Choroba artystów – kiedy podejrzewać chorobę dwubiegunową

Krótka definicja – czym jest choroba dwubiegunowa?

Należąca do tzw. chorób afektywnych (czyli chorób związanych z zaburzeniami nastroju), choroba dwubiegunowa jest zaburzeniem, w trakcie którego pacjenci doświadczają kilku rodzajów epizodów:

• epizodów depresyjnych– epizody obniżonego nastroju, w którym chorzy mają objawy depresyjne:
  • brak energii i napędu do działania,
  • uczucie zmęczenia,
  • niemożność odczuwania przyjemności z rzeczy, które dotychczas sprawiały choremu radość,
  • zaburzenia snu – bezsenność lub nadmierna senność,
  • nadmiernie wzmożony lub zmniejszony apetyt,
  • utrata zainteresowania,
  • myśli samobójcze,
  • w trakcie epizodu depresyjnego w przebiegu choroby dwubiegunowej częściej występują objawy tzw. atypowej depresji – m.in. wzmożony apetyt czy nadmierna senność;
• epizodów manii–  epizody znacznie podwyższonego, często poirytowanego nastroju, utrzymujące się przez co najmniej 7 dni, podczas których występują objawy, takie jak: 
  • znaczne wzmożona energia i  aktywność,
  • zmniejszenie potrzeby snu,
  • przyspieszona mowa, 
  • gonitwa myśli,
  • podejmowanie zachowań ryzykownych, 
  • objawy są na tyle nasilone, że powodują zaburzenie normalnego funkcjonowania chorego;
• epizodów hipomanii – objawy są podobne, w jak trakcie epizodów manii, ale o mniejszym nasileniu i trwają krócej (ok. 4 dni) [2,3,4].

Chorzy doświadczają naprzemiennie różnych epizodów, które poprzedzielane są okresami tzw. eutymii, czyli normalnego nastroju – nastrój pacjenta nie jest ani nadmiernie podwyższony, ani patologicznie obniżony [2]. A zatem, przykładowo, pacjent może przez jakiś czas mieć objawy depresji, następnie przez kilka miesięcy mieć normalny, zwykły nastrój, by znów rozwinął się u niego epizod choroby, tym razem np. z objawami maniakalnymi. Mogą też występować epizody mieszane, w których jednocześnie występują zarówno objawy depresji, jak i manii [3].

Przyczyny choroby dwubiegunowej nie są do końca poznane – przypuszcza się, że rolę w jej powstawaniu odgrywają zaburzenia w przekaźnictwie nerwowym (m.in. w szlaku serotoniny czy kwasu gamma-aminomasłowego: GABA) czy zaburzenia hormonalne [5]. 

Wyróżniamy dwa podstawowe typy choroby dwubiegunowej:

• typ 1 – do rozpoznania go jest niezbędne stwierdzenie u pacjenta co najmniej jednego epizodu manii;
• typ 2 – by postawić diagnozę, konieczne jest potwierdzenie min. jednego epizodu depresji i przynajmniej jednego epizodu hipomanii (objawy u chorego są zbyt mało nasilone, by można było postawić diagnozę manii) [4]. 

Początek choroby dwubiegunowej przypada zwykle na okres między 18 a 44 rokiem życia [5]. Typ 1 występuje jednakowo często u obu płci, typ 2 jest częściej diagnozowany u kobiet [5].

Objawy choroby dwubiegunowej

Zdecydowanie częściej pierwszym epizodem, który pojawia się u chorego, jest epizod depresyjny [3]. Ponadto, u osób z chorobą dwubiegunową, zwykle znacznie częściej pojawiają się epizody depresyjne, a epizody manii czy hipomanii są rzadsze, co prowadzi do błędnego rozpoznawania klasycznej depresji jednobiegunowej [4]. Powoduje to znaczne trudności diagnostyczne. Jedynie 20% pacjentów z chorobą dwubiegunową, u których jako pierwszy pojawił się epizod depresyjny, zostanie trafnie zdiagnozowanych w ciągu pierwszych pięciu lat leczenia [4]! Z kolei wg danych z innego badania, aż 60% osób z rozpoznaną chorobą dwubiegunową, miało wcześniej błędnie postawioną diagnozę depresji [2].   

Pierwsze symptomy – kiedy podejrzewać chorobę dwubiegunową?

