Ucho pływaka

Wróć do listy Data:
Dr n. med. Bartosz Zawadzki

Ucho pływaka to potoczne określenie ostrego rozlanego zapalenia ucha zewnętrznego. Zapalenie ucha zewnętrznego dotyczy zarówno zewnętrznego przewodu słuchowego, jak i małżowiny usznej i błony bębenkowej. Zapalenia można podzielić na ostre, trwające krócej niż 6 tygodni, i przewlekłe, trwające dłużej niż 3 miesiące. Określenie „ucho pływaka” ma związek z tym, że zapalenie występuje często po kąpielach w basenach lub na otwartych kąpieliskach. Zwykle zdarza się to latem, a zatrzymanie wody w uszach zwiększa ryzyko choroby. Najczęstszą przyczyną ostrego zapalenia ucha zewnętrznego jest infekcja bakteryjna.

Spis treści

Ucho pływaka- informacje podstawowe

Ucho zewnętrzne składa się z małżowiny usznej oraz przewodu słuchowego zewnętrznego, oddzielonego od ucha środkowego za pomocą błony bębenkowej. Sama małżowina uszna jest natomiast zbudowana z chrząstki otoczonej ochrzęstną, tkanki podskórnej oraz skóry. Uszkodzenie bariery ochronnej struktur ucha wiąże się z pojawieniem się stanu zapalnego. Rutynowe badania laboratoryjne i/lub posiewy z przewodu słuchowego nie są konieczne lub wskazane w nieskomplikowanych przypadkach. Zaleca się posiewy w przypadku nawracających lub opornych przypadków, szczególnie u osób z obniżoną odpornością. 

Przyczyny ucha pływaka

Kanał słuchowy zewnętrzny jest pokryty mieszkami włosowymi i gruczołami wytwarzającymi woskowinę, która zapewnia barierę ochronną i kwaśne środowisko, hamuje rozwój bakterii i grzybów. Ponadto rozwój patogenów ograniczają zawarte w nim: lizozym, laktoferyna, ß-defenzyny i immunoglobuliny. Uważa się, że odpowiedź zapalna w zapaleniu ucha zewnętrznego jest spowodowana zakłóceniem prawidłowego pH i czynników ochronnych w kanale słuchowym. Obejmuje to sekwencyjny proces uszkodzenia nabłonka, utratę wosku ochronnego i gromadzenie się wilgoci, co prowadzi do wyższego pH i wzrostu patogenów.

Pseudomonas aeruginosa i Staphylococcus aureus są najczęstszymi patogenami wywołującymi zapalenie ucha zewnętrznego. Zapalenie ucha zewnętrznego może również wystąpić jako infekcja wielobakteryjna. Rzadko wynika z infekcji grzybiczej, takiej jak Candida lub Aspergillus. Różne czynniki mogą predysponować do rozwoju stanu zapalnego. Pływanie jest jednym z najczęstszych czynników ryzyka i zwiększa je pięciokrotnie w porównaniu z osobami niepływającymi. Do pozostałych czynników ryzyka należą: przebyte choroby uszu, obecność perforacji błony bębenkowej lub drenów wentylacyjnych, choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca, niewydolność nerek, niedobory odporności oraz przebyta radioterapia, a także nadmierna wilgoć, urazy lub urządzenia zewnętrzne (waciki, zatyczki do uszu, aparaty słuchowe), choroby dermatologiczne, takie jak egzema i łuszczyca, wąskie zewnętrzne kanały słuchowe, niedrożność kanału słuchowego (niedrożność woskowiny, ciało obce).

Ucho pływaka - epidemiologia

Około 10% populacji przynajmniej raz w życiu choruje na ostre rozlane zapalenie ucha zewnętrznego. Szczyt zachorowań obserwuje się w wieku dziecięcym, między 5. a 14. rokiem życia. Większość zachorowań (80%) przypada na miesiące letnie ze względu na zwiększoną częstość korzystania z otwartych kąpielisk wodnych i wyższą temperaturę otoczenia. Zwykle obserwuje się zakażenie bakteryjne (> 90%), ale patogenem mogą być również grzyby. Najczęstszymi patogenami są P. aeruginosa (20–60%) oraz S. aureus (10–70%), Candida sp. (9,7%) i Aspergillus sp. (4,2%). 

Objawy ucha pływaka

Otoskopia pokazuje obrzęknięty przewód słuchowy z towarzyszącymi zanieczyszczeniami (żółtymi, białymi lub szarymi). W niektórych przypadkach błona bębenkowa jest zaczerwieniona lub częściowo uwidoczniona na skutek obrzęku przewodu słuchowego zewnętrznego. Dolegliwości występujące w zapaleniu przewodu słuchowego zewnętrznego są nagłe i zazwyczaj mocno nasilone: 

  • ból ucha – 70%, czasami nasilający się podczas żucia; 
  • świąd – 60%; 
  • uczucie pełności w uchu – 22%;
  • przewodzeniowe upośledzenie słuchu – 32%. 

