Statyny na cholesterol – szkodliwość, dawkowanie i skutki uboczne

Czym są statyny?

Statyny to grupa leków, które hamują enzym reduktazę HMG-CoA - jego pełna nazwa to reduktaza 3-hydroksy-3-metyloglutarylo-koenzymu A. 

Leki należące do grupy statyn to na przykład simwastatyna, atorwastatyna, lowastatyna, fluwastatyna, prawastatyna lub rozuwastatyna. Mają one różną siłę działania, różnią się tempem metabolizmu w organizmie i ryzykiem wystąpienia skutków ubocznych. Co ciekawe, w produktach spożywczych, takich jak czerwony ryż, awokado, siemię lniane czy grzyb twardziak jadalny, znajdują się “statyny naturalne”, które również mogą, choć w mniejszym stopniu niż leki, obniżać stężenie cholesterolu we krwi.

Ciężko powiedzieć, które z rodzajów statyn można uznać za najbezpieczniejsze, ponieważ mają one inny profil działania. Często możliwe jest jednak wskazanie substancji, która najlepiej sprawdzi się u określonego pacjenta - na przykład u osób chorych na nerki za najbezpieczniejszą statynę uważa się atorwastatynę, ponieważ jest wydalana głównie przez wątrobę.

Jak działają statyny?

Statyny oddziaływują na jeden z etapów syntezy cholesterolu, który zachodzi w wątrobie, i hamują działanie kluczowego enzymu - reduktazy HMG-CoA. Z jednej strony dochodzi wtedy do zmniejszonej  zawartości cholesterolu LDL (“złego cholesterolu”) w wątrobie, a z drugiej strony do zwiększenia produkcji receptorów LDL w hepatocytach, aby zachować równowagę w organizmie. W wyniku tego, więcej cholesterolu LDL jest wchłaniane do komórek wątroby, powodując spadek jego poziomu w surowicy. Oznacza to, że oprócz bezpośredniego hamowania syntezy cholesterolu, następuje również zwiększony transport cholesterolu z krwi do komórek, czyli zwiększenia siły działania statyn!

Statyny na miażdżycę

Badania kliniczne, oceniające tętnice przy pomocy USG wykazały, że duże dawki atorwastatyny i rozuwastatyny pomagają ustabilizować blaszki miażdżycowe, które nagromadziły się w naczyniach, czyli sprawić, że części blaszki miażdżycowej zostają w pierwotnym miejscu i nie przemieszczają się. Przy znacznej redukcji cholesterolu LDL, zaobserwowano nawet zmniejszenie się już istniejącej blaszki miażdżycowej prawie o jedną czwartą.

Przeciwmiażdżycowe działanie satyny na poziomie komórkowym polega na:

• działaniu przeciwzapalnym,
• protekcji śródbłonka (środbłonek to najbardziej wewnętrzna warstwa ściany naczyń),
• działaniu przeciwzakrzepowym,
• działaniu antyoksydacyjnym (czyli zapobiega utlenianiu, podobnie jak witamina C!).

Statyny a działanie przeciwzapalne

Większość statyn, oprócz właściwości obniżających poziom cholesterolu, może również wykazywać pewne działanie przeciwzapalne. Przeciwzapalne działanie statyn można zaobserwować we wszystkich fazach powstawania miażdżycy. 

W praktyce klinicznej zaobserwowano, że statyny mogą mieć korzystne i klinicznie istotne działanie przeciwzapalne, niezależne od obniżania poziomu lipidów. Takie działanie wykazano w przypadku uszkodzenia śródbłonka naczyń, po przeszczepie narządów oraz po zawale mięśnia sercowego. 

Statyny zmniejszają ponadto stężenie białka C-reaktywnego (CRP), markera stanu zapalnego. Pacjenci przyjmujący statyny mają obniżoną wartości CRP, niezależnie od wartości lipidów, co sygnalizuje możliwość ich plejotropowego (wykazującego więcej niż jeden efekt) działania. 

