Badania biochemiczne krwi przed operacją – jak przygotować się do zabiegu?

Jak przygotować się do operacji?

Planowe zabiegi przepukliny, usunięcia pęcherzyka żółciowego czy ortopedyczne to w obecnych czasach popularna praktyka. Lekarz w poradni specjalistycznej ustala termin operacji, do której pacjent zobligowany jest się dokładnie przygotować. Lista obowiązkowych badań może wydawać się długa i żmudna w realizacji, natomiast jest to złudne wrażenie.

Podczas kwalifikowania do zabiegu w poradni specjalistycznej lekarz z tej poradni wydaje skierowanie na wymagane badania albo skierowanie jest wydawane przez szpital, do którego pacjent będzie przyjmowany. Zgodnie ze stanowiskiem Rzecznika Praw Pacjenta, pacjenci nie powinni być odsyłani do POZ celem uzyskania skierowania.

Badania omówione w poniższym artykule należą do najczęściej wykonywanych przed zabiegami chirurgicznymi. Należy pamiętać, że mogę się różnić w zależności od specyfiki operacji oraz stanu zdrowia pacjenta. 

Anty-HBs

Skrót anty-HBs oznacza przeciwciała przeciwko antygenowi powierzchniowemu wirusa zapalenia wątroby typu B (WZW B). Ich obecność we krwi świadczy o nabytej odporności na wirusa zapalenia wątroby B, co może wynikać z przebytej infekcji lub szczepienia. Nabyta odporność w populacji polskiej jest wynikiem obowiązkowych szczepień wprowadzonych w całym kraju od 1996 r.

Zakażenie WZW typu B dokonuje się zarówno drogą krwiopochodną (procedury medyczne, dożylne iniekcje środków odurzających), jak i kontaktów seksualnych. Z tego powodu tak ważne jest, aby pacjent poddawany zabiegom operacyjnym był chroniony szczepieniem. Stężenie anty-HBs określa czy pacjent posiada przeciwciała w wystarczającej ilości:

• istotny poziom przeciwciał: >10 j.m./l.

Co w przypadku braku szczepienia w przeszłości? Obowiązkowe szczepienia dla noworodków zostały wprowadzone dopiero w latach 90., więc wielu pacjentów ominęło to szczepienie. Program szczepień ochronnych zaleca zaszczepienie się podstawowym schematem: 0, 1, 6, czyli podanie trzech dawek szczepionki (teraz, za miesiąc i po 6 miesiącach od pierwszej dawki). Odporność pojawia się po ok. 2 tygodniach po drugiej dawce szczepionki, natomiast maksymalny efekt obserwowany jest po 7 miesiącach. W wyjątkowych sytuacjach (przed planowanym zabiegiem chirurgicznym) można stosować schemat przyspieszony (0-7-21 dzień i dawka uzupełniająca po 12 miesiącach) lub (0-1-2 miesiąc i dawka uzupełniająca po 12 miesiącach). Przyjmuje się, że ochronne miano przeciwciał pojawia się po 10-14 dniach od podania trzeciej dawki.

Co w przypadku szczepienia w przeszłości i niskiego miana anty-HBs? Podczas całego życia miano tych przeciwciał spada i może dojść do sytuacji, w której ich stężenie spadnie poniżej 10 j.m./l. Wówczas możliwe jest wykonanie szczepień przypominających (1-3 szczepień), które nie są rutynowo zalecane. Ich wykonanie wskazane jest u osób z obniżoną odpornością, chorych na nowotwór, cukrzycę, zaawansowaną niewydolność nerek czy biorców narządów.

Słuszność wykonania szczepień przypominających powinna być przeanalizowana podczas wizyty u lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Jeśli po pełnym schemacie szczepienia (3 lub 4 dawki) przynajmniej raz stężenie anty-HBs przekroczy 10 j.m./l. to pacjenta uznaje się za uodpornionego do końca życia nawet, jeśli w przyszłości miano przeciwciał się zmniejszy. Badanie to nie jest dostępne w koszyku świadczeń POZ.

Anty-HCV

Skrót anty-HCV oznacza przeciwciała przeciw wirusowi zapalenia wątroby typu C – ich obecność wskazuje na kontakt organizmu z wirusem HCV, który wywołuje wirusowe zapalenie wątroby typu C. U osoby zdrowej, która nigdy nie miała kontaktu z wirusem, wynik badania powinien być ujemny:

• norma: ujemny/niereaktywny.

