Lipidogram – co to za badanie?

Jakie choroby wykrywa lipidogram?

Nieprawidłowe wyniki profilu lipidowego mogą świadczyć o zaburzeniu zwanym dyslipidemią. W zależności od wartości poszczególnych wskaźników wyróżnia się:

• hipercholesterolemię (zbyt wysokie wartości cholesterolu LDL),
• dyslipidemią aterogenną (zwiększone stężenie triglicerydów oraz niskie stężenie cholesterolu HDL; termin aterogenna należy rozumieć jako “sprzyjający rozwojowi miażdżycy”),
• hiperlipidemię mieszaną,
• hipertriglicerydemią (przy triglicerydach powyżej normy).

Na wyniki lipidogramu wpływa wiele czynników – zarówno genetycznych, jak i środowiskowych, takich jak aktywność fizyczna, dieta, palenie tytoniu czy nadużywanie alkoholu. Nieprawidłowe wyniki lipidogramu występują również w niektórych chorobach (na przykład w niedoczynności tarczycy) lub w wyniku stosowania leków, takich jak glikokortykosteroidy [1].

Co niezwykle istotne, wyniki badania lipidogramu powinno odnosić się przede wszystkim do ryzyka sercowo-naczyniowego, które ocenia lekarz na podstawie odpowiednich kryteriów i tabel, takich jak SCORE2, SCORE2-OP [2]. Przykładowo, palący 70-latek z nadciśnieniem tętniczym, po dwóch zawałach jest bardziej narażony na kolejny zawał niż zdrowy 40-latek, a zatem oczekiwane wartości lipidogramu, które zminimalizują ryzyko takiego incydentu, będą u niego niższe.

Należy pamiętać, że podane niżej normy mogą różnić się w zależności od laboratorium, w którym są wykonywane. Wartości są zwykle podawane w mg/dl lub mmol/l.

Cholesterol całkowity

Jest to parametr przede wszystkim oceniający ciężkość hipercholesterolemii, lecz nigdy nie w oderwaniu od pozostałych składowych lipidogramu (zwłaszcza LDL oraz HDL). Służy również do wyliczenia poszczególnych składowych, takich jak LDL-C oraz nie-HDL-C.

Podwyższony poziom występuje nie tylko w dyslipidemiach pierwotnych, ale może być też wtórny do otyłości, nadużywania alkoholu, chorób dróg żółciowych lub nerek.

Normy cholesterolu całkowitego u zdrowych osób to wartości poniżej 190 mg/dl lub poniżej 4,9 mmol/l. 

Cholesterol HDL

Potocznie zwany również „dobrym cholesterolem”, to lipoproteiny o dużej gęstości. W wynikach lipidogramu, które otrzymuje pacjent, zamiast HDL można spotkać się ze skrótem HDL-C. Wynika to z metody oznaczania lipidów we krwi.

Normy różnią się w zależności od płci. Dla kobiet to wartości powyżej 45 mg/dl lub powyżej 1,2 mmol/l. Dla mężczyzn to wartości powyżej 40 mg/dl lub powyżej 1,0 mmol/l.

Cholesterol nie-HDL

Kluczowym parametrem ocenianym w lipidogramie jest wskaźnik zawartości wszystkich lipoprotein związanych z rozwojem miażdżycy, czyli właśnie cholesterol nie-HDL. Z tego powodu powinien być on stałym elementem profilu lipidowego. To właśnie ten parametr jest używany do oceny 10-letniego ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych (zawału serca, udaru mózgu) [2].

Normy, a więc jednocześnie cele leczenia, zależne są od ryzyka sercowo-naczyniowego, wahają się od wartości poniżej 130 mg/dl lub poniżej 3,4 mmol/l do wartości poniżej 70 mg/dl lub poniżej 1,8 mmol/l.

Triglicerydy

Podwyższony poziom triglicerydów może występować nie tylko dyslipidemiach, ale również innych chorobach metabolicznych, takich jak cukrzyca lub w chorobach trzustki czy nerek (zespół nerczycowy).

Normy różnią się od tego, czy pacjent wykonał badanie na czczo. W przypadku badania na czczo oczekuje się wartości poniżej 100 mg/dl lub poniżej 1,1 mmol/l. W przypadku badania nie na czczo to wartości poniżej 125 mg/dl lub poniżej 1,4 mmol/l.

