Czym jest nerwica lękowa? Rozpoznanie i leczenie

Wróć do listy Data:
dr n. med. Bartosz Zawadzki
dr n. med. Bartosz Zawadzki

Spis treści

Co to jest nerwica lękowa?

Zaburzenia lękowe uogólnione (ang. generalized anxiety disorder, GAD), zwane również potocznie nerwicą lękową, należą według International Classification of Diseases 10th Revision (ICD-10) do zaburzeń nerwicowych związanych ze stresem i pod postacią somatyczną. Cechą typową dla tego zaburzenia jest obecność stałego, niezbyt nasilonego, najczęściej niezależnego od sytuacji lęku. Pacjenci z nerwicą lękową zazwyczaj wykazują nadmierny niepokój w związku ze zwykłymi, codziennymi sytuacjami. Lęk jest natrętny, powoduje cierpienie lub upośledzenie funkcjonowania i często obejmuje wiele dziedzin. Lękowi często towarzyszą objawy fizyczne, takie jak:

Zaburzenie to uznaje się za uwarunkowane wieloczynnikowo. Niektóre czynniki ryzyka powiązane z chorobą obejmują: płeć żeńską, stan kawalerski, niższy poziom wykształcenia, zły stan zdrowia i obecność czynników stresogennych. Wiek zachorowania jest zmienny, a mediana wieku wynosi 30 lat. Osoby z chorobami przewlekłymi, takimi jak choroby układu krążenia, cukrzyca lub choroba Parkinsona, mogą być bardziej narażone na rozwój schorzenia. Nawet u 80% pacjentów z GAD współistnieje jednocześnie inne zaburzenie lękowe lub depresja.

Objawy nerwicy lękowej

Objawem charakteryzującym uogólnione zaburzenia lękowe jest stałe uczucie lęku. Lęk nie wynika z istniejącego, obecnego zagrożenia, stanowi przejaw przewidywania niebezpieczeństwa, które miałoby nastąpić w przyszłości, i oczekiwania na nie. Lęk powoduje wzmożenie czujności oraz wywołuje u człowieka zachowania unikające, potęguje bojaźliwość. Typowo w tym zaburzeniu pacjent nie jest w stanie wskazać źródła lęku, lecz lęk towarzyszy choremu nieustannie i jest źródłem wewnętrznego napięcia i niepokoju oraz powoduje znaczny dyskomfort psychiczny u pacjenta. Na obraz kliniczny składają się także objawy somatyczne. Okres występowania dolegliwości musi trwać co najmniej 6 miesięcy i przyjmować postać nasilonego napięcia, martwienia się i odczuwania obaw dotyczących codziennych wydarzeń i trudności. Dodatkowo muszą być spełnione kryteria występowania przynajmniej 4 dodatkowych objawów somatycznych. W Polsce 9,6% Polaków cierpi na zaburzenia lękowe, a 1,1% zmaga się z zespołem lęku uogólnionego.

Objawy fizyczne nerwicy lękowej

Objawy somatyczne są częstą przyczyną zgłaszania się pacjentów do lekarzy oraz wykonywania szerokiej diagnostyki bez uchwytnej przyczyny. Do objawów fizycznych obserwowanych w przebiegu uogólnionych zaburzeń lękowych zaliczamy:

  • objawy ze strony układu autonomicznego – odczucie kołatania serca, uczucie ciężaru na klatce piersiowej, zwiększenie częstotliwości rytmu serca, pocenie się, drżenie lub dygotanie, suchość w jamie ustnej (są to najczęstsze kryteria diagnostyczne);
  • objawy ze strony klatki piersiowej i brzucha – utrudnione oddychanie, uczucie dławienia się, ból lub dyskomfort w klatce piersiowej, nudności, biegunka lub nieprzyjemne doznania brzuszne;
  • objawy ogólne – uderzenia gorąca, zimne dreszcze, poczucie drętwienia, swędzenia;
  • objawy napięcia – napięcie, pobolewanie i ból mięśni, poczucie ciała obcego w gardle lub trudności połykania, tzw. gula w gardle;
  • zaburzenia snu – występowanie koszmarów sennych, trudności z zasypianiem;
  • inne objawy –   zaburzenia apetytu, drażliwość, zaburzenia koncentracji oraz ciągłe uczucie zmęczenia i osłabienia.

W przebiegu nerwicy lękowej wszelkie stany zwiększonego obciążenia emocjonalnego i stresu nasilają objawy fizyczne choroby.

Objawy psychiczne nerwicy lękowej

Wśród objawów towarzyszących często obserwuje się niespecyficzne objawy natury psychicznej, do których zaliczamy:

  • zawroty głowy;
  • brak równowagi;
  • wrażenie omdlewania;
  • uczucie oszołomienia;
  • poczucie nierealności przedmiotów (derealizacja) lub samego siebie (depersonalizacja);
  • obawa utraty kontroli, „zwariowania”, wyłączania się;
  • obawa śmierci.