Dzięki oznaczaniu anty-HCV przed operacją chirurg wie, jakie ryzyko podejmuje podczas ewentualnego kontaktu z krwią pacjenta, ten natomiast ma pewność, czy wystąpiło ewentualne zakażenie i może podjąć kroki w stronę terapii. Warto zaznaczyć, że nie istnieje szczepienie przeciwko wirusowi zapalenia wątroby typu C, jednak istnieje skuteczne leczenie umożliwiające całkowite pozbycie się wirusa.

Grupa krwi

Każdy zabieg chirurgiczny niesie ze sobą ryzyko utraty krwi, o którym pacjent jest informowany przez lekarza. Choć czasem ryzyko krwawienia wydaje się niewielkie, to oznaczenie grupy krwi jest konieczne, gdyż każda procedura medyczna obarczona jest powikłaniami.

Warto pamiętać, że wynik grupy krwi musi być dostarczony na odpowiednim zaświadczeniu z laboratorium, w którym powinno być zaznaczone, że grupa krwi była oznaczona dwukrotnie, bądź że jest to wynik potwierdzony. Wszelkie informacje znajdujące się np. na kartach wypisowych z poprzednich hospitalizacji nie są wiążące.

Morfologia krwi

Morfologia krwi to kompleksowa analiza wszystkich typów komórek krwi: erytrocytów, leukocytów oraz płytek krwi. Badanie to służy ocenie ogólnego stanu zdrowia i stanowi podstawę do diagnozowania wielu schorzeń takich jak anemia, zaburzenia krzepnięcia, niedobory odporności, stan zapalny czy infekcje. Wykonanie morfologii przed zabiegiem jest kluczowe, aby wykluczyć zaburzenia mogące stanowić przeciwwskazanie do operacji w krótkim terminie. Porównanie wyników przedoperacyjnych i pooperacyjnych jest istotne, np. w celu oceny ryzyka nadmiernego krwawienia w trakcie i po zabiegu. Więcej na temat morfologii krwi w artykule “Profil ogólny badania biochemicznego krwi – co zawiera?”.

Układ krzepnięcia (APTT, PT)

Oznaczenie układu krzepnięcia przed operacją jest kluczowe, aby ocenić, jak dobrze organizm pacjenta będzie w stanie kontrolować krwawienie podczas i po zabiegu. Właściwe funkcjonowanie układu krzepnięcia jest niezbędne, ponieważ zabiegi chirurgiczne, nawet te o mniejszym stopniu inwazyjności, wiążą się z ryzykiem uszkodzenia naczyń krwionośnych, co może prowadzić do utraty krwi.

Badanie układu krzepnięcia umożliwi oszacować ryzyko nadmiernego krwawienia, zidentyfikować zaburzenia krzepnięcia, dostosować leczenie i przygotowanie pacjenta oraz monitorować pacjentów przyjmujących leki przeciwkrzepliwe.

• APTT (czas częściowej tromboplastyny po aktywacji) – norma: 26-40 s.
• PT (czas protrombinowy) – norma: 12-17 s.

Jeśli stosujesz leki przeciwkrzepliwe, koniecznie poinformuj o tym lekarza, gdyż często trzeba takie leki odstawić kilka dni przed planowanym zabiegiem operacyjnym. Nigdy nie rób tego samodzielnie! Kiedyś w tych przypadkach stosowano terapię pomostową, czyli zmianę leków doustnych na heparyny podawane podskórnie w brzuch, ale zgodnie z aktualną wiedzą medyczną w zdecydowanej większości przypadków wystarczające jest odstawienie leków zgodnie z zaleceniem lekarza przygotowującego do zabiegu.

Elektrolity

Rozpoznawanie zaburzeń równowagi wodno-elektrolitowej jest niezwykle istotne, gdyż nieprawidłowości te mogą prowadzić do poważnych komplikacji śródoperacyjnych i pooperacyjnych. Zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej mogą prowadzić do zaburzeń rytmu serca, wahań ciśnienia tętniczego krwi czy nieprawidłowej pracy mięśni.

Najbardziej istotne i najczęściej oznaczane elektrolity to:

• sód (Na+) – norma: 135–145 mmol/l (mEq/l),
• potas (K+) – norma: 3,8–5,5 mmol/l (mEq/l).