• ADHD w dzieciństwie (lub niemożność skupienia uwagi)
• symptomy depresyjne
• objawy manii
• zaburzenia lękowe
• uzależnienia [ ].

Depresja a choroba dwubiegunowa – jak je odróżnić?

Warto zwrócić uwagę na fakt, że objawy występujące w przebiegu klasycznej depresji oraz w trakcie epizodu depresyjnego w chorobie dwubiegunowej mogą nie być jednakowe.

Co powinno skłaniać do podejrzenia choroby dwubiegunowej, gdy pacjent ma objawy depresji?

• rodzaj zgłaszanych objawów – znaczne nasilenie spowolnienia aktywności ruchowej, nadmierna senność (hipersomnia), wzmożony apetyt, wzrost masy ciała,
• tzw. mieszany epizod depresyjny – czyli występowanie w trakcie epizodu depresji min. trzech objawów manii,
• wczesny początek choroby – objawy depresji pojawiają się przed 25 rokiem życia,
• znaczna częstość powtarzających się epizodów depresyjnych,
• zaburzenia psychiczne w rodzinie – zwłaszcza występowanie u krewnych pierwszego stopnia choroby dwubiegunowej,
• labilność nastroju podczas przyjmowania farmakoterapii (zwłaszcza w trakcie używania leków przeciwdepresyjnych),
• nadmiernie podwyższony nastrój lub objawy hipomanii podczas zażywania leków antydepresyjnych,
• sytuacje z przeszłości, które mogą sugerować przebyty epizod manii: ryzykowne zachowania – problemy z prawem, nawracające konflikty interpersonalne, ryzykowne zachowania seksualne [3].

Zwrócenie uwagi na te rozbieżności jest istotne dla dalszego procesu leczenia – w terapii epizodu depresyjnego w chorobie dwubiegunowej stosuje się zwykle inne leki niż w przypadku depresji w przebiegu zaburzeń afektywnych jednobiegunowych [2]. Odpowiednio wczesne trafne rozpoznanie może być więc ważne dla skuteczności terapii.

Choroba dwubiegunowa – i co dalej?

Właściwe leczenie farmakologiczne jest kluczowe w postępowaniu w chorobie dwubiegunowej [2]. Terapia pomaga zmniejszyć liczbę epizodów zaburzeń nastroju [6]. Z leków stosuje się m.in. tzw. stabilizatory nastroju (lit, walproinian sodu), atypowe leki przeciwpsychotyczne (olanzapina, kwetiapina, risperidon) [2]. W wypracowaniu właściwych mechanizmów radzenia sobie z chorobą są też ważne interwencje psychologiczne – terapia indywidualna i grupowa, a także psychoedukacja dla pacjentów i ich rodzin [2,5]. Psychoterapia poprawia funkcjonowanie chorego i umożliwia mu lepsze radzenie sobie z relacjami międzyludzkimi [5].

Referencje:

1. Johnson, Sheri L et al. “Creativity and bipolar disorder: touched by fire or burning with questions?.” Clinical psychology review vol. 32,1 (2012): 1-12. doi:10.1016/j.cpr.2011.10.001
2. McCormick, Ursula et al. “Diagnosis and treatment of patients with bipolar disorder: A review for advanced practice nurses.” Journal of the American Association of Nurse Practitioners vol. 27,9 (2015): 530-42. doi:10.1002/2327-6924.12275
3. Swann, Alan C et al. “Practical Clues to Early Recognition of Bipolar Disorder: A Primary Care Approach.” Primary care companion to the Journal of clinical psychiatry vol. 7,1 (2005): 15-21. doi:10.4088/pcc.v07n0103 
4. Phillips, Mary L, and David J Kupfer. “Bipolar disorder diagnosis: challenges and future directions.” Lancet (London, England) vol. 381,9878 (2013): 1663-71. doi:10.1016/S0140-6736(13)60989-7
5. Hilty, D. M., Leamon, M. H., Lim, R. F., Kelly, R. H., & Hales, R. E. (2006). A review of bipolar disorder in adults. Psychiatry (Edgmont (Pa. : Township)), 3(9), 43–55.
6. Culpepper, Larry. “The diagnosis and treatment of bipolar disorder: decision-making in primary care.” The primary care companion for CNS disorders vol. 16,3 (2014): PCC.13r01609. doi:10.4088/PCC.13r01609

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4195640/