Czym jest lipidogram (profil lipidowy) i kiedy wykonać badanie?

Wróć do listy Data:
dr n. med. Edyta Kaczmarska-Dyrda
dr n. med. Edyta Kaczmarska-Dyrda

Lipidy, w tym cholesterol, pełnią bardzo ważną funkcję w organizmie człowieka. Stanowią materiał budulcowy wszystkich komórek, wchodzą w skład otoczki włókien nerwowych, są prekursorami do produkcji hormonów steroidowych i kwasów żółciowych, a także niektórych witamin. Jednak nadmierna podaż lipidów w diecie  i w konsekwencji zaburzenie gospodarki lipidowej to jedna z istotnych przyczyn rozwoju chorób cywilizacyjnych, takich jak choroba wieńcowa, zawał serca, udar mózgu, miażdżyca tętnic, kamica pęcherzyka żółciowego czy ostre zapalenie trzustki.

Lipidogram (profil lipidowy) jest jednym z podstawowych badań profilaktycznych oraz badań przeprowadzanych w ramach kontroli leczenia. W skład lipidogramu wchodzą:

  • cholesterol całkowity (TC),
  • cholesterol frakcji HDL (HDL-C),
  • trójglicerydy (TG),
  • cholesterol frakcji LDL (LDL-C),
  • cholesterol nie-HDL (nie-HDL-C) 

Lipidogram umożliwia ocenę ryzyka sercowo-naczyniowego oraz diagnostykę hipercholesterolemii i hipertriglicerydemii, w efekcie których dochodzi do powikłań, np. ostrego zawału serca, udaru mózgu czy ostrego zapalenia trzustki.

Spis treści

Profil lipidowy – kto powinien wykonać badanie?

W praktyce badanie powinny wykonać przede wszystkim osoby:

  • z nadwagą, otyłością, niską aktywnością fizyczną;
  • palące;
  • z obciążającym wywiadem rodzinnym (np. wystąpieniem zawału serca < 50. r.ż. u krewnego pierwszego stopnia);
  • z cukrzycą, nadciśnieniem tętniczym, chorobą nerek, przewlekłą chorobą zapalną (np. toczniem, reumatoidalnym zapaleniem stawów), niedoczynnością tarczycy;
  • z genetycznym uwarunkowaniem wysokiego cholesterolu (rodzinna hipercholesterolemia); należy zaznaczyć, że podczas pokwitania u młodzieży stężenie LDL-C ulega obniżeniu i w tym okresie można uzyskać pomiary fałszywie zaniżone, dlatego uważa się, że wiek 9–11 lat stanowi najlepszy czas na ocenę gospodarki lipidowej – jeżeli w tym okresie lipidogram jest w normie, to badanie należy powtórzyć w wieku 17–21 lat;
  • mężczyźni w wieku > 40 lat i kobiety w wieku > 50 lat lub po menopauzie.

Lipidogram – przygotowanie do badania

Dopuszcza się możliwość wypicia wody rano w dniu badania. Tradycyjnie oznaczenie wykonuje się z krwi pobranej po upływie 12–14 h od ostatniego posiłku (tj. na czczo). Obecnie zgodnie z zaleceniami towarzystw naukowych w celu wykonania badań przesiewowych nie jest wymagane pobranie krwi na czczo. Badanie na czczo zaleca się natomiast podczas kontroli leczenia u chorych z hipertriglicerydemią lub gdy podczas pobrania krwi mają być zbadane jeszcze inne parametry, np. glikemia.

Szczególną grupę stanowią dzieci, których rodzice mają zdiagnozowaną rodzinną hipercholesterolemię. U tych dzieci pierwsze oznaczenie lipidogramu należy przeprowadzić w surowicy krwi żylnej pobranej na czczo, tj. co najmniej 9–12 h po ostatnim posiłku. Lipidogram powinien być wykonany dwukrotnie w odstępie 2–3 tygodni w celu wyliczenia wartości średniej.

Profilu lipidowego nie powinno się badać wcześniej niż po 3 miesiącach od przebycia ostrej choroby infekcyjnej.

Lipidogram – normy

Prawidłowe wartości dla osób zdrowych:

  • Cholesterol całkowity 3,0–4,9 mmol/l (114–190 mg/dl).
  • Cholesterol HDL (HDL-C): mężczyźni > 1,0 mmol/l (40 mg/dl), kobiety > 1,3 mmol/l (50 mg/dl).

W przypadku cholesterolu LDL, nie-HDL, TG optymalne wartości docelowe dla pacjenta określa lekarz po ocenie ryzyka sercowo-naczyniowego i uwzględnieniu chorób towarzyszących, np. miażdżycy tętnic wieńcowych, przebytego zawału serca czy przebytej angioplastyki tętnic wieńcowych z wszczepieniem stentu. Nie istnieją docelowe wartości dla trójglicerydów. Według wytycznych towarzystw naukowych przyjmuje się, że stężenie < 1,7 mmol/l (150 mg/dl) jest optymalne i oznacza niższe ryzyko.

  • Cholesterol LDL – wartości docelowe przy ryzyku sercowo-naczyniowym:
  1. ekstremalnym – < 1,0 mmol/l (40 mg/dl),
  2. bardzo dużym – < 1,4 mmol/l (55 mg/dl),
  3. dużym – < 1,8 mmol/l (70 mg/dl),
  4. umiarkowanym – < 2,6 mmol/l (100 mg/dl),
  5. małym – < 3,0 mmol/l (115 mg/dl).

W grupie pacjentów po przebytym zawale serca, udarze mózgu, z miażdżycą tętnic kończyn dolnych, którzy po raz drugi bądź kolejny doświadczają epizodu naczyniowego (tj. udaru, zawału) w ciągu 2 lat podczas przyjmowania maksymalnej tolerowanej terapii opartej na statynach, należy dążyć do docelowej wartości LDL-C wynoszącej < 1,0 mmol/l (40 mg/dl).

  1. ekstremalnym – < 1,8 mmol/l (70 mg/dl),
  2. bardzo dużym – < 2,2 mmol/l (85 mg/dl),
  3. dużym – < 2,6 mmol/l (100 mg/dl),
  4. umiarkowanym – < 3,4 mmol/l (130 mg/dl).

Dzieci ze stężeniem TC ≥ 240 mg/dl (6,21 mmol/l) i LDL-C ≥ 160 mg/dl (4,14 mmol/l) należą do grupy ze zwiększonym ryzykiem występowania rodzinnej hipercholesterolemii.

Piśmiennictwo:

  1. Myśliwiec M, Walczak M, Małecka-Tendera E i wsp. Postępowanie w rodzinnej hipercholesterolemii u dzieci i młodzieży. Stanowisko Forum Ekspertów Lipidowych. Kardiol Pol 2013; 71(10): 1099–1105.
  2. Gajewski P (red.). Interna Szczeklika 2023. Medycyna Praktyczna, Kraków 2023.
  3. Visseren FLJ, Mach F, Smulders YM i wsp. Wytyczne ESC 2021 dotyczące prewencji chorób układu sercowo-naczyniowego w praktyce klinicznej. Polish Heart Journal (Kardiologia Polska) Vol 79, Supp. V (2021): Zeszyty Edukacyjne 5/2021 
Wróć do listy Przejdź dalej