Zaburzenia snu

Zaburzenia snu – przyczyny

Zaburzenia snu – w tym bezsenność czy nadmierna senność w ciągu dnia – mogą być spowodowane wieloma różnymi czynnikami. Wśród przyczyn zaburzeń snu wymienia się problemy endogenne, związane z funkcjonowaniem organizmu i ośrodków odpowiedzialnych za sen (powodujące m.in. nieregularny rytm snu i czuwania czy wręcz brak dobowego rytmu snu), choroby takie jak choroba Alzheimera czy zaburzenia neurorozwojowe u dzieci, ale także czynniki zewnętrzne: pracę zmianową, podróże ze zmianą stref czasowych (tzw. jet lag) [2]. Do wystąpienia bezsenności predysponować mogą: nagłe zmiany w życiu (np. przeprowadzka, podróż), silny stres, choroby ogólnoustrojowe (w tym choroby płuc oraz choroby sercowo-naczyniowe), przyjmowane leki, stosowanie używek (np. alkoholu), a także problemy ze zdrowiem psychicznym (jako objaw zaburzeń psychicznych lub skutek uboczny przyjmowania leków) [1,2,4]. Czynnikami wpływającymi na pojawienie się bezsenności u danej osoby są także typ osobowości, wiek i płeć [1].

Rodzaje zaburzeń snu

Nieprawidłowy sen to zaburzenie prawidłowego funkcjonowania organizmu. Przewlekłe zaburzenia snu mogą nieść za sobą poważne konsekwencje zdrowotne, m.in. zwiększają ryzyko problemów ze zdrowiem psychicznym [3].

Wyróżniamy wiele rodzajów zaburzeń snu, m.in.:

• zaburzenia snu związane z bezsennością,
• zaburzenia związane z nadmierną sennością;
• narkolepsja (nadmierna senność w ciągu dnia połączona z objawami neurologicznymi oraz tzw. omamami przysennymi – pojawiającymi się w trakcie wybudzania się ze snu);
• zaburzenia snu w czasie fazy snu REM (jedna z faz snu);
• koszmary senne;
• zespół niespokojnych nóg [3].

Bezsenność

To jedno z najczęstszych zaburzeń snu, zwłaszcza u osób po 65. roku życia [4]. Aż 46-48% kobiet w wieku pomenopauzalnym cierpi na bezsenność [5]! Bezsenność to nie tylko “brak snu”. Ten rodzaj zaburzenia obejmuje szereg objawów, takich jak:

• problemy z zasypianiem;
• problemy z tzw. utrzymaniem snu (częste wybudzenia w nocy);
• zbyt wczesne budzenie się;
• brak uczucia wypoczynku po obudzeniu się [6].

O problemie z bezsennością mówimy, kiedy utrudnia ona normalne funkcjonowanie pacjenta – zaburza codzienne życie, pracę, naukę, relacje rodzinne, funkcjonowanie w społeczeństwie [3,6]. 

Wyróżniamy wiele postaci choroby – w tym m.in. w zależności od czasu trwania:

• bezsenność ostrą – trwa krócej niż 1 miesiąc;
• bezsenność podostrą – 1-3 miesiące;
• bezsenność przewlekłą – powyżej 3 miesięcy [3].

Jak walczyć z zaburzeniami snu?

Zaburzenia snu to problem, którego diagnostyką i leczeniem powinien zająć się lekarz. Nie warto działać na własną rękę. Specjalistą zajmującym się zaburzeniami snu jest psychiatra, ale warto podkreślić, że bardzo często także lekarz rodzinny jest w stanie pomóc. W trakcie wizyty lekarz przeprowadzi szczegółowy wywiad dotyczący m.in. charakteru objawów czy ewentualnych czynników predysponujących do wystąpienia zaburzeń snu. Pomocne w rozpoznawaniu zaburzeń snu może być prowadzenie tzw. dziennika snu, w którym pacjent codziennie notuje, ile godzin spał i jak ten sen wyglądał [6]. W niektórych przypadkach konieczne będzie skierowanie na dalsze specjalistyczne badania dotyczące przebiegu snu czy jakości i głębokości jego poszczególnych faz – taką diagnostykę przeprowadza lekarz psychiatra, który zajmuje się leczeniem zaburzeń snu [4]. W niektórych ośrodkach istnieje możliwość zgłoszenia się do Poradni Zaburzeń Snu [6]. 