Przygotowanie do badania lipidogramu

Ocena profilu lipidowego powinna odzwierciedlać typową aktywność oraz odżywianie pacjenta. Oznacza to, że badanie nie musi być wykonywane na czczo [3].

Gdzie wykonać badanie lipidogramu?

Badanie profilu lipidowego można wykonać darmowo w ramach programu profilaktyki chorób układu krążenia (CHUK). Jest on realizowany przez wszystkie poradnie podstawowej opieki zdrowotnej (POZ). Skierowany jest do pacjentów w wieku od 35. do 65. roku życia, którzy nie są chorzy na cukrzycę, przewlekłą chorobę nerek, rodzinną hipercholesterolemię oraz niektóre choroby układy krążenia. Z programu można skorzystać raz na 5 lat [4].

Do końca grudnia 2024 roku można również skorzystać z programu Profilaktyka 40 PLUS, który zawiera szereg badań diagnostycznych, w tym lipidogram, w ramach pakietu oddzielnego dla kobiet oraz mężczyzn [5].

Profil lipidowy to również pakiet badań dostępny w wielu centrach laboratoryjnych i prywatnych przychodniach sieciowych. W przypadku obecności wskazań, badanie to może zlecić także lekarz rodzinny, niezależnie od powyższych programów.

Leczenie zaburzeń lipidowych

Zależnie od poziomu cholesterolu czy trójglicerydów oraz ryzyka sercowo-naczyniowego ocenianego indywidualnie, stosowane są różne metody leczenia. Podstawą zawsze jest zmiana stylu życiu, obejmująca takie aspekty jak prawidłowa dieta (między innymi ograniczenie tłuszczów trans i nasyconych, zwiększenie spożycia błonnika), redukcja nadmiernej masy ciała, zwiększenie aktywności fizycznej oraz zaprzestanie palenia tytoniu. Stosowane są również leki obniżające poziom lipidów we krwi, takie jak statyny. Zależnie od ogólnej oceny zdrowia, leki te mogą być włączone od razu po rozpoznaniu dyslipidemii lub dopiero po uzyskaniu niewystarczających efektów zmiany stylu życia [6].

W przypadku przyczyn wtórnych (np. choroby tarczycy, nerek, otyłość) najważniejsze jest leczenie choroby podstawowej.

Konsultacja naukowa dr n. med. Wojciech Malchrzak

Referencje:

1. Szczeklik, A. (2024). Interna Szczeklika 2024.
2. Visseren, F. L. J., Mach, F., Smulders, Y. M., Carballo, D., Koskinas, K. C., Bäck, M., Benetos, A., Biffi, A., Boavida, J. M., Capodanno, D., Cosyns, B., Crawford, C., Davos, C. H., Desormais, I., Di Angelantonio, E., Franco, O. H., Halvorsen, S., Hobbs, F. D. R., Hollander, M., Jankowska, E. A., … ESC Scientific Document Group (2021). 2021 ESC Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice. European heart journal, 42(34), 3227–3337. https://doi.org/10.1093/eurheartj/ehab484
3. Solnica, B., Sygitowicz, G., Sitkiewicz D., et al. (2024). Wytyczne Polskiego Towarzystwa Diagnostyki Laboratoryjnej i Polskiego Towarzystwa Lipidologicznego dotyczące diagnostyki laboratoryjnej zaburzeń gospodarki lipidowej. 2024. Diagn Lab., 60(1), 1-24. https://doi.org/10.5604/01.3001.0054.4954.
4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 czerwca 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej. Dz. U. 2022 poz. 1355 https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20220001355 [ostatni dostęp 02.11.2024]
5. Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 16 czerwca 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej. Dz. U. 2023 poz. 1427 https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20230001427 [ostatni dostęp 02.11.2024]
6. Mach, F., Baigent, C., Catapano, A. L., Koskinas, K. C., Casula, M., Badimon, L., Chapman, M. J., De Backer, G. G., Delgado, V., Ference, B. A., Graham, I. M., Halliday, A., Landmesser, U., Mihaylova, B., Pedersen, T. R., Riccardi, G., Richter, D. J., Sabatine, M. S., Taskinen, M., . . . Patel, R. S. (2019). 2019 ESC/EAS Guidelines for the management of dyslipidaemias: lipid modification to reduce cardiovascular risk. European Heart Journal, 41(1), 111–188. https://doi.org/10.1093/eurheartj/ehz455