Nadmierna potliwość

Informacje podstawowe o nadmiernej potliwości

W organizmie człowieka występują 2 rodzaje gruczołów potowych: gruczoły ekrynowe i apokrynowe, które zaczynają tworzyć się już w 3. miesiącu rozwoju płodu. Na całej powierzchni skóry człowieka znajduje się ok. 3–4 mln gruczołów potowych. 

• Gruczoły ekrynowe rozmieszczone są w całym organizmie. Biorą udział w termoregulacji i stanowią 90% ogólnej liczby gruczołów potowych, są skuteczniejsze niż gruczoły apokrynowe w uwalnianiu płynów i elektrolitów w celu utrzymania temperatury ciała. 
• Gruczoły apokrynowe znajdują się w określonych obszarach ciała, szczególnie w pachach, okolicy łonowej i kanale słuchowym. Wydzielają one pot wraz z białkami i innymi substancjami chemicznymi, w tym feromonami i steroidami. Wyraźny zapach wytwarzany przez gruczoły apokrynowe wynika z mocznika produkowanego przez bakterie. 

Każda okolica ciała może wykazywać nadmierną potliwość, jednak zazwyczaj są to dłonie, podeszwy stóp lub pachy. Pocenie się jest kontrolowane przez złożone mechanizmy i służy do obniżenia temperatury głębokiej ciała, gdy przekracza ona wartość progową zakresu temperatur wyznaczonego przez ośrodek termoregulacji. U ludzi wydzielanie potu kontrolują centralny układ nerwowy i autonomiczny układ nerwowy. Są w to zaangażowane 2 główne neuroprzekaźniki. Acetylocholina reguluje pocenie termiczne za pośrednictwem gruczołów ekrynowych, a katecholaminy, takie jak noradrenalina, regulują oba typy gruczołów w poceniu emocjonalnym lub wywołanym stresem.

Problemy z nadmierną potliwością zaczynają się zazwyczaj w okresie dojrzewania, ale mogą pojawić się też wcześniej. Na reaktywność gruczołów potowych mogą wpływać kondycja fizyczna, jak również ostre lub przewlekłe stany lękowe. Nadmierna potliwość przekłada się na społeczną i zawodową sferę życia, a także zdrowie psychiczne i emocjonalne.

Przyczyny nadmiernej potliwości

Nadmierna potliwość to termin używany do opisania stanu wzmożonej potliwości, wykraczającej poza fizjologiczny zakres konieczny do utrzymania funkcjonowania organizmu. Może ona mieć charakter ogólnoustrojowy lub miejscowy, a także jest klasyfikowana jako pierwotna lub wtórna w zależności od przyczyny pocenia się. 

Pierwotna ogniskowa nadmierna potliwość objawia się miejscowym poceniem, np. w okolicy pach, dłoni, podeszew stóp i okolic twarzoczaszki. Inne obszary obejmują m.in. fałdy podsutkowe, pachwinowe i pośladkowe. Te miejsca na ciele cechują się dużą liczbą gruczołów potowych. Najczęściej zajęte są pachy, a następnie dłonie i stopy. Nie ma różnicy w morfologii, liczbie ani wielkości gruczołów potowych u pacjenta z nadmierną potliwością i u osoby bez nadmiernej potliwości. 

Nadpotliwość wtórna zaczyna się zwykle po 25. roku życia. Pocenie się jest często jednostronne, asymetryczne i bardziej uogólnione niż ogniskowe. Ponadto pacjenci często doświadczają objawów podczas snu (nocne poty). W diagnostyce wtórnych przyczyn należy wykluczyć:

• choroby endokrynologiczne (cukrzyca, nadczynność tarczycy lub przysadki, menopauza, guz chromochłonny, zespół rakowiaka, hipogonadyzm),
• zakażenia (w tym bakteryjne, wirusowe – mononukleoza, HIV, HCV, pasożyty – malaria),
• choroby układu oddechowego (obturacyjny bezdech senny, przewlekłe choroby płuc),
• choroby autoimmunologiczne (reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, sarkoidoza),
• choroby hematologiczne (białaczki, chłoniaki),
• choroby neurologiczne (choroba Parkinsona, jamistość rdzenia kręgowego, nieprawidłowa aktywność autonomicznego układu nerwowego),
• zaburzenia psychiczne (przede wszystkim zaburzenia lękowe).

Pacjenci zgłaszający nocne poty mogą również częściej skarżyć się na zaburzenia dotyczące jednego lub więcej zmysłów, choroby przebiegające z gorączką, zaburzenia nastroju, kurcze mięśni, zespół niespokojnych nóg lub źle kontrolowany ból. Do leków związanych z występowaniem nocnych potów należą: selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, blokery receptora angiotensynowego, glikokortykosteroidy, hormony tarczycy.