Statyny a układ odporności

Immunomodulacyjne działanie statyn w różnych chorobach autoimmunologicznych zostało udowodnione w badaniach klinicznych. Statyny wykazały immunomodulacyjny potencjał w chorobach związanych z upośledzonym działaniem układu odporności, takich jak: 

• toczeń rumieniowaty układowy (SLE), 
• stwardnienie rozsiane, 
• reumatoidalne zapalenie stawów, 
• odrzucanie organu po jego przeszczepie. 

Siła działania statyn jest mniejsza niż wielu uznanych leków immunosupresyjnych, co może być zaletą, gdy wymagana jest raczej immunomodulacja (słabsze działanie) niż silna immunosupresja (mocniejsze działanie). Pamiętaj, że immunomodulacja to dodatkowe działanie statyn, podczas gdy dla niektórych leków jest to ich główne działanie!

Statyny a metabolizm kostny

Badania dotyczących statyn i metabolizmu kostnego dały niejednoznaczne wyniki. Większość badań obserwacyjnych wskazuje na to, że stosowanie statyn wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem złamania biodra i innych złamań. Z kolei kontrolowane placebo badania na grupach obciążonych ryzykiem sercowo-naczyniowym nie wykazały znaczącego wpływu statyn na metabolizm kostny. Podsumowując, statyny nie szkodzą na metabolizm kostny, ale nie wiadomo czy wzmacniają kości.

Statyny a dna moczanowa

Badania dotyczące wpływu statyn na dnę moczanową są niejednoznaczne. Jedno duże badanie  wykazało, że stosowanie statyn skutkowało zmniejszeniem śmiertelności w populacji z dną moczanową. Inne badanie wskazało również na przeciwzapalne działanie statyn w dnie moczanowej, szczególnie w dużych dawkach. Kolejne analizy nie potwierdziły jednak tej tezy. Obecnie nie ma wystarczających dowodów na to, że statyny pomagają na dnę moczanową.

Przeciwwskazania do stosowania statyn

Przeciwwskazania do przyjmowania statyn obejmują głównie choroby wątroby i nerek. Przed rozpoczęciem przyjmowania statyn należy wykonać badanie krwi, aby ocenić funkcję tych narządów. Należy również wykonać kontrolne badanie krwi w celu sprawdzenia stanu wątroby po 3 miesiącach od rozpoczęcia leczenia. 

Statyny mogą dodatkowo powodować skutki uboczne ze strony mięśni. W większości przypadków są to jedynie bóle mięśniowe, ale w niewielu przypadkach może dojść do poważnego uszkodzenia mięśni (rabdomiolizy) i w jego konsekwencji, do znacznego upośledzenia pracy nerek. Jeśli cierpisz na chorobę mięśni lub w Twojej rodzinie wystąpiły przypadki rabdomiolizy lub uszkodzenia mięśni po przyjmowaniu statyn, koniecznie powiedz o tym lekarzowi. To może być przeciwwskazaniem do ich stosowania!

Czynniki, które mogą zwiększyć ryzyko wyżej wspomnianych skutków ubocznych statyn, obejmują:

• wiek ponad 70 lat,
• chorobę wątroby w wywiadzie,
• regularne picie dużych ilości alkoholu,
• występowanie w przeszłości działań niepożądanych związanych z uszkodzeniem mięśni,
• uszkodzenie mięśni lub rabdomiolizę u krewnych.

Poza tym statyny nie powinny być przyjmowane przez kobiety w ciąży lub karmiące piersią. Jeśli istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia uszkodzenia mięśni, statyny należy przyjmować ostrożnie (rozpoczynać od małych dawek, obserwować klinicznie). Ciężkie uszkodzenie mięśni (rabdomioliza) może prowadzić do uszkodzenia nerek.

Statyny a alkohol

Osoby, które regularnie piją duże ilości alkoholu, są narażone na zwiększone ryzyko wystąpienia poważniejszych skutków ubocznych przy przyjmowaniu statyn. Zagrożona jest głównie wątroba. Jeśli przepisano ci statynę, możesz nadal pić alkohol, nie przekraczaj jednak 14 jednostek alkoholu tygodniowo (czyli jednej puszki piwa lub jednej lampki wina dziennie)!

