Na czym polega odczulanie? Objawy alergii można zatrzymać!

Dlaczego rozwija się alergia?

Alergia to nadmierna wrażliwość organizmu na substancje naturalnie występujące w naszym środowisku. Do przyczyn alergii należą: uwarunkowania genetyczne, czynniki infekcyjne, zanieczyszczenia powietrza (m.in. spaliny) oraz unikanie ekspozycji na określony alergeny w okresie dzieciństwa.

W przypadku alergii wziewnej, do jej rozwoju dochodzi, gdy w okresie dzieciństwa narażenie na alergen ma charakter nieciągły. Wyróżnić wówczas można okres minimalnej ekspozycji podczas pobytu w pomieszczeniach zamkniętych oraz okres intensywnej ekspozycji w przypadku spaceru lub wyjazdu w plener [1]. Nieprzyzwyczajony do obecności pyłków roślinnych organizm, w przypadku kontaktu, rozpoznaje te cząsteczki jako obce i produkuje przeciwko nim przeciwciała. W konsekwencji prowadzi to do aktywacji szeregu mechanizmów prowadzących do powstania charakterystycznych dla alergii wziewnej objawów. Należą do nich:

• obfity, wodnisty katar, 
• częste kichanie,
• świąd nosa,
• świąd oczu (alergiczne zapalenie spojówek),
• uczucie zatkanego nosa [2]. 

Alergia wziewna wiąże się z przewlekłym zapaleniem błon śluzowych dróg oddechowych, przez co prowadzi do obniżenia odporności. Wiąże się to z ryzykiem nawracających infekcji, w tym zapalenia płuc.

W zapobieganiu objawom alergii stosuje się leki doustne i donosowe (przeciwhistaminowe oraz glikokortykosteroidy). Z kolei metodą przyczynową leczenia alergii jest immunoterapia, czyli odczulanie. 

Na czym polega odczulanie?

Odczulanie polega na wytworzeniu tolerancji układu odporności człowieka na alergeny. Dzięki temu kontakt z nimi (np. z sierścią zwierząt) nie wywołuje uciążliwych objawów alergii.

Podstawowy mechanizm odczulania opiera się na powtarzanym podawaniu do organizmu odpowiednio skomponowanych mieszanek alergenów. Plan leczenia uwzględnia rosnące dawki i zachowanie określonych odstępów czasowych (dziennych i tygodniowych). Po podaniu mieszanki wywoływany jest kontrolowany odczyn alergiczny, który ostatecznie prowadzi do osłabienia mechanizmów alergii. Dzieje się tak, ponieważ dochodzi zarówno do zmniejszenia zdolności komórek tucznych do wywołania alergii, jak i do wytworzenia receptorów hamujących i przeciwciał blokujących powstawanie reakcji alergicznej. Skutecznie poprowadzona terapia odczulająca zmniejszy objawy alergii po kontakcie z alergenem [1].

Można wyróżnić dwie metody odczulania w zależności od drogi podania alergenu: 

• odczulanie podskórne - SCIT,
• odczulanie podjęzykowe - SLIT.

W przypadku SCIT, mieszaninę alergenów przygotowanych indywidualnie dla danego pacjenta wstrzykuje się podskórnie na tylnej powierzchni ramienia, natomiast w SLIT mieszaninę umieszcza się pod językiem za pomocą dołączonego do opakowania zakraplacza. W fazach testowych znajduje się również odczulanie drogą przezskórną, której zastosowanie rozpatruje się w terapii alergii pokarmowych.

Odczulanie, w zależności od wyboru metody i liczby alergenów, trwa kilka lat (zazwyczaj od trzech do pięciu). Odczulanie podjęzykowe rozpoczyna się podczas wizyty u lekarza, a następnie jest kontynuowane przez pacjenta samodzielnie w domu. Odczulanie podskórne prowadzi się w wyspecjalizowanych ośrodkach, w których po podskórnym wstrzyknięciu alergenu pacjent pozostaje pod opieką lekarską przez okres co najmniej 30 minut [3].

Nie każdy moment jest dobry na rozpoczęcie odczulania. Najlepiej przystąpić do procesu, kiedy stężenie danych alergenów jest najniższe - zimą w przypadku alergii na pyłki roślin, a w okresie przed rozpoczęciem sezonu grzewczego w przypadku uczulenia na roztocza kurzu domowego. Lekarz powinien także zadbać, by objawy alergii podczas rozpoczęcia odczulania nie były nasilone. 

Odczulanie - alergia pokarmowa

Wystąpienie tej reakcji alergicznej spowodowane jest spożyciem uczulającego pokarmu. U dzieci do najczęstszych alergenów pokarmowych zaliczamy jajka oraz mleko krowie [4], a wśród osób dorosłych ryby, owoce morza i orzechy [5]. 

Alergia pokarmowa nie jest tym samym, co nietolerancja pokarmowa. W przypadku alergii zaangażowany jest układ odpornościowy, natomiast w przypadku nietolerancji - nie. Jej przyczyną może być m.in. niedobór odpowiednich enzymów trawiennych, przez co organizm ma problem z trawieniem określonych pokarmów.