Obserwuje się ponadto ból przy ucisku na skrawek, a znaczna większość przypadków (ok. 90%) występuje jednostronnie. W przebiegu infekcji grzybiczej i w przypadkach przewlekłego zapalenia ból jest zazwyczaj mniej nasilony, natomiast występuje bardzo uporczywy, głęboko zlokalizowany świąd skóry przewodu słuchowego. Ostre zapalenie ucha zewnętrznego zakłóca codzienne czynności u około 25% chorych. Może rozwinąć się w przewlekłe zapalenie ucha zewnętrznego i powodować zwężenie kanału oraz utratę słuchu. 

Możliwymi powikłaniami ucha pływaka są złośliwe zapalenie ucha zewnętrznego i okołouszne zapalenie tkanki łącznej. Złośliwe zapalenie ucha zewnętrznego to stan zagrażający życiu, który występuje zwykle u pacjentów z obniżoną odpornością i starszych pacjentów z cukrzycą. 

Leczenie ucha pływaka

W większości przypadków wskazane jest leczenie zachowawcze pod kontrolą otolaryngologa. W leczeniu objawowym najistotniejsze jest opanowanie bólu. Należy dążyć do oczyszczenia ucha oraz usunięcia zalegających złogów i wydzieliny. Miejscowa antybiotykoterapia jest obecnie najczęściej stosowana w leczeniu przyczynowym zapalenia o podłożu bakteryjnym. Pozwala na osiągnięcie znacznie większych stężeń antybiotyku w miejscu zakażenia, niż byłoby to możliwe w przypadku antybiotykoterapii ogólnej. Podaje się leki zawierające antybiotyki aminoglikozydowe (gentamycyna, neomycyna), polipeptydowe (gramicydyna, polimyksyna) lub fluorochinolony (cyprofloksacyna). Glikokortykosteroidy dodane do kropli z antybiotykiem przyśpieszają ustępowanie dolegliwości bólowych i świądu, zmniejszają obrzęk i stan zapalny. Grzybicze postaci ucha pływaka  leczy się oczyszczając przewód słuchowy z wydzieliny i stosując miejscowo leki przeciwgrzybicze (np. klotrymazol, mikonazol) i/lub np.: kwas octowy, kwas borowy, octan glinu, kwas solny i wodorotlenek sodu, azotan srebra i steroidy. Miejscowe antybiotyki są przeciwwskazane, ponieważ mogą prowadzić do postępu choroby i rozrostu grzybów. Leczenie miejscowe kontynuuje się zwykle przez 7–10 dni. Antybiotykoterapię ogólną włącza się w przypadkach bakteryjnych zakażeń o bardzo ciężkim przebiegu, przy przejściu zakażenia na okoliczne tkanki lub u osób z zaburzeniami odporności albo cukrzycą. Po 48–72 godzinach powinna nastąpić poprawa w zakresie odczuwanych dolegliwości. 

Ucho pływaka - profilaktyka

Działania zapobiegające rozwojowi zakażeń polegają na unikaniu czynników przyczyniających się do rozwoju tej choroby, np. zbyt głębokiego wprowadzania patyczków do czyszczenia uszu, drapania. Powinno się dbać o prawidłową higienę uszu po pływaniu. Zaleca się dokładne wysuszenie przewodu słuchowego zewnętrznego, w niektórych przypadkach profilaktyczne stosowanie kropli utrzymujących właściwe pH oraz zachowanie fizjologicznej bariery ochronnej ucha zewnętrznego. Należy również unikać ekspozycji skóry przewodu na czynniki drażniące, różnego rodzaju parafarmaceutyki i kosmetyki. 

Piśmiennictwo

  1. Dzierżanowska D, Dzierżanowska-Fangrat K. Przewodnik antybiotykoterapii. alfa-medica press, Bielsko-Biała 2017. 
  2. Hariga I, Mardassi A, Belhaj Younes F i wsp. Necrotizing otitis externa: 19 cases' report. Eur Arch Otorhinolaryngol 2010; 267: 1193–1198.
  3. Medina-Blasini Y, Sharman T. Otitis Externa. [Updated 2023 Jul 31]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK556055/. 
  4. Rosenfeld RM, Schwartz SR, Cannon CR i wsp. Clinical practice guideline: acute otitis externa. Otolaryngol Head Neck Surg 2014; 150(1 Suppl): S1–S24. 
  5. Gamrot-Wrzol M, Zieba N, Scierski W i wsp. Diffuse acute otitis externa; Pol Otorhino Rev 2020; 9 (1): 6–10.
  6. http://www.otolaryngologia.org.pl/orl2/pdf/zalecenia/zalecenia_zapalenie_ucha_zewnetrznego_tekst.pdf [dostęp: 19.12.2023].
Wróć do listy Przejdź dalej