Terapia zaburzeń snu obejmuje zarówno interwencje związane z poprawą tzw. higieny snu, jak i psychoterapię oraz leczenie farmakologiczne [5]. Lekarz może zalecić też rezygnację ze spożywania alkoholu oraz wstrzymanie się od przyjmowania ziołowych preparatów wspomagających sen (ze względu na ich niską skuteczność) [4]. W terapii bezsenności skuteczna może być psychoterapia (zwłaszcza psychoterapia poznawczo-behawioralna), a także interwencje z zakresu tzw. restrykcji snu – prowadzone pod kontrolą lekarza [5]! Wiele zależy zarówno od rodzaju zaburzeń snu, jakie występują u pacjenta, jak i od tego, jaka jest ich przyczyna. Niekiedy może okazać się niezbędna farmakoterapia – przykładowo u osób z bezsennością w przebiegu depresji stosuje się leki przeciwdepresyjne o takim profilu, który korzystnie wpływa na sen [4].

Bez względu na rodzaj i przyczynę zaburzeń snu, przyjmowanie leków powinno się odbywać tylko zgodnie z zaleceniami lekarza! Ze względu na ryzyko uzależnienia, nie wolno zażywać leków nasennych bez konsultacji z lekarzem.

Dbanie o prawidłową higienę snu obejmuje m.in.: 

• rezygnację z wykonywania stresujących czy obciążających psychicznie zadań na 3 godziny przed snem;
• na 1-2 godziny przed snem dobrze jest się zrelaksować, np. wziąć ciepłą kąpiel, posłuchać relaksacyjnej muzyki;
• w łóżku nie powinno się wykonywać żadnych czynności związanych z pracą czy nauką, można też usunąć z sypialni zegary (u niektórych osób patrzenie na zegar powoduje wzrost napięcia i negatywnych myśli związanych z brakiem snu);
• nie powinno się próbować zasnąć na siłę – jeśli nie udaje się zasnąć przez dłuższy czas (np. 15-20 minut), warto wstać, przejść do innego pokoju i chwilę poczekać na uczucie senności (nie patrząc na zegar, żeby nie obciążać się dodatkowym stresem);
• wyrabianie zdrowych nawyków – np. kilka minut przed zaśnięciem można spróbować spokojnie oddychać, skupić się na oddechu, co ma działanie uspokajające [6].

Terapia zaburzeń snu obejmuje interwencje dostosowane do indywidualnych potrzeb danego pacjenta [5]. Jeśli masz problemy ze snem, nie możesz zasnąć albo budzisz się z uczuciem zmęczenia – nie czekaj, zgłoś się po pomoc do specjalisty. Zaburzenia snu wpływają na całościowe funkcjonowanie organizmu – nie można ich bagatelizować.

Referencje:

1. M. Siemiński, Ł. Skorupa, K. Wiśniewska-Skorupa, Diagnostyka i terapia bezsenności w praktyce ogólnolekarskiej, Forum Medycyny Rodzinnej 2018, vol 12, no 5, 242–251
2. A. Wichniak, K. S. Jankowski et al., Standardy leczenia zaburzeń rytmu okołodobowego snu i czuwania Polskiego Towarzystwa Badań nad Snem i Sekcji Psychiatrii Biologicznej Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego. Część II. Diagnoza i leczenie Psychiatr. Pol. 2017; 51(5): 815–832
3. American Psychiatric Association, Zaburzenia snu i czuwania, DSM-5, redakcja wydania polskiego: Michał Skalski, Edra Urban & Partners, 2015
4. Heitzman J. Postępowanie w przypadku bezsenności i zaburzeń snu. Lekarz POZ. 2021;7(3).
5. Drake CL, Kalmbach DA, Arnedt JT, Cheng P, Tonnu CV, Cuamatzi-Castelan A, Fellman-Couture C. Treating chronic insomnia in postmenopausal women: a randomized clinical trial comparing cognitive-behavioral therapy for insomnia, sleep restriction therapy, and sleep hygiene education. Sleep. 2019 Feb 1;42(2):zsy217. doi: 10.1093/sleep/zsy217. PMID: 30481333; PMCID: PMC6369725.
6. http://www.sen-instytut.pl/PDF/CIR_poradnik_2_2009_1.pdf (data ostatniego dostępu:19.09.2022r.)