Polecane dla Ciebie

Leczenie statynami rodzi wiele pytań. Odpowiadamy na najczęstsze pytania dotyczące leczenia statynami:

1. Wskazania do leczenia statynami można ustalić po ocenie ryzyka sercowo-naczyniowego szacując 10-letnie ryzyko zgonu z przyczyn sercowo-naczyniowych i uwzględniając płeć, wiek, palenie tytoniu, poziom skurczowego ciśnienia tętniczego oraz stężenie cholesterolu całkowitego. Oceny ryzyka musi zostać przeprowadzona przez lekarza, nie wykonuj jej na własną rękę!
2. Włączenie leczenia statynami nie zwalnia z obowiązku wprowadzenia zmiany stylu życia. Zmiany te obejmują: spożywanie zdrowej, zbilansowanej diety, regularne ćwiczenia, utrzymanie normalnej wagi, ograniczenie ilości wypijanego alkoholu, zaprzestanie palenia tytoniu.
3. Skonsultuj się z lekarzem, aby dowiedzieć się, czy pora dnia ma znaczenie przy przyjmowaniu statyny! Niektóre statyny należy przyjmować wieczorem. Statyny można przyjmować zarówno na czczo, jak i razem z posiłkiem.

Statyny – szkodliwość i skutki uboczne

Statyny to leki sprawdzone i bezpieczne. Jak każdy lek, statyny mogą jednak powodować skutki uboczne.

 Wśród działań niepożądanych statyn najczęstsze wymienia się te dotyczące mięśni: bóle mięśniowe i rabdomiolizę (nasilony ból, martwica mięśni z towarzyszącym znacznym, co najmniej 10-krotnym wzrostem enzymów mięśniowych, niewydolność nerek). Statyny, hamując syntezę cholesterolu w wątrobie, mogą wywoływać wzrost aktywności enzymów wątrobowych w surowicy, zwłaszcza w okresie pierwszych 3 miesięcy od czasu rozpoczęcia leczenia.

 Ponadto statyny mogą wywoływać częste, ale niespecyficzne efekty uboczne, tj: 

• ból i zawroty głowy, 
• złe samopoczucie, 
• uczucie zmęczenia, 
• problemy ze strony układu pokarmowego, np. zaparcia, biegunki, niestrawność czy wzdęcia, 
• problemy ze snem, 
• mała liczba płytek krwi.

Pamiętaj, nawet jeśli zauważysz u siebie powyższe działania uboczne nie odstawiaj statyn na własną rękę. Skonsultuj się z lekarzem!

Statyny to leki bezpieczne i ogólnie dobrze tolerowane. Mają działanie przeciwzapalne, przeciwzakrzepowe, antyoksydacyjne i ochronne na ściany naczyń. Chociaż w niektórych przypadkach można uniknąć przyjmowania statyn, zazwyczaj są one zalecane równolegle do zmian w stylu życia.

Konsultacja merytoryczna: Mirosław Niedbała, specjalista medycyny rodzinnej

Referencje

1. Pinal-Fernandez I, Casal-Dominguez M, Mammen AL. Statins: pros and cons. Med Clin (Barc). 2018 ;150(10):398-402. doi: 10.1016/j.medcli.2017.11.030. Horiuchi N, Maeda T. Statins and bone metabolism. Oral Dis. 2006 Mar;12(2):85-101. 
2. Jain, M., Ridker, P. Anti-Inflammatory Effects of Statins: Clinical Evidence and Basic Mechanisms. Nat Rev Drug Discov 4, 977–987 (2005). 
3. Cybulska B., Kłosiewicz-Latoszek L/. Jak bezpiecznie leczyć statynami? Choroby Serca i Naczyń 2012, 9 (4), 199–207
4. Borysewicz K. Statyny w chorobach reumatycznych. „Przegląd Reumatologiczny” 2008, nr 3-4 (21-22), s. 3-4