Zatkane ucho - jakie są przyczyny, leczenie i zapobieganie?

Zatkane ucho - co to znaczy?

Uczucie zatkanego ucha jest subiektywnym odczuciem nadmiernego wypełnienia, a czasem bólu zlokalizowanego właśnie w jego okolicy. Zatkanie ucha pojawia się czasem nagle bez uchwytnej przyczyny, a innym razem jest spowodowany zaburzeniami w uchu zewnętrznym (ciało obce lub czop woskowiny), w uchu środkowym (zapalenie ucha środkowego) lub w uchu wewnętrznym (niedrożność trąbki słuchowej). W zależności od przyczyny, ucho może samo się odetkać, ale w większości wypadków lepiej wspomóc się specjalnymi kroplami czy spreyami rozmiękczającymi zalegającą woskowinę.

Przyczyny zatkanego ucha

Ucho jest połączone z gardłem trąbką słuchową (tzw. przewód Eustachiusza). To właśnie dzięki temu połączeniu jesteśmy w stanie wyrównywać ciśnienie w uchu podczas połykania, ziewania czy żucia pokarmu. Ponadto odpowiada ona za usuwanie płynu i śluzu z ucha środkowego. 

Przy stanach takich jak infekcje, alergia i stany zapalne gardła, nosa i uszu może dojść do obrzęku w okolicy ujścia trąbki słuchowej co zakłóca powyższe procesy powodując uczucie zatkanego ucha.

Innymi przyczynami są zaburzenia dotyczące różnych części narządu słuchu - ucha wewnętrznego, środkowego i zewnętrznego - takie jak:

• czop woskowinowy w przewodzie zewnętrznym – często sami używamy patyczków do czyszczenia uszu, przez co wbijamy woskowinę głębiej, powodując jej kumulację i zatkanie ucha. Najlepiej używać do czyszczenia przewodu słuchowego preparatów w postaci kropel czy specjalnych aplikatorów, które spowodują zmiękczenie woskowiny, a następnie przepłukać ucho wodą lub solą fizjologiczną. Woskowina przybiera kolory od jasnego do ciemnobrązowego. W młodszym wieku wydzielina jest bardziej miękka i jaśniejsza niż u dorosłych.
• wysokie ciśnienie w zatokach, spowodowane infekcją
• płyn w uchu środkowym i obrzęk powstające z powodu nawracających i przewlekłych zapaleń ucha środkowego,
• infekcje w obrębie gardła, zatok, uszu,
• nagła zmiana ciśnienia w otoczeniu na przykład podczas startu samolotu,
• alergia wziewna,
• uszkodzenia w obrębie ucha środkowego,
• woda w przewodzie słuchowym po korzystaniu z basenu - może okazać się, że za zebraną woskowiną pozostanie mała ilość wody, powodując uczucie zatkanego ucha. Woda powoduje również pęcznienie czopa woskowinowego, co również zatyka ucho. Zaleca się specjalne krople do uszu przeznaczone do usunięcia wody z ucha.
• ciało obce w przewodzie słuchowym.

Objawy zatkanego ucha

W zależności od przyczyny zatkanego ucha, mogą mu towarzyszyć inne dolegliwości. Infekcje najczęściej przebiegają z ogólnoustrojowymi objawami, zatkanie przewodu słuchowego zewnętrznego powoduje zaburzenia słuchu, a w przypadku perforacji błony bębenkowej, pojawia się wyciek z uszu.

W ustalaniu przyczyny uczucia zatkanego ucha pomocne będzie zwrócenie uwagi na dolegliwości, takie jak: 

• gorączka,
• ból głowy,
• ból zatok,
• ból gardła,
• zaczerwienienie w okolicy ucha,
• uczucie rozbicia,
• wyciek z ucha,
• szumy i trzeszczenia (“dzwonienie w uszach”),
• pogorszenie słuchu,
• katar,
• swędzenie,
• zawroty głowy.

Leczenie zatkanego ucha

Do „odetkania” zatkanego ucha służą różne manewry, stosowanie specjalnych preparatów i przyrządów. Zatem co zrobić żeby dolegliwości ustąpiły? Oto podstawowe jak i domowe sposoby na zatkane ucho:

Najbardziej podstawowymi metodami na uczucie zatkanego ucha jest żucie, przełykanie oraz ziewanie. Pozwala to na wyrównanie ciśnienia w uchu środkowym, co okaże się wystarczające w wielu przypadkach - na przykład w czasie startu samolotu.

