Niskie ciśnienie i wysoki puls - co zrobić?

Ciśnienie i puls – normy

Ciśnienie tętnicze krwi oraz tętno to wartości, które podlegają stałej modyfikacji. Za kontrolę ciśnienia tętniczego oraz tętna odpowiadają zarówno układ sercowo-naczyniowy, jak i układ nerwowy oraz hormonalny. W warunkach spoczynkowych wyróżnia się kilka kategorii ciśnienia tętniczego. Optymalne wartości ciśnienia tętniczego to < 120/80 mmHg.

1. Wartości prawidłowe mieszczą się w granicach 120–129/80–84 mmHg.
2. Ciśnienie wysokie prawidłowe zawiera się w przedziale 130–139/85–89 mmHg.
3. Wartości pomiarów spoczynkowych przekraczające punkt odcięcia 140/90 mmHg pozwalają na rozpoznanie nadciśnienia tętniczego.

Hipotensja, czyli niskie ciśnienie tętnicze krwi, nie zawsze stanowi problem chorobowy. Jest ona rozpoznawana przy utrzymywaniu się niskich wartości ciśnienia tętniczego krwi: poniżej 90 mmHg dla ciśnienia skurczowego lub 60 mmHg dla ciśnienia rozkurczowego. Problem może dotyczyć nawet około 15% społeczeństwa. Niskie ciśnienie tętnicze krwi częściej występuje u osób młodych, szczupłych, częściej u kobiet, a skłonność do hipotensji może być częściowo dziedziczna. W wielu przypadkach niskiego ciśnienia tętniczego krwi dochodzi do jego dodatkowego obniżenia w momentach nagłej pionizacji – jest to tak zwana hipotensja ortostatyczna. Definiuje się ją jako spadek ciśnienia tętniczego krwi > 20 mmHg w stosunku do wartości spoczynkowych. W celu stwierdzenia samoistnej, fizjologicznej postaci hipotensji należy wykluczyć choroby, które mogłyby leżeć u jej podłoża, a także wpływ przyjmowanych leków.

W wielu przypadkach, zwłaszcza związanych z chorobami, niskiemu ciśnieniu krwi towarzyszy przyspieszone tętno. Może to być wyraz kompensacji układu sercowo-naczyniowego, w którym wskutek niskiego ciśnienia tętniczego dochodzi do wzrostu częstości pracy serca. Tachykardia nie musi mieć związku z ciśnieniem tętniczym – może mieć charakter samoistny oraz być wyrazem wielu schorzeń. Za prawidłowe wartości tętna uznaje się spoczynkowe tętno wynoszące 60–99 uderzeń/minutę. Tachykardia jest fizjologicznym mechanizmem kompensacyjnym przy takich bodźcach jak odwodnienie, wysiłek fizyczny, stres emocjonalny, infekcje przebiegające z gorączką czy bezsenność. U niektórych osób może być ona jednak objawem chorobowym, zwłaszcza w przypadku napadowego występowania dolegliwości spoczynkowych lub bardzo wysokiego tętna z uczuciem nieprawidłowego kołatania serca.

O czym świadczy niskie ciśnienie i wysoki puls?

Niskie ciśnienie tętnicze i towarzyszące mu przyspieszone tętno są najczęstszym objawem towarzyszącym niskiemu wypełnieniu łożyska naczyń przez krew – z powodu nieadekwatnego przyjmowania płynów, ich nadmiernej utraty lub wskutek działania przyjmowanych leków. Do głównych przyczyn hipotensji z często towarzyszącą tachykardią zaliczają się:

• odwodnienie,
• ciąża,
• niedokrwistość,
• przewlekła choroba nerek,
• bezsenność,
• niedoczynność tarczycy,
• niedoczynność kory nadnerczy,
• niedoczynność płata przysadki mózgowej,
• neuropatia autonomiczna,
• cukrzyca,
• choroby układu krążenia (w tym zaburzenia rytmu serca, niewydolność serca),
• spożywanie alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych,
• przyjmowanie leków obniżających ciśnienie tętnicze (nie tylko hipotensyjnych),
• wstrząs.

Niskie ciśnienie i wysoki puls – objawy

W wielu przypadkach fizjologicznych (np. w ciąży) nie obserwuje się żadnych objawów hipotensji ani przyspieszonego bicia serca. U niektórych osób może być odczuwane uczucie ogólnego osłabienia, nadmiernego zmęczenia, senności oraz uczucie bicia serca. Najczęstsze objawy towarzyszące tachykardii i niskiemu ciśnieniu krwi to: kołatanie serca, kłucie i ból w klatce piersiowej, duszność, zawroty głowy, stan przedomdleniowy, zawroty głowy, nudności, mroczki przed oczami (zwłaszcza przy pionizacji i towarzyszącej hipotensji ortostatycznej). W przypadkach nagłych, jak np. wstrząs (po ukąszeniach owadów, wskutek uczuleń, w chorobach serca), może dochodzić do wystąpienia nagłych objawów takich jak: ból w klatce piersiowej, duszność, kołatanie serca, utrata przytomności.