Parametry nerkowe 

Oznaczanie parametrów nerkowych przed operacją jest ważnym krokiem w ocenie funkcji nerek oraz ogólnego stanu zdrowia. Parametry takie jak stężenie kreatyniny, mocznika oraz klirens kreatyniny, dostarczają informacji na temat wydolności nerek i ich zdolności do usuwania toksyn z organizmu. Wśród podstawowych badań wyróżnia się:

• kreatyninę – norma: 53–115 µmol/l (0,6–1,3 mg/dl),
• klirens kreatyniny (eGFR) – norma: eGFR ≥90 ml/min/1,73 m2, 
• mocznik – norma: 2,0–6,7 mmol/l (15–40 mg/dl).

CRP

CRP (białko C-reaktywne) jest białkiem ostrej fazy produkowanym przez wątrobę. Badanie jego stężenia odgrywa istotną rolę w diagnozowaniu i monitorowaniu stanów zapalnych oraz uszkodzeń tkanek, które często towarzyszą różnym infekcjom, zwłaszcza bakteryjnym. Jego zawartość we krwi może wzrosnąć już w ciągu kilku godzin od momentu pojawienia się czynnika zapalnego w organizmie. Norma białka CRP:

• norma: <5 mg/l.

Warto pamiętać, że u niektórych pacjentów (np. z przewlekłymi chorobami zapalnymi czy znaczną otyłością) CRP jest stale nieco zwiększone stale i nie jest związane z ostrym stanem zapalnym takim jak zakażenie – wówczas nie jest to przeciwwskazanie do zabiegu

Badanie EKG

Badanie EKG (elektrokardiografia) rejestruje elektryczną aktywność serca, co pozwala lekarzom na analizę jego rytmu, częstości akcji serca oraz wykrycie ewentualnych nieprawidłowości, które mogą wpłynąć na przebieg operacji.

EKG pomaga w identyfikacji pacjentów z ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych, takich jak arytmie, niedokrwienie serca, czy zawał. To istotne, ponieważ osoby z problemami kardiologicznymi mogą być narażone na powikłania podczas operacji. Dodatkowo wynik EKG może wpłynąć na wybór odpowiedniego rodzaju znieczulenia. Anestezjolodzy biorą pod uwagę kondycję serca pacjenta, aby zminimalizować ryzyko powikłań związanych ze znieczuleniem. Jeśli wyniki EKG wskazują na jakiekolwiek nieprawidłowości, lekarze mogą zalecić dodatkowe badania, takie jak echokardiografia, próby wysiłkowe lub konsultacje kardiologiczne przed operacją.

Warto pamiętać, że EKG przeprowadzone przed operacją służy jako punkt odniesienia do porównania z wynikami uzyskanymi po zabiegu. Umożliwia to szybsze zidentyfikowanie potencjalnych problemów z sercem w okresie pooperacyjnym.

Konsultacja naukowa dr n. med. Wojciech Malchrzak

Referencje

1. Banasiewicz T., Kobiela J.,Cwaliński J., Spychalski P, Przybylska P., Kornacka K. (2023) Rekomendacje w zakresie stosowania prehabilitacji, czyli kompleksowego przygotowania pacjenta do zabiegu operacyjnego. Polish Journal of Surgery. 95 (4)
2. Kukla M., Adamek B. (2017) Szczepienie przeciwko HBV przed zabiegami operacyjnymi. Chirurgia po dyplomie 04/2017
3. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny – Państwowy Instytut Badawczy. Szczepionka przeciw wzw B. [ostatni dostęp 03.11.2024 r. https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/wzw-b/?strona=6#jakie-sa-zasady-szczepien-przeciw-wzw-b-u-doroslych]
4. Hartleb M., Milkiewicz P., Mach T., Cichoż-Lach H. (2016) Zakażenie HCV — epidemiologia, wyzwania diagnostyczne i szanse stworzone przez nowe terapie. Gastroenterologia Kliniczna. 8(3),s. 75–84
5. Interna Szczeklika 2023. Podręcznik chorób wewnętrznych. Medycyna Praktyczna. Wydanie 15. 
6. Kurpesa M.,Szafran B. (2018) Interpretacja EKG. Kurs podstawowy. PZWL. 1/2018