Istnieje kilka sposobów, które mogą pomóc na odetkaniu ucha. Można przeprowadzić próbę Valsalvy, która polega na zaciśnięciu palcami nosa, wzięcia oddechu, zamknięcia ust i próby wydmuchiwania przez nos lub Manewr Toynbee'a, polegający na przełykaniu śliny podczas zaciśnięcia nosa palcami. W obu przypadkach dochodzi do otwarcia trąbki Eustachiusza z powodu zwiększonego ciśnienia w jamie ustnej i nosogardle. Zastosowanie mają również ciepłe okłady w okolicy ucha – można w  tym celu zastosować ciepłą ściereczkę lub ręcznik, pochylenie głowy zatkanym uchem ku ziemi lub położyć się na podłodze na kwadrans z zatkanym uchem skierowanym ku ziemi.

Można stosować również preparaty handlowe zawierające mieszanki olejów ułatwiające rozpuszczanie woskowiny, oliwę z oliwek czy olej mineralny. Po wymieszaniu małej ilości oleju z oliwką, najlepiej za pomocą zakraplacza wprowadzić mieszaninę do przewodu słuchowego. Taka mieszanka rozpuszcza woskowinę i ułatwia jej ewakuację. Preparaty gotowe najczęściej mają już wbudowany aplikator.

Irygacja -  w gabinetach lekarskich stosuje się irygacje z soli fizjologicznej wpuszczanej do przewodu słuchowego pod ciśnieniem za pomocą strzykawki, która oczyszcza przewód słuchowy. Zabieg ten powinien przeprowadzać tylko lekarz, ponieważ robiąc go samodzielnie możemy uszkodzić struktury ucha. Nie wolno samodzielnie wydłubywać woskowiny z przewodu zewnętrznego, ani używać do jego czyszczenia patyczków higienicznych!

W aptekach dostępne są także produkty, które mogą zapobiec uczuciu zatkanego ucha - na przykład specjalne zatyczki do uszu przydatne przy locie samolotem, które redukują ciśnienie i niwelują uczucie zatkanych uszu podczas startu i lądowania. 

Nie zaleca się stosowania wody utlenionej, ponieważ w przypadku uszkodzenia błony bębenkowej i stanu zapalnego u uchu może spowodować jego nasilenie i ból.

Oczywiście w przypadku uczucia zatkanego ucha z powodu infekcji czy alergii najważniejsze  jest leczenie podstawowej choroby, dlatego konieczne jest zgłoszenie się do lekarza, jeśli tylko podejrzewasz, że dolegliwości mogą być spowodowane czym innym niż zmianą ciśnienia. U dorosłych zapalenie ucha środkowego skutkuje zazwyczaj zatykaniem uszu przez tydzień lub dwa tygodnie. Wszystko zależy od przyczyny i zastosowanych metod na zatkane ucho.

Zapobieganie zatkaniu uszu

W profilaktyce istotna jest prawidłowa higiena uszu. W większości wypadków uszy czyszczą się samodzielnie, ale przez nieodpowiednie zachowanie możemy ułatwić powstanie czopu woskowinowego albo narażając się na infekcję. W celu zapobiegania zatkaniu uszu należy:

• stosować specjalne preparaty do czyszczenia uszu,
• unikać stosowania patyczków higienicznych do czyszczenia zewnętrznego kanału słuchowego - patyczki powinny służyć do czyszczenia małżowiny ucha i zewnętrznego ujścja kanału słuchowego,
• w sezonie infekcyjnym unikać skupisk ludzkich i szybko reagować na pierwsze objawy infekcji,
• stosować dostosowane do pływania w basenie zatyczki do uszu w przypadku nawracającego zatkania uszu po ich zamoczeniu,
• żucie gumy lub jedzenie żelków podczas startu i lądowania samolotu,
• unikanie świecowania uszu - ta technika nie ma naukowego potwierdzenia swojej skuteczności i może być potencjalnie szkodliwa dla zdrowia.

Zatkane ucho - podsumowanie

Uciążliwe uczucie zatkanego ucha dotyka bardzo wielu osób, a w większości wypadków możemy sobie z nim poradzić stosując domowe metody. W przypadku infekcji należy zgłosić się do lekarza, ponieważ  należy leczyć najpierw chorobę, która powoduje dolegliwości. Patrząc na szeroki wachlarz metod na zatkane ucho, każdy powinien znaleźć odpowiednią dla siebie.

Konsultacja merytoryczna: Mirosław Niedbała, specjalista medycyny rodzinnej

Piśmiennictwo:

1. A. Szczeklik, Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych, Wyd. Medycyna Praktyczna, 2022.

2. Hassmann-Poznańska, E. (2012). Wysiękowe zapalenie ucha środkowego (OMS). Polski Przegląd Otorynolaryngologiczny, 1(3), 215–219

3. Tunkel, E., Rosenfeld, M. G., Sevilla, X., Schwartz, R. H., Thomas, P. A., Jackson, M., Joffe, M. D., Miller, D. R., Lieberthal, S., Carroll, A. E., & Ganiats, T. G. (2013). The diagnosis and management of Acute Otitis media. Pediatrics, 131(3), e964–e999