na twarzy, w zgięciach łokciowych i podkolanowych.

Druga postać występuje u dzieci, młodzieży i u osób dorosłych. W jej przebiegu dominuje obraz wtórnych zakażeń skóry, a suchość skóry jest bardzo zaznaczona. Zmiany skórne pokrywają się otrębiastym naskórkiem i zajmują przede wszystkim zgięcia stawowe, szyję, grzbiety rąk oraz tułów.

Trzecia, najrzadsza postać występuje wyłącznie u osób dorosłych. W obrazie chorobowym dominują grudki i nadżerki, które są rozsiane w obrębie skóry tułowia i kończyn.

Rozpoznanie atopowego zapalenia skóry ustala się na podstawie występowania charakterystycznych kryteriów klinicznych wg Hanifina i Rajki, które podzielono na kryteria podstawowe (główne) i kryteria mniejsze. Aby rozpoznać atopowe zapalenie skóry, u pacjentów powinny być spełnione co najmniej 3 z 4 kryteriów podstawowych i 3 z 23 kryteriów mniejszych.

Kryteria główne to:

• świąd skóry,
• typowa morfologia i umiejscowienie zmian skórnych,
• przewlekły i nawrotowy przebieg,
• osobniczy lub rodzinny wywiad w kierunku atopii.

Kryteria mniejsze:

• suchość skóry,
• rogowacenie mieszkowe,
• dodatni wynik skórnych testów punktowych,
• wczesne pojawienie się pierwszych objawów chorobowych,
• podwyższony poziom IgE,
• skłonność do wyprysku rąk i stóp,
• wyprysk sutków,
• zapalenie czerwieni wargowej,
• nawracające zapalenia spojówek,
• stożek rogówki,
• objaw Dennie-Morgana,
• zaćma podtorebkowa,
• zaciemnienie okolic oczodołów,
• rumień/zblednięcie twarzy,
• fałd na przedniej powierzchni szyi,
• świąd skóry po spożyciu niektórych pokarmów,
• złe znoszenie wełny i rozpuszczalników tłuszczowych,
• nietolerancja niektórych pokarmów,
• wzmożona akcentacja okołomieszkowa,
• biały dermografizm,
• „polakierowane” paznokcie,
• poronna rybia łuska,
• zaznaczony wpływ czynników środowiskowych i emocjonalnych na przebieg schorzenia.

Leczenie atopowego zapalenia skóry

Postępowanie lecznicze w przypadku atopowego zapalenia skóry obejmuje pielęgnację skóry atopowej, leczenie miejscowe oraz leczenie ogólne i uzależnione jest od wieku pacjenta i obrazu klinicznego. W postaci lekkiej zwykle wystarczają: zastosowanie preparatów miejscowych zawierających glikokortykosteroidy i/lub inhibitory kalcyneuryny oraz właściwa pielęgnacja skóry. W postaci średnio nasilonej dodatkowo można zastosować fototerapię, leki przeciwhistaminowe oraz immunoterapię alergenową. Postać ciężka stanowi wskazanie do leczenia szpitalnego i wdrożenia intensywnego leczenia ogólnego.

Profilaktyka atopowego zapalenia skóry

Postępowanie prewencyjne obejmuje profilaktykę pierwotną, wtórną i dodatkową. Profilaktyka pierwotna dotyczy dzieci, które urodziły się w rodzinach obciążonych atopią i nie prezentują jeszcze objawów klinicznych. Istotnymi elementami tej profilaktyki są: przedłużenie karmienia piersią do 3–6 miesięcy, zakaz palenia tytoniu przez matkę w czasie ciąży i karmienia oraz ograniczenie ekspozycji na alergeny powietrznopochodne. Profilaktyka wtórna dotyczy pacjentów prezentujących objawy kliniczne choroby. Obejmuje ona: konieczność przeprowadzenia dokładnej diagnostyki alergologicznej, pielęgnację skóry, eliminację alergenu, poradnictwo zawodowe i unikanie czynników drażniących. Profilaktyka dodatkowa ma na celu zapobieganie rozwojowi objawów klinicznych ze strony innych narządów, przede wszystkim ze strony układu oddechowego.

Piśmiennictwo

1. Kaszuba A, Adamski Z (red.). Poradnik lekarza praktyka. Dermatologia. Czelej, Lublin 2012.
2. Rzepa T, Szepietowski J, Żaba R (red.). Psychologiczne i medyczne aspekty chorób skóry. Cornetis, Wrocław 2011.
3. Jabłońska S, Majewski S. Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową. PZWL, Warszawa 2005.
4. Waszczykowska E. Atopowe zapalenie skóry – postępowanie lecznicze. Prz Alergol 2004; 1: 24–29.