Profil trzustkowy badania biochemicznego krwi – co sprawdza?

Wróć do listy Data:
lek. Paweł Pobudejski
lek. Paweł Pobudejski

Trzustka jest ważnym organem w ciele człowieka, pełniącym szereg funkcji. Jest ona składową dwóch układów: trawiennego i hormonalnego. Odpowiada za wytwarzanie enzymów umożliwiających trawienie pokarmu oraz hormonów regulujących poziom glukozy (cukru) we krwi. Do chorób dotykających trzustkę należą przede wszystkim ostre i przewlekłe stany zapalne oraz nowotwory. Różnią się one między sobą szybkością ewolucji objawów, ale wszystkie mogą prowadzić do poważnych powikłań – dlatego ważne jest, aby za pomocą odpowiednich działań profilaktycznych kontrolować zdrowie tego narządu.

Spis treści

Profil trzustkowy – co obejmuje?

W wielu placówkach świadczących usługi diagnostyczne można znaleźć pakiety badań związanych z oceną funkcjonowania trzustki – tzw. profil trzustkowy. Obejmują one zazwyczaj badania poziomów enzymów wydzielanych przez trzustkę:

  • amylazę w surowicy,
  • amylazę trzustkową w surowicy,
  • amylazę w moczu,
  • lipazę w surowicy.

Przygotowanie do badań biochemicznych trzustki

Aby uwiarygodnić wynik profilu trzustkowego, kilka dni przed badaniem należy ograniczyć spożywanie alkoholu, a dzień przed badaniem nie spożywać go w ogóle. Krew do badania powinna być pobrana na czczo – tj. co najmniej 12 godzin od ostatniego posiłku oraz – po uzgodnieniu z lekarzem – przed przyjęciem porannych leków. Na badanie moczu należy przynieść poranną próbkę moczu pobraną ze środkowego strumienia (należy starannie przemyć okolicę moczowo-płciową wodą z mydłem, a specjalny, dostępny w aptekach kubeczek na mocz podłożyć dopiero po oddaniu pierwszych kilkudziesięciu mililitrów do toalety; końcowa partia moczu również nie powinna znaleźć się w pojemniku).

Amylaza

Czym jest amylaza?

Amylaza to enzym odpowiadający za trawienie węglowodanów. Jest produkowana przede wszystkim przez trzustkę, a w mniejszym stopniu przez ślinianki i inne narządy. Fizjologicznie wydzielana jest z trzustki do początkowego odcinka jelita cienkiego – dwunastnicy, a w krwi obecna jest w niewielkim stężeniu. Oprócz przewodu pokarmowego, z organizmu wydalana jest również przez nerki, dlatego można wykrywać ją w moczu.

Jakie są normy dla amylazy?

Normy dla amylazy we krwi wynoszą około 25-125 U/l, natomiast w moczu około 10-490 U/I. Mogą się one jednak różnić w zależności od laboratorium. Z tego względu każdy wynik należy skonsultować z lekarzem rodzinnym.

Kiedy poziom amylazy we krwi rośnie?

Zbyt wysoki poziom amylazy we krwi występuje w poniższych przypadkach:

Na podstawie: Szutowicz, A. (2009). Diagnostyka laboratoryjna, tom I; Szczeklik, A. (2024). Interna Szczeklika 2024

Kiedy poziom amylazy w moczu rośnie?

Poziom amylazy w moczu będzie za wysoki w tych samych przypadkach, co poziom amylazy we krwi. Interpretacja i porównanie obydwu wartości razem pozwoli lekarzowi na dokonanie oceny funkcjonowania nerek.

Kiedy poziom amylazy we krwi spada?

Zbyt niski poziom amylazy we krwi występuje rzadko, może jednak sugerować, że doszło do znacznego uszkodzenia tkanki trzustki, np. w przebiegu zaawansowanego nowotworu, w przewlekłym zapaleniu trzustki lub w mukowiscydozie.

Kiedy poziom amylazy w moczu spada?

Poziom amylazy w moczu będzie za niski w tych samych przypadkach, co poziom amylazy we krwi. Interpretacja i porównanie obydwu wartości razem pozwoli lekarzowi na dokonanie oceny funkcjonowania nerek.

Amylaza a amylaza trzustkowa

Niektóre laboratoria oferują badanie osobno amylazy oraz amylazy trzustkowej. Oznaczenie amylazy trzustkowej pozwala z większą specyficznością wykrywać choroby trzustki, gdyż ignoruje cząsteczki amylazy pochodzące z innych narządów [2].

Lipaza

Czym jest lipaza?

Lipaza jest enzymem trawiennym odpowiadającym za trawienie tłuszczów. Jest produkowana niemal wyłącznie przez trzustkę, a tylko w niewielkim stopniu przez inne narządy – żołądek, jelita i płuca. Fizjologicznie wydzielana jest z trzustki do początkowego odcinka jelita cienkiego – dwunastnicy, a w krwi obecna jest w niewielkim stężeniu. W nerkach jest filtrowana tak, że nie przedostaje się do moczu, dlatego u zdrowych osób nie jest w nim obecna.

