Choroba posurowicza - co to takiego?

Czym jest choroba posurowicza?

Na chorobę posurowiczą narażone są osoby, które otrzymały dożylnie obcogatunkowe białko. Podobne do niej reakcje mogą wywołać różne leki, także te przyjmowane doustnie [1]. Znajdujące się w podawanych preparatach białko stanowi obcy dla organizmu materiał, w związku z czym układ odpornościowy zaczyna wytwarzać przeciwciała skierowane przeciwko nieznanej substancji. Łączą się one z cząsteczkami białka i tworzą tzw. kompleksy immunologiczne. Te z kolei odkładają się w tkankach, co uruchamia reakcję zapalną będącą przyczyną obserwowanych w chorobie objawów. W reakcji wywołanej przez leki mechanizm jest nieco inny - cząsteczka leku łączy się z białkami występującymi w krwi, a te po zmodyfikowaniu rozpoznawane są również jako „obce” i powodują wytwarzanie przeciwciał. 

Choroba posurowicza - objawy

Zazwyczaj pierwszym symptomem choroby posurowiczej jest gorączka. Jako kolejny pojawia się inny typowy objaw, czyli zmiany skórne, które najczęściej przyjmują formę osutki: uogólnionej plamisto-rumieniowej lub grudkowej, a czasami przypominającej pokrzywkę lub odrę. Początkowo rozwija się ona na rękach, stopach i tułowiu. Nie występuje za to na błonach śluzowych (np. w jamie ustnej). Często dochodzi także do zajęcia stawów, które mogą być zaczerwienione i bolesne [2].

Do innych objawów choroby posurowiczej należą:

• powiększenie węzłów chłonnych (a czasami także śledziony),
• dolegliwości brzuszne (nudności i wymioty, ból brzucha, często także biegunka),
• duszność,
• ból głowy,
• zaburzenia widzenia,
• rzadziej - inne objawy neurologiczne. 

Co istotne, objawy choroby posurowiczej nie występują od razu po podaniu wywołującego ją preparatu. Wytwarzanie przeciwciał i rozwój reakcji zapalnej stojącej za symptomami trwa bowiem co najmniej kilka dni. Z tego powodu objawy rozwijają się zazwyczaj po 1-2 tygodniach, a następnie utrzymują się podobnie długo, po czym zwykle samoistnie ustępują. U osób, które już kiedyś otrzymały dany lek lub preparat, symptomy mogą jednak wystąpić szybciej. 

Zobacz także:

Alergie krzyżowe - na czym polega taka alergia i jak sobie pomóc?

Alergia - choroba XXI wieku

Na czym polega odczulanie? Objawy alergii można zatrzymać!

Leki i nie tylko. Przyczyny choroby posurowiczej

Najczęściej chorobę posurowiczą wywołują antytoksyny, czyli preparaty zawierające przeciwciała neutralizujące toksyny, wytwarzane przez różnego typu drobnoustroje. Należą do nich m.in. końska antytoksyna błonicza, a także antytoksyna tężcowa, botulinowa i przeciwko wściekliźnie. Wśród leków mogących wywołać typową chorobę posurowiczą wyróżnia się np. chimeryczne przeciwciała monoklonalne, czyli leki stosowane w terapii m.in. chorób nowotworowych i reumatologicznych (rytuksymab, infliksymab, omalizumab i inne) [1]. 

Reakcje typu choroby posurowiczej powodować mogą także inne leki. Są to między innymi antybiotyki (szczególnie często obserwuje się ją po podaniu cefakloru), leki stosowane w leczeniu nowotworów, przeciwpadaczkowe oraz przeciwdepresyjne. 

Diagnostyka choroby posurowiczej

W razie podejrzenia choroby posurowiczej lekarz zbierze dokładny wywiad, obejmujący m.in. informację o przyjęciu leku lub preparatu, który mógł spowodować objawy i dzielącym te wydarzenia odstępie czasowym. Istotne jest też zbadanie pacjenta, dzięki czemu można stwierdzić typowe objawy skórne i stawowe, gorączkę, brak zajęcia błon śluzowych. Informacje pozyskane w ten sposób zazwyczaj wystarczają do postawienia diagnozy, ale dodatkowo lekarz może wykonać jeszcze badania krwi i moczu. Pozwolą one wykluczyć inne przyczyny dolegliwości. Z powodu charakterystycznego przebiegu choroby posurowiczej i braku typowych dla niej zmian w badaniach laboratoryjnych, ich wykonywanie nie jest jednak konieczne do postawienia rozpoznania. 

Co zrobić w przypadku podejrzenia choroby posurowiczej?

W przypadku wystąpienia objawów choroby posurowiczej najistotniejsze jest zaprzestanie zażywania wywołującego ją leku lub preparatu. Dodatkowo, lekarz może zlecić leki przeciwalergiczne, steryd lub niesteroidowy lek przeciwzapalny, który zmniejszy dolegliwości bólowe stawów. Ciężkie przypadki mogą wymagać zastosowania plazmaferezy, czyli „oczyszczania” osocza krwi z niepożądanych składników. 

Referencje: 

1. Rogala B, Cichocka - Jarosz E, Pajdas A: „Choroba posurowicza” w: Interna Szczeklika 2020/2021, s. 1231 - 1233. Medycyna Praktyczna, Kraków 2020. 

2. Lawley TJ, Bielory L, Gascon P, Yancey KB, Young NS, Frank MM. A prospective clinical and immunologic analysis of patients with serum sickness. N Engl J Med. 1984 Nov 29;311(22):1407-13. doi: 10.1056/NEJM198411293112204. PMID: 6387492.