Proces odczulania na alergeny pokarmowe polega na podawaniu zmiksowanego pokarmu uczulającego w postaci naturalnej (np. płynnego mleka) bądź spreparowanej (np. odwodnione białko jaja). Roztwór alergizujący najczęściej podawany jest doustnie, rzadziej - podjęzykowo. Na proces odczulania składają się trzy fazy [6]:

• inicjująca,
• początkowa - faza zwiększenia dawki,
• podtrzymująca.

W fazie inicjującej podaje się bardzo małą dawkę alergenu, zazwyczaj w ilości kilku mikrogramów. Gdy taka ilość alergenu jest dobrze tolerowana, rozpoczyna się kolejny etap - fazę zwiększania dawki. Na tym etapie alergen podawany jest w ilości kilku miligramów. Nowa dawka alergenu podawana jest przez okres od 7 do 14 dni, po czym ponownie zwiększa się dawkę. Proces zwiększania dawki powtarza się aż do uzyskania dawki maksymalnej dla danego alergenu. Po jej osiągnięciu rozpoczyna się faza podtrzymująca, która trwa od kilku miesięcy najczęściej do roku, po którym dziecko może zacząć przyjmować wcześniej uczulające pokarmy [7].

Odczulanie - alergia na sierść zwierząt

Alergie mogą wywoływać rozmaite zwierzęta domowe, takie jak: 

• koty, 
• psy, 
• króliki, 
• świnki morskie 
• chomiki. 

Alergenem w tym przypadku może być zwierzęca sierść, naskórek, wydzielina gruczołów potowych, łojowych, mocz oraz ślina. Przy czym wskazuje się, że najsilniejszym spośród alergenów jest sierść kota [8].

Odczulanie na sierść trwa od 3 do 5 lat i przeprowadza się je w formie iniekcji podskórnej. Dostępne na rynku preparaty odczulające mogą zawierać mieszaniny alergenów nawet kilku różnych gatunków zwierząt. Dzięki temu, podczas terapii danym lekiem, możliwe jest jednoczesne odczulenie na sierść psa, kota i konia.

Odczulanie - alergia wziewna

Do najczęstszych alergenów roślinnych należą: olcha i leszczyna, brzoza, trawy, chwasty (w tym bylica) i grzyby. 

Odczulanie można prowadzić w formie kropli podjęzykowych i tabletek lub wstrzyknięć podskórnych. Terapia podjęzykowa przeznaczona jest dla dzieci z łagodniejszymi objawami choroby, a terapia podskórna - zarówno dla dzieci, jak i dorosłych.

Czas trwania immunoterapii określa się na 3 lata. Odczulanie może być stosowane w systemie przedsezonowym (przed sezonem pylenia) lub okołosezonowym (rozpoczęcie 2 miesiące przed okresem pylenia i prowadzona w trakcie) i całorocznym [3].

Odczulanie - alergia na leki

Alergia na leki to niespodziewana reakcja w odpowiedzi na preparaty farmaceutyczne stosowane w dawce zalecanej przez lekarza, która nie jest możliwa do przewidzenia. Alergia może rozwinąć się po wcześniejszej ekspozycji na daną substancję, ale, jak wskazują najnowsze obserwacje, również bez wcześniejszej ekspozycji na antygen, co może być wywołane alergią krzyżową [9].

Aktualnie nie istnieje immunoterapia, która pozwala przeciwdziałać alergii na leki. Rozwiązaniem jest dostosowanie farmakoterapii do pacjenta z wykorzystaniem leku o podobnym profilu działania, lecz odmiennej budowie. W ten sposób unikamy ekspozycji na alergen z zachowaniem pożądanego efektu terapeutycznego. 

Referencje:

1. “Immunologia” - Jakub Gołąb et al. - PWN Warszawa 2020, str. 328-361
2. “Hay fever in adolescents and adults” - Aziz Sheikh, Sukhmeet Singh Panesar, and Sarah Salvilla (ostatni dostęp: 05.09.2022)
3. “Podskórna i podjęzykowa droga stosowania immunoterapii alergenowej. Schematy leczenia Alergologia Polska” – Jacek Gocki, Zbigniew Bartuzi - Polish Journal of Allergology 2018; 5, 3: 137–144 (ostatni dostęp: 05.09.2022)
4. “Alergia pokarmowa u dzieci” - Krzysztof Marek - Forum Medycyny Rodzinnej 2013, tom 7, nr 6, 349–354 (ostatni dostęp: 05.09.2022)
5. “Prevalence and Severity of Food Allergies Among US Adults” - Ruchi S. Gupta, et. al (ostatni dostęp: 05.09.2022)
6. “New Treatment Directions in Food Allergy” - Vanitha Sampathet al.; ostatni dostęp: 02.09.2022)
7. “Odczulanie na pokarmy u dzieci – nowa eksperymentalna metoda leczenia anafilaksji pokarmowej” (ostatni dostęp 05.09.2022)
8. “Cat IgA, representative of new carbohydrate cross-reactive allergens” - Justus Adedoyin et. al (ostatni dostęp: 05.09.2022)
9. “Mechanisms of Drug-Induced Allergy” - Mayo Clin Proc. 2009; 84(3): 268-272” (ostatni dostęp: 02.09.2022)