Do innych charakterystycznych zaburzeń w przebiegu nerwicy lękowej zaliczamy: wzmożoną reakcję na zaskoczenie lub przestrach, trudności w koncentracji, poczucie pustki w głowie z powodu lęku i zmartwień, stałą drażliwość, trudności z zasypianiem z powodu zmartwień.

Przyczyny nerwicy lękowej

Przyczyny zespołu lęku uogólnionego nie są jednoznaczne i obejmują czynniki zarówno genetyczne, jak i środowiskowe. Z badań wynika, że czynniki genetyczne odgrywają istotną rolę w patogenezie tego zaburzenia, gdyż osoby mające krewnych z zaburzeniami lękowymi lub z samym zespołem lęku uogólnionego są narażone na większe ryzyko jego wystąpienia. Postuluje się, że nieprawidłowe poziomy neuroprzekaźników, takich jak serotonina i noradrenalina, również mogą odgrywać rolę w powstawaniu tego zaburzenia. U osób z uogólnionymi zaburzeniami lękowymi stwierdza się także wzmożoną aktywność osi podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczowej. Strukturami mózgu biorącymi udział w kształtowaniu nadwrażliwości na bodźce stresogenne, którym przypisuje się udział w etiopatogenezie uogólnionych zaburzeń lękowych, są ciała migdałowate i prążkowane. Inną strukturą mózgu, której nieprawidłowe funkcjonowanie wiąże się z uogólnionymi zaburzeniami lękowymi, jest system przegrodowo-hipokampalny, odpowiedzialny za tzw. hamowanie behawioralne. W jego aktywacji pośredniczą neurony noradrenergiczne i serotoninergiczne. Pacjenci z uogólnionymi zaburzeniami lękowymi często przejawiają cechy osobowości zależnej lub unikającej. Silny stres, spowodowany pracą, relacjami interpersonalnymi, problemami ze zdrowiem lub innymi trudnościami życiowymi, również może prowadzić do rozwoju schorzenia.

Diagnoza i leczenie nerwicy lękowej

Diagnozę opiera się na występowaniu typowych objawów lęku oraz kryteriach dodatkowych. Nadmierny lęk i zamartwianie się muszą trwać co najmniej 6 miesięcy i dotyczyć wydarzeń i czynności życiowych, których nie sposób kontrolować. Lęk, zamartwianie się oraz inne objawy muszą znacząco wpływać na funkcjonowanie w życiu rodzinnym i zawodowym. Upośledzenie funkcjonowania nie może być spowodowane nadużywaniem substancji psychoaktywnych, leków ani chorobami somatycznymi. W leczeniu stosuje się zarówno farmakoterapię, jak i metody niefarmakologiczne. Bardzo istotne są edukacja oraz wyjaśnienie przyczyn zaburzeń lękowych, co pozwala na uzyskanie wglądu w chorobę i oswojenie się z nią. Jeśli chodzi o farmakoterapię to dużą skutecznością cechują się preparaty z grupy leków przeciwdepresyjnych (o działaniu przeciwlękowym): selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (ang. selective serotonin reuptake inhibitors, SSRI) i inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (ang. serotonin norepinephrine reuptake inhibitors, SNRI) oraz pregabalina. Spośród możliwości psychoterapeutycznych zwykle zaleca się psychoterapię w nurcie poznawczo-behawioralnym, w opcji zarówno indywidualnej, jak i grupowej. Schorzenie ma charakter przewlekły, a objawy nasilają się w sytuacjach stresowych i w momentach zwiększonego obciążenia emocjonalnego. Odsetek chorych z remisją objawów po roku wynosi 15%, po okresie 2 lat – 25%, natomiast po 5 latach – niemal 38%. W ciągu pierwszego roku nawrót dolegliwości zauważano u 10% chorych, a po upływie 3 lat – u 25%.

Piśmiennictwo:

  1. Locke AB, Kirst N, Shultz CG. Diagnosis and management of generalized anxiety disorder and panic disorder in adults. Am Fam Physician 2015; 91(9): 617–624.
  2. Stasiuk J, Burkiewicz A, Kozłowski D i wsp. Zaburzenie lękowe uogólnione – rozpoznawanie, objawy oraz leczenie farmakologiczne. Geriatria 2014; 8: 264–267.
  3. DeMartini J, Patel G, Fancher TL. Generalized anxiety disorder. Ann Intern Med 2019; 170(7): ITC49–ITC64.
Wróć do listy Przejdź dalej