Jak sprawdzić, czy ma się chore nerki – panel nerkowy w biochemii krwi

Sód

Najczęstszą przyczyną podwyższonego stężenia sodu są stany odwodnienia organizmu (np. w przebiegu biegunki, wymiotów, gorączki, przy przyjmowaniu zbyt małej ilości płynów). Inną przyczyną są choroby nerek, takie jak moczówka prosta.

Obniżony poziom sodu, czyli hiponatremia, to zaburzenie obecne w wielu jednostkach chorobowych, a zależnie od stopnia nasilenia, może świadczyć o łagodnej nieprawidłowości albo nawet zagrożeniu życia. Może być konsekwencją podobnych stanów jak w przypadku podwyższonego stężenia sodu – biegunki, wymiotów, jak również występować przy obfitym poceniu się, spożyciu nadmiernej ilości płynów czy zbyt małej zawartości soli w diecie i niedożywieniu. Hiponatremia może również występować podczas stosowania leków, np. diuretycznych (przyjmowanych m.in. przez pacjentów z nadciśnieniem tętniczym i niewydolnością serca), przeciwdepresyjnych, przeciwbólowych oraz przy nieprawidłowej pracy nerek, np. w zespole nerczycowym lub w konsekwencji uszkodzenia cewek nerkowych. Innymi poważnymi przyczynami hiponatremii mogą być nowotwory, choroby wątroby czy – rzadziej – niewydolność serca.

Poszukiwanie przyczyny obniżonego poziomu sodu powinno uwzględniać również inne wyniki badań, współchorobowość, stosowane leki oraz ogólny stan osoby badanej.

Normy stężenia sodu we krwi wynoszą 135-145 mmol/l.

Potas

Podobnie jak w przypadku zaburzeń stężenia sodu, niedobór lub nadmiar jonów potasu może być nieprawidłowością o łagodnym przebiegu, jak i stanem zagrożenia życia.

Do najczęstszych przyczyn obniżonego poziomu potasu, czyli hipokaliemii, należy stosowanie niektórych leków, przede wszystkim preparatów przeczyszczających, sterydów czy stosowanych w nadciśnieniu diuretyków, takich jak furosemid lub hydrochlorotiazyd. Innymi częstymi przyczynami są zaburzenia hormonalne (hiperaldosteronizm pierwotny, czyli nadmierne wydzielanie przez nadnercza hormonu zwanego aldosteronem, który powoduje zatrzymanie sodu i wody w organizmie, co prowadzi do nadciśnienia tętniczego) i ostrzejsze stany chorobowe jak biegunka czy wymioty.

Z kolei podwyższony poziom potasu może świadczyć o ostrej lub przewlekłej chorobie nerek, nefropatii cukrzycowej i innych chorobach nerek. Najczęstszą przyczyną tego stanu jest jednak przyjmowanie niektórych leków na nadciśnienie tętnicze [1] i preparatów potasu [2].

Normy stężenia potasu we krwi wynoszą 3,8-5,5 mmol/l.

Wapń całkowity

To kolejny z elektrolitów, którego poziom jest ściśle związany z pracą nerek.

Zwiększone stężenie wapnia całkowitego może występować w nadczynności przytarczyc (drobnych gruczołów znajdujących się na szyi, które wydzielają podwyższający poziom wapnia we krwi parathormon), jak również w niektórych nowotworach, zatruciu witaminą D lub A, przewlekłej chorobie nerek oraz podczas stosowania niektórych leków (przede wszystkim diuretyków tiazydowych, takich jak hydrochlorotiazyd czy indapamid).

Z kolei obniżone stężenie wapnia całkowitego może świadczyć o niedostatecznej podaży wapnia w diecie, niedoborze witaminy D, zapaleniu trzustki lub chorobach endokrynologicznych. Może również wystąpić podczas stosowania leków z grupy diuretyków pętlowych (takich jak furosemid).

Normy stężenia wapnia całkowitego we krwi wynoszą 2,25-2,75 mmol/l lub 9-11 mg/dl. Wartościowe jest oznaczenie wapnia zjonizowanego, który obrazuje dostępny do użycia wapń – jego normy mieszczą się w granicach 1,15-1,30 mmol/l.

Mocznik

Jest to parametr szczególnie przydatny w przypadku oceny schyłkowej niewydolności nerek, jak również w różnicowaniu przyczyn ostrej niewydolności nerek.

Jego zwiększony poziom jest obecny w przewlekłej chorobie nerek. Jednak podwyższone stężenie mocznika może świadczyć nie tylko o zaburzeniu funkcji nerek, ale również być związane z odwodnieniem, dietą wysokobiałkową lub stosowaniem niektórych leków (takich jak sterydy czy antybiotyki).

Z kolei zbyt niskie wartości mocznika mogą świadczyć o przewodnieniu, diecie niskobiałkowej lub chorobach wątroby.

Normy stężenia mocznika to 2,5-6,7 mmol/l lub 15-40 mg/dl. 

Kreatynina

Podwyższony poziom kreatyniny świadczy o upośledzonej pracy nerek, która może mieć zróżnicowane podłoże. Wyniki powyżej górnej granicy normy mogą występować w przewlekłej chorobie nerek, ostrym uszkodzeniu nerek, innych chorobach nerek (takich jak kłębuszkowe zapalenie nerek), nowotworach układu moczowego, wadach wrodzonych nerek (np. brak jednej nerki), ale również w takich stanach jak odwodnienie, a nawet duża masa mięśniowa (wówczas nie świadczy o procesie chorobowym).

Rzadziej mamy do czynienia z obniżonym poziomem kreatyniny, który świadczy głównie o małej masie mięśniowej.

Normy stężenia kreatyniny to 0,6-1,3 mg/dl lub 53-115 μmol/l. 