Jakie są normy dla lipazy?

Poziom lipazy u dorosłych nie powinien przekraczać 60 IU/l. Normy mogą jednak różnić się w zależności od laboratorium. Z tego względu każdy wynik należy skonsultować z lekarzem rodzinnym.

Kiedy poziom lipazy rośnie?

Zbyt wysoki poziom lipazy we krwi występuje w poniższych przypadkach:

Poziom lipazy w ostrym zapaleniu trzustki narasta wolniej w porównaniu do poziomu amylazy i pozostaje podwyższony dłużej (nawet do czternastu dni) [2].

Kiedy poziom lipazy spada?

Zbyt niski poziom lipazy we krwi występuje rzadko, może jednak sugerować, że doszło do znacznego uszkodzenia tkanki trzustki, np. w przebiegu zaawansowanego nowotworu, przewlekłego zapalenia trzustki lub w mukowiscydozie.

Kiedy wykonać profil trzustkowy?

Badanie stężenia enzymów trzustkowych należy wykonać przy podejrzeniu zaburzeń funkcjonowania tego narządu. Objawy wskazujące na możliwość wystąpienia choroby to:

  • ostre zapalenie trzustki – opasający ból zlokalizowany w nadbrzuszu, biegunka, wymioty, gorączka, które pojawiają się nagle (w ciągu godzin/dni);
  • przewlekłe zapalenie trzustki – przewlekły, czyli trwający dłuższy czas, ból nadbrzusza nasilający się po spożyciu tłustych pokarmów, biegunki tłuszczowe (z połyskliwym, trudnym do spłukania kałem o bardzo nieprzyjemnym zapachu), wzdęcia i niestrawność, utrata masy ciała, wyniszczenie;
  • nowotwór trzustki – objawy niespecyficzne, np. ból nadbrzusza, wzdęcia, nudności, wymioty, biegunki, brak łaknienia, utrata masy ciała, żółtaczka, cukrzyca.

Lekarz POZ (podstawowej opieki zdrowotnej) może zlecić bezpłatne wykonanie poziomu amylazy w surowicy i w moczu, nie zleci jednak badania poziomu lipazy – ten enzym nie wchodzi w zakres koszyka świadczeń gwarantowanych w POZ [3]. Oznaczenie wszystkich enzymów zostanie wykonane na SOR (szpitalnym oddziale ratunkowym) w przypadku podejrzenia ostrego zapalenia trzustki.

Profilaktyka chorób trzustki

Choroby trzustki często (choć nie zawsze) związane są z niezdrowym trybem życia. Działania profilaktyczne zmniejszające ryzyko wystąpienia chorób trzustki obejmują:

  • utrzymanie zdrowej diety o niskiej zawartości tłuszczu,
  • ograniczanie spożycia alkoholu,
  • utrzymywanie prawidłowej masy ciała,
  • unikanie palenia papierosów,
  • kontrola chorób towarzyszących, takich jak hiperlipidemia i cukrzyca.

Nie ma wymogu regularnego, profilaktycznego oznaczania enzymów trzustkowych u pacjentów nieobciążonych chorobami trzustki.

Leczenie chorób trzustki

Leczenie chorób trzustki różni się w zależności od konkretnej choroby oraz jej ciężkości.

W przypadku ostrego zapalenia trzustki konieczna jest hospitalizacja, w trakcie której pacjenci są nawadniani, zabezpieczani przeciwbólowo oraz poddawani głodówce (tzw. “diecie zero”) umożliwiającej powrót do zdrowia.

W przypadku przewlekłego zapalenia trzustki leczenie obejmuje suplementację enzymów trzustkowych oraz interwencje dietetyczne. W ciężkim przebiegu czasem konieczna jest operacja.

W przypadku raka trzustki leczenie obejmuje operację (jeżeli wycięcie nowotworu jest możliwe), radioterapię oraz chemioterapię. Niestety, rokowanie w przypadku tej choroby jest złe.

Podsumowanie

Profil trzustkowy obejmuje badanie stężenia enzymów trzustkowych: amylazy i lipazy. Umożliwia on ocenę funkcjonowania tego narządu i diagnostykę chorób, do których należą ostre i przewlekłe zapalenie trzustki oraz nowotwory. Choroby trzustki powodują najczęściej dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego pod postacią niestrawności, bólów brzucha, wymiotów i biegunek tłuszczowych. W utrzymywaniu zdrowia tego narządu ważne są działania profilaktyczne, takie jak ograniczenie spożywania alkoholu, zdrowa, niskotłuszczowa dieta oraz kontrola chorób towarzyszących: hiperlipidemii i cukrzycy.

Konsultacja naukowa dr n. med. Wojciech Malchrzak

Referencje

  1. Szczeklik, A. (2024). Interna Szczeklika 2024.
  2. Szutowicz, A. (2009). Diagnostyka laboratoryjna, tom I.
  3. Jakie badania może zlecić lekarz POZ. (n.d.). Pacjent. https://pacjent.gov.pl/artykul/jakie-badania-moze-zlecic-lekarz-poz [ostatni dostęp: 04.11.2024]
Wróć do listy Przejdź dalej