Zapalenie pęcherza moczowego. Choroba dyktuje warunki

U zdrowego człowieka, drogi moczowe w pęcherzu, powyżej zwieracza pęcherza moczowego są jałowe. Problem zaczyna się wtedy, gdy do pęcherza wnikną przez cewkę moczową bakterie. Namnażając się, powodują zapalenie pęcherza moczowego (cystitis). 

W niemal 90% przypadków za niepowikłane zakażenie układu moczowego odpowiada bakteria Escherichia coli (E.coli), zwana pałeczką kałową (występuje w jelicie grubym). Bakteria przedostaje się z odbytu do ujścia cewki moczowej, a następnie do pęcherza. Rzadziej, do jednej lub obu nerek. 

Czasem jednak (około 10% przypadków) zakażenie powodują inne drobnoustroje, którym „torują” drogę nieprawidłowości w obrębie dróg moczowych. Powikłane zakażenia układu moczowego mogą być wynikiem utrudnionego odpływu moczu z nerki (na skutek kamicy nerkowej) lub pęcherza, za co u mężczyzny najczęściej odpowiada powiększony gruczoł krokowy, a u kobiety - nieprawidłowości narządu rodnego (zarówno anatomiczne jak i czynnościowe). Infekcji sprzyja  także długotrwała obecność cewnika w pęcherzu i takie zapalenia mogą być szczególnie oporne na leczenie.

Kobiety chorują na zapalenie pęcherza moczowego dużo częściej niż mężczyźni. Dlaczego? 

Zakażeniu sprzyja krótka cewka moczowa, mała odległość pomiędzy odbytem a ujściem cewki moczowej oraz aktywność seksualna – bakterie mogą wniknąć do cewki moczowej w trakcie stosunku płciowego. Może być to spotęgowane też poprzez stosowanie antykoncepcyjnych środków plemnikobójczych i dodatkowo wywołać reakcje alergiczne.

Infekcje pęcherza częściej pojawiają się u kobiet po menopauzie, kiedy dochodzi do zmian mikroflory pochwy z powodu niedoboru estrogenów. Naturalnie sprzyja infekcji każdorazowy spadek odporności organizmu. 

Jak sprawdzić, czy mam zapalenie pęcherza?

Ostre zapalenie pęcherza moczowego daje typowe objawy, pozwalające łatwo i szybko zdiagnozować chorobę. Są to: 

• ból lub pieczenie w cewce moczowej podczas lub po oddaniu moczu, 
• konieczność częstego oddawania moczu w nocy i w ciągu dnia,  
• uczucie bolesnego parcia na mocz z oddawaniem niewielkich jego ilości,
• pobolewanie w podbrzuszu. 

Mocz może przybrać czerwoną lub ciemnobrunatną barwę na skutek obecności krwi (krwiomocz), która pojawia się jako efekt zapalenia błony śluzowej pęcherza. 

Uwaga: ból lub pieczenie podczas oddawania moczu może być także wynikiem zapalenia cewki moczowej w następstwie zakażenia przenoszonego drogą płciową, wywołanego przez dwoinki rzeżączki lub chlamydie. Takie objawy są typowe również dla zapalenia pochwy na tle grzybiczym, a towarzyszą temu upławy i ból podczas stosunku płciowego.  

Niezależnie od przyczyny infekcji, należy wykonać ogólne badanie moczu. Zapalenie pęcherza potwierdza zwiększona liczba leukocytów (ropomocz). U 1/3 kobiet obserwuje się krwiomocz - w moczu pojawiają się erytrocyty (krew), a czasem  białko. Następstwem powtarzających się ostrych incydentów zapalnych może być rozszerzenie infekcji na górne drogi moczowe, a nawet ryzyko rozwoju urosepsy.

Dolegliwości podczas oddawania moczu i nieprawidłowy wynik badania moczu są podstawą do rozpoznania zapalenia pęcherza moczowego i rozpoczęcia leczenia. W przypadku nawracających infekcji wykonuje się posiew moczu. Wynik (po około 48 godzinach) wskazuje, czy w moczu są bakterie, jakiego gatunku i jak liczne. Jeżeli liczba jednego typu bakterii przekracza 1000 na 1 mililitr moczu, to wynik potwierdza obecność zakażenia. 

Gdy lekarz podejrzewa obecność nieprawidłowości w układzie moczowym, może zlecić wykonanie badań obrazowych, jak: USG nerek, urografię, TK. 

Jak szybko wyleczyć zapalenie pęcherza moczowego?

Leczenie najlepiej rozpocząć bezpośrednio po wystąpieniu pierwszych objawów. Szybka reakcja pozwala ograniczyć rozległość infekcji oraz skrócić okres i nasilenie dolegliwości. Wcześnie rozpoczęta terapia pozwala także zmniejszyć ryzyko powikłań związanych z nieleczonym zakażeniem układu moczowego.  

