Profil wątrobowy badania biochemicznego krwi – co warto wiedzieć?

Kiedy warto wykonać profil wątrobowy?

Choroby wątroby i dróg żółciowych mogą objawiać się mało charakterystycznie, a niekiedy, w początkowych stadiach, nie dawać żadnych symptomów, co utrudnia ich rozpoznanie [1].

Wykonanie profilu wątrobowego może przynieść szczególne korzyści osobom, u których stwierdza się czynniki ryzyka uszkodzenia wątroby. Nadużywanie alkoholu, nadwaga i otyłość czy nieprawidłowa dieta mogą przyczyniać się do rozwoju schorzeń, takich jak:

• alkoholowa choroba wątroby;
• stłuszczeniowa choroba wątroby związana z zaburzeniami metabolicznymi;
• zapalenie pęcherzyka żółciowego (najczęściej u kobiet po 40. r.ż.);
• kamica żółciowa;
• rak wątrobowokomórkowy [1, 2].

Zakażenie wirusami HCV i HBV, które następuje przez stosunek seksualny lub kontakt z krwią zakażonej osoby, może natomiast prowadzić do przewlekłego zapalenia wątroby typu B lub C. Choroba ta znacząco zwiększa ryzyko raka wątrobowokomórkowego i może być przyczyną marskości wątroby. Warto jednak podkreślić, że od kilku lat dostępne są terapie, które minimalizują skutki zakażenia, o ile zostanie ono wykryte we wczesnym stadium [3].

Lekarz może zalecić wykonanie profilu wątrobowego również pacjentom przyjmującym leki, które zaburzają funkcjonowanie wątroby. Warto pamiętać, że negatywny wpływ na ten narząd mają niektóre suplementy diety i leki ziołowe [1]!

Do niepokojących objawów, mogących świadczyć o chorobach wątroby lub dróg żółciowych, należą:

• ostry ból brzucha, zwłaszcza pojawiający się po tłustym posiłku;
• zażółcenie skóry i twardówek;
• ciemny mocz i blady kolor stolca;
• męczliwość;
• uporczywy świąd skóry;
• pobolewanie w prawym podżebrzu;
• niezamierzona utrata masy ciała [1].

Profil wątrobowy – badania i interpretacja wyników

Interpretacja wyników profilu wątrobowego wymaga uwzględnienia wielu informacji z wywiadu i badania fizykalnego, dlatego powinna być dokonywana przez lekarza. Uwaga – otrzymany wynik należy zawsze odnieść do norm podanych przez laboratorium.

AST i ALT to enzymy, których zwiększone stężenie świadczy o uszkodzeniu komórek wątroby – należy jednak pamiętać, że ALT znajduje się jedynie w wątrobie, a AST w wątrobie oraz innych tkankach. Ich wzrost obserwowany jest w szeregu różnych jednostek chorobowych, na przykład:

• przewlekłym WZW typu B lub C;
• stłuszczeniowej chorobie wątroby związanej z zaburzeniami metabolicznymi;
• alkoholowej chorobie wątroby;
• polekowym uszkodzeniu wątroby [1, 6].

Bardzo wysokie wartości tych parametrów (>500 IU/l ) obserwuje się w ostrych wirusowych zapaleniach wątroby, zaostrzeniu autoimmunologicznego zapalenia wątroby czy uszkodzeniach toksycznych [1]. Należy podkreślić, że AST (w mniejszym stopniu ALT) mogą być również podwyższone w stanach niedotyczących wątroby, m.in. po dużym wysiłku fizycznym. Różnicując przyczyny wysokich wartości transaminaz, pod uwagę bierze się między innymi ich stosunek do innych wyników profilu wątrobowego [6].

Wysoki poziom fosfatazy zasadowej (ALP) może wskazywać na problem z odpływem lub wytwarzaniem żółci (cholestaza), szczególnie jeżeli jednocześnie obserwuje się wzrost GGTP. Stan ten może być spowodowany m.in. kamicą dróg żółciowych lub obecnością nowotworów w okolicy wątroby. Warto jednak dodać, że aktywność ALP wzrasta również w ciąży oraz w wielu jednostkach chorobowych dotyczących kości, m.in. w zaawansowanej osteoporozie, rozległych złamaniach czy przerzutach nowotworowych. Wysokie wartości GGTP obserwuje się z kolei u osób nadużywających alkohol lub stosujących leki przeciwpadaczkowe i antydepresyjne [1].

Bilirubina to barwnik, który powstaje w wyniku rozpadu krwinek czerwonych. W prawidłowych warunkach jest on wychwytywany przez wątrobę i wydalany z żółcią [6]. Wzrost poziomu bilirubiny sugeruje zaburzenia tego mechanizmu, co może mieć miejsce w niemal każdej ostrej i przewlekłej chorobie wątroby [1]. Za nieprawidłowe wartości tego parametru odpowiadać może jednak również zwiększony rozpad krwinek czerwonych – obserwowany m.in. w przebiegu chorób reumatologicznych, ciężkich zakażeń lub niektórych nowotworów [6].