Epidemiologia nadmiernej potliwości

Nadpotliwość dotyka ok. 4,8% Amerykanów. Nadmierna potliwość pierwotna występuje przede wszystkim u młodszych dorosłych (18–39 lat) i zwykle ma podłoże genetyczne. Ponieważ często jest ona niedostatecznie zgłaszana i niedodiagnozowana, rzeczywiste wskaźniki chorobowości mogą być wyższe. Wiek, w którym pojawia się nadmierna potliwość pierwotna, często mieści się w przedziale 14–25 lat. Najniższe wskaźniki notuje się wśród osób w wieku 65 lat i starszych, wśród małych dzieci i młodzieży. Prawdopodobieństwo wystąpienia pierwotnej nadmiernej potliwości u mężczyzn może być większe w obszarach twarzoczaszki, u kobiet częściej pojawia się ona w okolicy pach. Wyniki badania wskazują na prawie 30% wyższe ryzyko infekcji skóry u pacjentów z nadmierną potliwością w porównaniu ze zdrową grupą kontrolną. Palenie tytoniu lub spożywanie ≥ 3 standardowych porcji alkoholu dziennie może przyczyniać się do nocnych potów.

Objawy nadpotliwości

Objawy nadpotliwości są łatwe do zauważenia i wynikają z uogólnionej lub miejscowej nadmiernej aktywacji gruczołów potowych. Stan ten może charakteryzować się lepkimi, wilgotnymi lub mokrymi dłońmi, podeszwami stóp czy okolicy pach. Oprócz wydzieliny może rozwinąć się nieprzyjemny zapach, będący efektem pobudzenia gruczołów apokrynowych (zwłaszcza okolicy pach). W przypadkach wtórnych oprócz samej potliwości obserwuje się inne charakterystyczne objawy. Nadczynność tarczycy może powodować uogólnione pocenie się, a także: niepokój, biegunkę, drżenia mięśniowe, nieregularne miesiączkowanie, zmniejszenie masy ciała, kołatanie serca. Jedną z przyczyn nocnych potów jest hiperglikemia, a także nocna hipoglikemia. Wiele zakażeń powoduje nocne poty, ważne jest zatem, aby poinformować lekarza o współwystępującej gorączce czy dreszczach. Gorączka, zlewne nocne poty i zmniejszenie masy ciała wskazują na możliwą chorobę nowotworową, np. chłoniaka. Nadmierna potliwość może również powodować infekcje skóry. 

Leczenie nadpotliwości

Sześciowodny chlorek glinu (ACH) to najczęstszy i najskuteczniejszy lek do stosowania miejscowego w łagodnych i umiarkowanych objawach nadpotliwości. Preparaty antyperspiracyjne należy nakładać na suchą skórę przed snem, gdy stopień pocenia się jest niski, i pozostawić na niej przez 6 do 8 godzin, po czym zmyć. Można wykorzystać miejscowe środki, takie jak: leki antycholinergiczne, kwas borowy, 2–5% roztwory taniny, roztwory rezorcynolu, nadmanganianu potasu lub formaldehydu. Do leków ogólnie stosowanych należą np. leki antycholinergiczne, takie jak: bromek propanteliny, glikopirolan, oksybutynina i benzatropina. Leki te blokują działanie acetylocholiny, czyli głównego neuroprzekaźnika procesu pocenia. Skuteczne są też wstrzyknięcia toksyny botulinowej, akupunktura i jontoforeza zmiennymi prądami. Jeżeli wymienione metody zawiodą, pozostaje leczenie operacyjne – sympatektomia lub chirurgiczne usunięcie gruczołów potowych. 

Profilaktyka nadmiernej potliwości

Powinno się unikać czynników wywołujących nadpotliwość, w tym:

• zatłoczonych miejsc, 
• prowokacji emocjonalnych, 
• pikantnych potraw,
• alkoholu, 
• nakładania obcisłych ubrań, sztucznych tkanin syntetycznych i obuwia okluzyjnego. 

Inne strategie obejmują:

• maskowanie potu za pomocą wkładek pod pachami, 
• częste zmiany skarpet i butów, 
• noszenie skórzanych butów i chłonnych wkładek do butów, 
• stosowanie pudru do stóp,
• noszenie bawełnianych lub wełnianych skarpetek.

Piśmiennictwo

1. Lenefsky M, Rice ZP. Hyperhidrosis and its impact on those living with it. Am J Manag Care 2018; 24(23 Suppl): S491–S495.
2. Nawrocki S, Cha J. The etiology, diagnosis, and management of hyperhidrosis: A comprehensive review: Therapeutic options. J Am Acad Dermatol 2019; 81(3): 669–680. 
3. Parashar K, Adlam T, Potts G. The Impact of Hyperhidrosis on Quality of Life: A Review of the Literature. Am J Clin Dermatol 2023; 24(2): 187–198. 
4. Sazanów-Lubelski J, Bergler-Czop B, Barasińska P, Noga N. Hyperhidrosis – pathogenesis and treatment methods. Dermatol Rev/Przegl Dermatol 2018; 105(4): 523–533.