Zgodnie z wytycznymi Europejskiego Towarzystwa Urologicznego (ang. EAU) najczęstszym sposobem leczenia ostrego, niepowikłanego zapalenia pęcherza moczowego jest zastosowanie antybiotyków, w tym fosfomycyny z trometamolem, trymetoprymu, osobno lub w połączeniu z sulfametoksazolem, nitrofurantoiną albo cyprofloksacyną. Jeżeli był zlecony posiew moczu, lekarz zaleca antybiotyk na podstawie antybiogramu, określającego wrażliwość bakterii na antybiotyki. 

Antybiotyk przyjmuje się przez kilka dni (od 3 do 7), a dolegliwości zwykle ustępują w ciągu 1-3 dni. Niepowikłane cystitis można także leczyć fitoterapią. Lekarz decyduje, czy taka terapia jest możliwa.

Czy zapalenie pęcherza może przejść samo?

U około 50 procent kobiet zapalenie pęcherza moczowego przechodzi samoistnie. Drogi moczowe same się wyjaławiają, a antybiotykoterapia nie jest konieczna. 

Jednakże nawracających infekcji nie należy bagatelizować, bo nie jest to normalne i wreszcie może dojść do zajęcia górnych drób moczowych, w tym nerek, co może być powodem hospitalizacji. Mimo potwierdzonego w badaniach braku bakterii w moczu, objawy mogą się utrzymywać przez kilka tygodni.

Jak długo trwa nieleczone zapalenie pęcherza?

Czekanie, aż objawy same miną, może źle się skończyć. Nieleczone zapalenie pęcherza po kilku dniach może spowodować zapalenie nerki, co objawia się gorączką (>38°C) i bólem w okolicy nerki, po jednej lub obu stronach. Mogą temu towarzyszyć nudności i wymioty.

Zobacz także:

Nietrzymanie moczu

Zakażenie układu moczowego w ciąży

Swędzenie pochwy

Nawracające zapalenia pęcherza i dróg moczowych

Pomimo skutecznego wyleczenia u niektórych kobiet zakażenie układu moczowego nawraca, nawet kilka razy w roku. Według badań, w grupie kobiet aktywnych seksualnie nawracające zakażenia układu moczowego stanowią 5-10%. Oprócz sprzyjających warunków anatomicznych, u niektórych kobiet istnieje predyspozycja genetyczna - brak w moczu przeciwciał i oligosacharydów o właściwościach przeciwbakteryjnych. 

Częste zapalenia pęcherza moczowego to przykre dolegliwości, które utrudniają codzienne funkcjonowanie. Warto więc wyeliminować czynniki ryzyka, przestrzegając zasad życia codziennego: 

• pij dużą ilość płynów w ciągu doby (około 1,5-2 litrów). Zaleca się wypicie dodatkowej szklanki napoju przed, a w szczególności PO stosunku płciowym,
• nie odwlekaj oddania moczu, gdy poczujesz taką potrzebę. Zawsze rób to po stosunku płciowym,
• codziennie myj narządy płciowe, obowiązkowo przed stosunkiem płciowym, podcieraj się od przodu do tyłu, by zapobiec przemieszczaniu się bakterii w okolicę ujścia cewki moczowej,
• jeśli stosujesz środki plemnikobójcze, zwłaszcza z krążkiem pochwowym, zmień metodę antykoncepcji,
• z rozwagą korzystaj z kąpielisk, basenów, jacuzzi; zakażenia bakteryjne z grupy Pseudomonas (np. Pseudomonas aeruginosa mogą być niezwykle dokuczliwe,
• nie używaj ręczników w hotelach, ośrodkach SPA, w saunach czy na  basenach - mogą być źródłem bakteryjnej infekcji; jeśli to możliwe, korzystaj ze swojego ręcznika, 
• pij codziennie sok z żurawin, który zmniejsza przyczepność bakterii do błony śluzowej dróg moczowych, albo zażywaj tabletki z wyciągiem z owoców żurawiny,
• zwiększeniu odporności na zakażenie sprzyjają antygeny bakteryjne. 

Nawracające zakażenie układu moczowego ma wyraźny związek z aktywnością seksualną. Kobietom po menopauzie mogą pomóc dopochwowe estrogeny, dzięki którym powraca prawidłowa flora bakteryjna. Prawidłowy odczyn pochwy hamuje rozwój bakterii wywołujących zakażenie układu moczowego.

Konsultacja merytoryczna: dr n. med. Andrzej Krzysztof Przybyła, specjalista urolog, androlog w Centrum Kontynencji MCC w Warszawie i Wrocławiu

Piśmiennictwo:

1. Drabczyk R., Zapalenie pęcherza i inne zakażenia układu moczowego - objawy, przyczyny, leki i leczenie,
https://www.mp.pl/pacjent/nefrologia/choroby/chorobyudoroslych/51947,zapalenie-pecherza-i-inne-zakazenia-ukladu-moczowego [ostatni dostęp 16.07.2023]

2. https://www.wl.cm.umk.pl/panel/wp-content/uploads/Zakazenia-uk%C5%82adu-moczowego-w-praktyce-lekarza-rodzinnego.pdf [ostatni dostęp 15.07.2023]

3. Górnicka J., Choroby układu moczowego, Wydawnictwo AWM, Warszawa 2019

4. Szczeklik A., Interna Szczeklika, Wydawnictwo MP, Kraków 2015