Ostatnim parametrem wchodzącym w skład profilu wątrobowego jest albumina, czyli główne białko osocza produkowane przez wątrobę. Niski poziom albuminy może wskazywać na ciężką chorobę wątroby, częściej jednak świadczy o niedożywieniu lub schorzeniach przebiegających ze zwiększoną utratą białek, jak np. choroby nerek [5].

Skierowanie i przygotowanie do badań wątroby

Powyższe badania, wchodzące w skład profilu wątrobowego, znajdują się w koszyku świadczeń POZ, co oznacza, że lekarz rodzinny może wystawić na nie skierowanie [4]. W niektórych przypadkach konieczna jest jednak pogłębiona diagnostyka i wizyta u specjalisty gastroenterologii lub chorób zakaźnych, który zdecyduje o dalszych krokach postępowania [5].

Warto wiedzieć, że do końca 2024 roku dla osób po 40 r.ż. istnieje możliwość bezpłatnego wykonania szeregu różnych badań w ramach programu Profilaktyka 40 PLUS zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn – wśród nich znajdują się tzw. próby wątrobowe, czyli AST, ALT i GGTP [7]. Więcej na ten temat w artykułach: “Badania profilaktyczne krwi u kobiet po 40. roku życia” oraz “Badania profilaktyczne krwi u mężczyzn po 40. roku życia”.

Badania wątroby co do zasady nie wymagają specjalnych przygotowań. Niekiedy jednak lekarz może poprosić o wykonanie ich na czczo, w szczególności, jeżeli przy okazji wykonywane będą inne testy laboratoryjne. W związku z tym przed zgłoszeniem się na pobranie krwi warto dopytać o tę kwestię [5].

Nieprawidłowe wyniki badań wątroby – co dalej?

Jeżeli wyniki profilu wątrobowego są nieprawidłowe, należy je skonsultować z lekarzem, który podejmie decyzję o dalszym postępowaniu. W przypadku, gdy wartości nie odbiegają znacząco od normy, pierwszym krokiem jest zazwyczaj powtórzenie badań np. po tygodniu od otrzymania wyniku [5].

Czasami konieczne jest jednak wykonanie dodatkowych testów lub zgłoszenie się na wizytę do specjalisty gastroenterologii albo chorób zakaźnych. Istotnym elementem postępowania jest również ocena, czy przyjmowane przez pacjenta leki lub suplementy diety nie wpływają negatywnie na wątrobę. W związku z tym w trakcie wywiadu lekarskiego należy przedstawić dokładną listę wszystkich przyjmowanych preparatów, w tym leków ziołowych [1, 5].

Po postawieniu rozpoznania wdrażane jest leczenie, które – w zależności od diagnozy – może polegać na modyfikacji dotychczas stosowanych leków, wdrożeniu odpowiedniej farmakoterapii lub przeprowadzeniu zabiegu chirurgicznego. W najcięższych przypadkach konieczna bywa transplantacja wątroby [1].

Nieodłączną częścią zarówno leczenia, jak i profilaktyki chorób wątroby, jest eliminacja czynników ryzyka uszkodzenia tego narządu. Niezwykle ważna jest modyfikacja stylu życia obejmująca:

• normalizację masy ciała;
• abstynencję alkoholową;
• zbilansowaną dietę;
• regularną aktywność fizyczną [1, 5].

Dodatkowo osoby, które jeszcze tego nie zrobiły, powinny zaszczepić się przeciwko WZW typu B [3].

Podsumowanie

Profil wątrobowy to zestaw badań krwi, którego celem jest monitorowanie stanu wątroby.

Wczesne wykrycie chorób tego narządu umożliwia wdrożenie leczenia, które wielu osobom może uratować życie. Regularna ocena funkcjonowania wątroby jest szczególnie ważna u osób z chorobą otyłościową, nadużywających alkoholu lub narażonych na zakażenie wirusami HBV i HCV. Badania wchodzące w skład profilu wątrobowego może zlecić lekarz POZ.

Konsultacja naukowa dr n. med. Wojciech Malchrzak

Referencje

1. Hartleb, M., Simon, K., Lipiński, M., Drobnik, J., Woroń, J., Rydzewska, G., & Mastalerz-Migas, A. (2017). Rekomendacje postępowania u chorych z zaburzeniami czynności wątroby i kamicą dróg żółciowych dla lekarzy POZ. Lekarz POZ, 3(4), 225–248
2. Nowotwór wątroby. (2022, July 13). Krajowy Rejestr Nowotworów. https://onkologia.org.pl/pl/nowotwor-watroby-czynniki-ryzyka [ostatni dostęp: 03.11.2024]
3. https://www.nfz.gov.pl/aktualnosci/aktualnosci-oddzialow/profilaktyka-wzw-sroda-z-profilaktyka-w-ow-nfz,620.html [ostatni dostęp: 03.11.2024]
4. https://pacjent.gov.pl/artykul/jakie-badania-moze-zlecic-lekarz-poz [ostatni dostęp: 03.11.2024]
5. Coates P. (2011). Liver function tests. Australian family physician, 40(3), 113–115.
6. Latkowski, B., Godycki-Ćwirko, M., & Lukas, W. (2017). Medycyna rodzinna (wyd. 3).
7. https://pacjent.gov.pl/program-profilaktyczny/program-profilaktyka-40-plus [ostatni dostęp: 03.11.2024]