Z kreatyniną ściśle związany jest również inny parametr – eGFR, czyli wielkość przesączania kłębuszkowego – można powiedzieć, że odpowiada on na pytanie “ile mililitrów krwi filtrują nerki na minutę”. Jest to najważniejszy wskaźnik oceniający funkcjonowanie nerek. Jego wartość wyliczana jest na podstawie stężenia kreatyniny, płci, wieku, rasy i masy ciała.

Na podstawie stopnia obniżenia eGFR można ocenić zaawansowanie przewlekłej choroby nerek. Na jego wartość mogą wpływać takie czynniki jak dieta czy stosowanie odżywek zawierających kreatynę.

Normy eGFR wynoszą powyżej 90 ml/min/1,73 m², jednak wartości w zakresie 60-89 ml/min/1,73 m² również można uznać za prawidłowe, wobec czego wynik powinno się skonsultować z lekarzem.

Badanie ogólne moczu

To jedno z najważniejszych badań, pozwalających na wykrycie nieprawidłowości w funkcjonowaniu nie tylko nerek, ale i całego układu moczowego. Szczególnie istotne są:

• białkomocz i albuminuria, które mogą świadczyć o uszkodzeniu strukturalnym lub czynnościowym nerek, np. w przebiegu przewlekłej choroby nerek;
• krwinkomocz, obecny w kamicy, zapaleniach czy nowotworach układu moczowego;
• obecność glukozy (cukru) w moczu, która może świadczyć o cukrzycy;
• obecność bakterii i leukocytów, wskazujących na infekcję.

Więcej na temat badania ogólnego moczu przeczytacie w poświęconym temu zagadnieniu artykule.

Czy w morfologii wyjdzie problem z nerkami?

Morfologia to jedno z najbardziej podstawowych badań krwi i zawiera szereg parametrów, które powinno interpretować się całościowo. Nieprawidłowości w wynikach morfologii mogą świadczyć o niedoborach pokarmowych (takich jak niedobór żelaza czy witaminy B₁₂), chorobach przewlekłych, nowotworach, zakażeniach lub krwotokach. W przypadku chorób nerek szczególnie istotne są:

• poziom hemoglobiny (Hb),
• poziom hematokrytu (HCT),
• liczba czerwonych krwinek (erytrocytów, RBC),
• liczba białych krwinek (leukocytów, WBC),
• liczba płytek krwi (trombocytów, PLT).

Więcej o morfologii krwi obwodowej dowiecie się z artykułu na ten temat.

Kto może zlecić profil nerkowy?

Wszystkie z wyżej wymienionych badań, z wyjątkiem stężenia wapnia całkowitego, może zlecić lekarz podstawowej opieki zdrowotnej (POZ), jeśli widzi takie wskazania.

Do końca grudnia 2024 roku można również skorzystać z bezpłatnego programu Profilaktyka 40 PLUS, który zawiera szereg badań diagnostycznych, w tym kreatyninę, morfologię oraz badanie ogólne moczu, w ramach pakietu oddzielnego dla kobiet oraz mężczyzn. Z programu można skorzystać w wybranych placówkach. Ich lista jest dostępna na stronie https://profilaktyka40plus.com/wyszukaj.

Profil nerkowy to również pakiet badań dostępny w wielu centrach laboratoryjnych i prywatnych przychodniach sieciowych.

Przygotowanie do badania nerek

W przypadku badań z krwi takich jak morfologia, sód, potas, wapń, kreatynina czy mocznik, nie ma oficjalnych rekomendacji dotyczących konieczności bycia na czczo. Należy jednak pamiętać, że na większość z wyżej wymienionych parametrów ma wpływ dieta, stan nawodnienia organizmu, a nawet wysiłek fizyczny.

W przypadku badania ogólnego moczu istnieją jednak bardzo istotne wytyczne, by wynik miał wartość diagnostyczną:

• mocz powinien być oddany rano, po wypoczynku nocnym do specjalnego, czystego pojemnika, pochodzącego z laboratorium lub apteki;
• do pojemnika należy oddać mocz ze środkowego strumienia (początkową i końcową partię moczu należy oddać do toalety);
• przed oddaniem moczu należy dokładnie umyć okolicę moczowo-płciową (w tym ujście cewki moczowej) wodą z mydłem;
• badania nie należy wykonywać 3 dni przed, po oraz w czasie krwawienia z dróg rodnych;
• mocz powinno się jak najszybciej dostarczyć do laboratorium [1],
• przed oddaniem próbki nie należy uprawiać intensywnej aktywności fizycznej – może to wywołać białkomocz.

Leczenie chorób nerek

Niezależnie od przyczyny i stopnia zaawansowania zaburzeń funkcjonowania nerek, istnieje wiele metod leczenia. W przypadku zapaleń można stosować takie leki jak antybiotyki czy sterydy. Z kolei w przewlekłej chorobie nerek leczenie opiera się głównie na kontroli chorób współistniejących (np. nadciśnienia tętniczego, hiperlipidemii lub cukrzycy), stosowaniu leków chroniących nerki (tzw. nefroprotekcyjnych) i zmianie stylu życia. W zaawansowanym stadium choroby konieczne może okazać się leczenie nerkozastępcze w postaci dializ.

Konsultacja naukowa dr n. med. Wojciech Malchrzak

Referencje:

1. Więcek, A., Nieszporek T. (2019) Choroby nerek. Kompendium. PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
2. Szczeklik, A., & Gałecki, P. (2024). Interna Szczeklika - mały podręcznik 2024/2025 (16th ed.).
3. Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 16 czerwca 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej. Dz. U. 2023 poz. 1427 https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20230001427 [ostatni dostęp 02.11.2024]