Niskie ciśnienie i wysoki puls w ciąży

Zmiany w układzie sercowo-naczyniowym u kobiet w ciąży są bardzo znaczne i dotyczą zarówno pracy serca, jak i objętości krwi krążącej i ciśnienia tętniczego. Już od I trymestru ciąży zwiększają się pojemność minutowa serca, a także częstotliwość rytmu serca (o około 10 uderzeń/min) oraz objętość wyrzutowa serca. Zwiększenie to wynosi w 28.–32. tygodniu ciąży nawet 40%, a w czasie porodu, zwłaszcza podczas parcia, jest jeszcze większe. W miarę trwania ciąży dochodzi do przerostu włókien mięśnia sercowego i zwiększenia objętości komór. Wskutek ciąży i działania hormonów zmniejsza się obwodowy opór naczyniowy (dochodzi do rozszerzania się naczyń), w II trymestrze ciąży następuje przejściowe zmniejszenie ciśnienia tętniczego krwi. Objętość krwi zwiększa się w I trymestrze ciąży, a w II trymestrze znacznie wzrasta, by w ostatnich tygodniach ciąży pozostawać na niezmienionym poziomie (40% w porównaniu z kobietami nieciężarnymi). Powiększająca się macica uciska duże naczynia krwionośne – od połowy ciąży aortę, a później żyłę główną dolną – w wyniku czego mogą wystąpić burzliwe objawy ograniczenia dopływu krwi do prawego serca (zespół żyły głównej dolnej) podczas leżenia na lewym boku.

Wysoki puls przy niskim ciśnieniu – zalecenia

W każdym przypadku podejrzenia chorobowego charakteru hipotensji i podwyższonego tętna należy przeprowadzić badania diagnostyczne pozwalające na ustalenie ich przyczyny. W pierwszej kolejności należy wykonać podstawowe badania laboratoryjne, w tym: morfologię krwi obwodowej, stężenia elektrolitów, stężenie kreatyniny, funkcję tarczycy, badanie moczu, oraz wykonać seryjne pomiary ciśnienia tętniczego i EKG. W przypadkach wątpliwych należy poszerzyć diagnostykę o dodatkowe badania hormonalne (oceniające przede wszystkim funkcję nadnerczy) oraz badania serca i dobowe monitorowanie ciśnienia tętniczego i tętna z użyciem aparatów: holter EKG i holter ciśnieniowy.

Niskie ciśnienie a wysoki puls – leczenie

W przypadku znanej, ustalonej przyczyny należy podejmować w pierwszej kolejności leczenie skupione na chorobie. W przypadkach idiopatycznych leczenie niefarmakologiczne niskiego ciśnienia tętniczego krwi jest najczęściej wystarczające. Polega ono na:

• wypełnieniu łożyska naczyniowego, tzn. na piciu codziennie dużej ilości płynów (3–5 l/dobę);
• zwiększeniu ilości spożywanej soli kuchennej (10–20 g/dzień);
• regularnej aktywności fizycznej;
• wysokim ułożeniu głowy w trakcie snu;
• unikaniu obfitych posiłków.

Pomocne może być spożycie kawy, jednak z uwagi na jej potencjał moczopędny należy wówczas szczególnie dbać o ilość spożywanych płynów. Jednym z najczęściej stosowanych leków w niedociśnieniu jest midodryna. Mechanizm działania midodryny polega na stymulowaniu zakończeń nerwowych w naczyniach krwionośnych, co powoduje ich zwężenie, a w rezultacie – zwiększenie ciśnienia tętniczego krwi. Leczenie farmakologiczne stosuje się przy uciążliwych objawach hipotensji oraz niezadowalającym dla pacjenta efekcie leczenia niefarmakologicznego. W niektórych przypadkach tzw. idiopatycznej tachykardii po wykluczeniu innych przyczyn można włączyć leki obniżające tętno – najczęściej beta-adrenolityki. Wymagana jest jednak wnikliwa kontrola kardiologiczna, gdyż leki te poza obniżaniem tętna mają potencjał obniżający ciśnienie tętnicze i często mogą być źle tolerowane.

Piśmiennictwo:

1. Gajewski P (red.). Interna Szczeklika 2023. Medycyna Praktyczna, Kraków 2023.
2. Morton A. Physiological changes and cardiovascular investigations in pregnancy. Heart Lung Circ 2021; 30(1): e6–e15.
3. Wieling W, Kaufmann H, Claydon VE i wsp. Diagnosis and treatment of orthostatic hypotension. Lancet Neurol 2022; 21(8): 735–746.