Badania trzustki

Pierwsza z nich, funkcja zewnątrzwydzielnicza, dotyczy produkcji oraz wydzielania enzymów trawiennych, które w formie nieaktywnej transportowane są do dwunastnicy, gdzie ulegają aktywacji i biorą udział w trawieniu poszczególnych elementów. Trzustka produkuje następujące grupy enzymów:

• Enzymy lipolityczne (trawiące tłuszcze) – lipaza, fosfolipaza, elastaza
• Enzymy proteolityczne (trawiące białka) – trypsyna, chymotrypsyna, elastaza, karboskypeptydaza A i B
• Enzymy glikolityczne (trawiące cukier) – alfa-amylaza
• Enzymy nukleolityczne (trawiące kwasy nukelinowe) - rybonukleaza i dezoksyrybonukleaza

Druga funkcja, wewnątrzwydzielnicza, wynika z produkcji hormonów biorących udział w regulacji gospodarki węglowodanowej (insulina i glukagon) oraz somatostatyna.

Insulina jest głównym enzymem, który poprzez transport glukozy do wnętrza komórek reguluje jej stężenie we krwi. Ponadto przyczynia się do tworzenia magazynów glukozy, pod postacią glikogenu w mięśniach szkieletowych oraz wątrobie.

Glukagon hormon, który powoduje rozpad glikogen i uwolnienie glukozy do krwioobiegu – podnosi jej stężenie. Hormon ten działa w opozycji do insuliny a jego produkcja indukowana jest głównie głodem.

Somatostatyna jest hormonem hamującym wydzielanie hormonu wzrostu, pośrednio wpływa także na zmniejszenie wydzielina insuliny z komórek trzustki.  

Kiedy należy wykonać badania trzustki.

Najczęstszymi schorzeniami dotykającymi trzustkę są ostre zapalenie trzustki oraz przewlekłe zapalenie trzustki. Nowotwory trzustki są stosunkowo rzadkimi schorzeniami jednak bardzo groźnymi. Choroba ta charakteryzuje się długim okresem bezobjawowym oraz wysoką śmiertelnością i krótką przeżywalnością po postawieniu diagnozy. Pierwsze objawy najczęściej pojawiają się już w zaawansowanej postaci choroby.

Do objawów niepokojących, które wymagają wdrożenie diagnostyki w kierunku schorzeń trzustki należy wymienić:

• Silny ból w nadbrzuszu, który promieniuje ku tyłowi (do kręgosłupa), może mieć również charakter opasający z towarzyszącą biegunką, wymiotami oraz gorączką – objawy wskazujące na ostre zapalenie trzustki.
• Nawrotowy ból w okolicy nadbrzusza, nasilający się po spożyciu tłustych pokarmów, biegunki tłuszczowe (lśniące, unoszące się na tafli wody), puste odbijanie, wzdęcia oraz utrata masy ciała – są to objawy wskazujące na przewlekłe zapalenie trzustki.

Jak już wspomniano nowotwór trzustki bardzo późno daje dolegliwości, które mogą być niespecyficzne. Do tych objawów zaliczamy:

• Ból/dyskomfort w nadbrzuszu
• Wzdęcia
• Brak łaknienia
• Utrata masy ciała
• Nudności, wymioty
• Biegunka
• Żółtaczka mechaniczna
• Cukrzyca/nietolerancja glukozy

Do badań diagnostycznych trzustki zaliczamy badania laboratoryjne oraz obrazowe.

Badania laboratoryjne obejmują:

• Amylazę trzustkową -  oznaczana zarówno w krwi obwodowej jak i moczu. Wartość referencyjna w krwi obejmuje 25 - 125 U/l, w moczu nie powinna przekraczać 650 U/l. Wartości powyżej normy mogą wskazywać na ostre zapalenie trzustki, zaostrzenie przewlekłego zapalenia trzustki, nowotwór trzustki, torbiele, niewydolność zwieracza Oddiego. Wzrost ten może być również widoczny w przypadku schorzeń niezwiązanych z trzustką : niedrożność jelit, perforacja wrzodu żołądka/dwunastnicy, zapalenie pęcherzyka żółciowego oraz alkoholizm.
• Lipaza – oznaczana z krwi obwodowej. Wartości referencyjne wynoszą u dorosłych <60 UI, jednakże wynik ten może być różny w zależności od zastosowanej metody i każdorazowo należy wynik weryfikować z normami podanymi przez laboratorium. Podwyższone wartości amylazy sugerują ostre zapalenie trzustki, przewlekłe zaostrzenie trzustki, niedrożność przewodu trzustkowego, niedrożność jelit czy nawet perforacja wrzodu żołądka i dwunastnicy.
• Antygen Ca 19.9 – jest to marker nowotworów układu pokarmowego, zwłaszcza trzustki. Marker ten nie ma zastosowania we wczesnej ocenie stopnia zaawansowania choroby. Jest przydatny w monitorowaniu skuteczności leczenia oraz w diagnostyce przerzutów nowotworu, a także różnicowaniu zmian nowotworowych oraz nienowotworowych trzustki. Oprócz nowotworu trzustki marker ten może być również podniesiony w przypadku nowotworów dróg żółciowych, jelita grubego a także macicy i jajników. W warunkach prawidłowych stężenie markera jest niskie, <37 U/ml. W przypadku wzrostu powyżej 1000 U/ml istnieje wysokie ryzyko zmian nowotworowych.
• Insulina – hormon regulujący stężenie glukozy we krwi. Badanie to nie jest rutynowe w ocenie cukrzycy. Powinno być wykonywane na wyraźne zalecenie lekarza. Oznaczenie insuliny wykonuje się rano, na czczo, z krwi żylnej. Stężenie insuliny na czczo nie powinno być wyższe niż 10 mU/mI, przy czym norma ta może być różna w zależności od laboratorium. Istnieje również możliwość wykonania krzywej insulinowej z oznaczeniem jej stężenia na czczo, po 1h oraz 2 godzinach. Zbyt wysokie stężenie insuliny może wskazywać na insulinooporność – czyli stytuację, gdy produkcja przez trzustkę nie jest zaburzona, ale tkanki obwodowe nie są wrażliwe na jej działanie co skutkuje wzrostami jej stężenia. Inną przyczyną może być insulinoma – guz przysadki produkujący insulinę.

Wśród badań obrazowych, w trakcie których możliwa jest ocena trzustki zaliczamy:

• USG jamy brzusznej – badanie o ograniczonej wiarygodności z uwagi na położenie trzustki oraz trudności w ocenie jej miąższu. Badanie to może być przydatne w rozpoznaniu przewlekłego zapalenia trzustki, nowotworu trzustki (jedynie stosunkowo duże zmiany są widoczne) oraz torbieli trzustki. W diagnozie ostrego zapalenia trzustki badanie to jest mało skuteczne.
• Wielorzędowa tomografia komputerowa z kontrastem – jest podstawowym badaniem obrazowym w ocenie miąższu trzustki. Pozwala na wykrycie zmian zapalnych, torbieli oraz raka trzustki. Jest przydatna również w ocenie stopnia zaawansowania choroby.
• Rezonans magnetyczny – badanie obrazowe o podobnej czułości oraz swoistości co tomograf komputerowy z kontrastem w ocenie miąższu trzustki

Badania trzustki - najważniejsze informacje

Podsumowując trzustka jest bardzo ważnym organem, który pełni istotną funkcje w trawieniu pokarmów a także reguluję gospodarkę węglowodanową. Choroby trzustki najczęściej przebiegają pod postacią bólu/dyskomfortu w nadbrzuszu, nudności, biegunek. Rak trzustki jest jednym z najgorzej rokujących nowotworów układu pokarmowego, daje późno objawy kliniczne i często wykryty jest dopiero w jego zaawansowanym stadium. Do badań umożliwiających ocenę stanu trzustki zaliczamy amylazę (zarówno z krwi jak i moczu) oraz lipazę. Wśród badań obrazowych najlepszym badaniem jest wielorzędowa tomografia komputerowa. USG z uwagi na położenia trzustki ma ograniczone zastosowanie w ocenie tego narządu. Każdorazowo wyniki badań powinny być skonsultowane z lekarzem i zestawione z obrazem klinicznym oraz badaniem fizykalnym.

Konsultacja: dr hab. n. med. Agnieszka Mastalerz-Migas; prof. UMW

Bibliografia

1. Piotr Gajewski, Andrzej Szczeklik, Interna Szczeklika 2021
2. Szutowicz i in., Diagnostyka laboratoryjna, tom II, Gdańsk 2009, str. 43 – 45.
3. Albumina Available online: https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.V.27.1.4. (accessed on 30 June 2022). Szutowicz i in., Diagnostyka laboratoryjna, tom II, Gdańsk 2009, str. 43 – 45.
4. Albuminy Available online: https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/172755,albuminy (accessed on 30 June 2022).