Szacowany czas czytania: 6 minut
Zespół pustego nosa
Zespół pustego nosa (ENS) jest stanem związanym z odczuwanymi przez pacjenta zaburzeniami przepływu powietrza przez nos, uczuciem niedrożności nosa, przy czym paradoksalnie drożność nosa i przepływ powietrza są prawidłowe. Takie odczucie wynika najczęściej z przebytego zabiegu na małżowinach nosowych środkowej i dolnej, zbyt dużej redukcji ich przerośniętej tkanki, może też powstać po wykonanej korekcji przegrody nosa ze zniszczeniem tkanki małżowiny. Aktualnie operacje w zakresie jamy nosa odbywają się w taki sposób, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia zespołu pustego nosa. Jednak w niektórych sytuacjach, np. w przypadku chorób nowotworowych obejmujących tkankę jamy nosowej, może być wymagana radykalna, całkowita resekcja małżowin nosowych, zatem ryzyko wystąpienia zespołu pustego nosa jest duże. W leczeniu zespołu pustego nosa stosuje się w większości przypadków substancje nawilżające jamę nosową, u niektórych pacjentów dostępna jest także metoda chirurgicznej rekonstrukcji małżowin nosowych.
Zespół pustego nosa - informacje podstawowe
Do najważniejszych funkcji nosa należą: nawilżanie, oczyszczanie, ogrzewanie wdychanego powietrza, funkcja węchowa i ochronna. Odpowiednio przygotowane powietrze jest przesyłane z nosa do dalszych części układu oddechowego, tj. jamy nosowo-gardłowej, tchawicy, oskrzeli i płuc. W jamie nosowej występują trzy małżowiny nosowe: górna, środkowa i dolna, których zadaniem jest m.in. odpowiednie przygotowanie powietrza. Zespół pustego nosa stanowi rzadkie i późne powikłanie leczenia chirurgicznego w obrębie małżowin nosowych. Najczęstszymi objawami są: uczucie zatkania nosa, suchość śluzówek nosa, ciągłe uczucie duszności. Są to odczucia pacjenta, gdyż drożność nosa jest zachowana i nie ma anatomicznych przyczyn duszności.
Przyczyny zespołu pustego nosa
Zespół pustego nosa ma tendencję do występowania wiele lat po usunięciu małżowiny nosowej dolnej i/lub środkowej. Mało jest badań nad tym zjawiskiem, jednak najczęściej przyczyną są pooperacyjne zmiany anatomiczne i czynnościowe w obrębie pozostałych po operacji tkanek jamy nosowej. Zmiany te prowadzą do zakłócenia mechanizmów prawidłowego funkcjonowania tkanki jamy nosowej, dysregulacji mechanizmów neurosensorycznych i neuroregulacyjnych, zaburzeń w odbiorze informacji o wdychanym powietrzu, przetwarzaniu jej i odpowiedniej odpowiedzi receptorów zlokalizowanych na błonie śluzowej nosa, np. w postaci nawilżenia powietrza, ogrzania go czy odpowiedniego stopnia nawilżenia śluzówki. Jedna z teorii patogenezy zespołu pustego nosa zakłada, że po leczeniu operacyjnym następuje utrata powierzchni tkanki małżowin nosowych w stopniu, który uniemożliwia odpowiednie przygotowanie powietrza, tj. nawilżenie, ogrzanie, oczyszczenie, do przepływu do dolnych dróg oddechowych. W badaniach pacjentów z ENS wykazano, że śluzówka ich nosa jest suchsza, ma wyższą temperaturę i zmieniony tor funkcjonowania. Uszkodzeniu ulegają termoreceptory na śluzówce nosa, które odpowiadają za laminarny, prawidłowy przepływ powietrza przez nos. Między innymi dlatego pacjenci z ENS skarżą się na ciągłe uczucie duszności.
Epidemiologia zespołu pustego nosa
Zespół pustego nosa jest rzadką przypadłością i może wystąpić wiele lat po leczeniu chirurgicznym w obrębie jamy nosowej i zatok. Zazwyczaj rozwija się po leczeniu chirurgicznym w obrębie małżowin nosowych. Zespół pustego nosa jest stosunkowo nową jednostką chorobową, pierwszy raz opisaną w 1994 roku przez lekarzy z Mayo Clinic w USA.
Objawy ENS
Osoby z ENS najczęściej doświadczają uczucia niedrożności nosa, trudności we wciąganiu powietrza, nadmiernie suchej śluzówki nosa z jej zniszczeniem i występowaniem tzw. strupów. Z nosa może wydzielać się przykry zapach. Do innych objawów należą: ból w okolicy twarzy, ból głowy, duszność, krwawienia z nosa, brak węchu, problemy ze snem, śluzowo-ropny wyciek z nosa. Uczucie braku powietrza nie jest łagodzone przez oddychanie przez usta i często ma negatywny wpływ na samopoczucie. Mogą pojawić się: lęk, depresja, złość, frustracja, podenerwowanie i zmęczenie. W niezwykle rzadkich sytuacjach pacjent jest tak bardzo zaabsorbowany próbą utrzymania wrażenia oddychania, że doświadcza chronicznie zmniejszonej koncentracji.
Leczenie zespołu pustego nosa
Terapie medyczne obejmują odpowiednie nawilżanie błony śluzowej nosa, stosowanie inhalacji, nawilżaczy i oczyszczaczy powietrza. Terapia chirurgiczna jest zarezerwowana dla przypadków opornych na leczenie objawowe i może obejmować rekonstrukcję małżowiny nosowej, najczęściej przy użyciu wszczepialnych biomateriałów.
Zespół pustego nosa - profilaktyka
Profilaktyka to najważniejsza strategia w prewencji ENS. Ma na celu sprawdzenie i opracowanie przed planowanym zabiegiem chirurgicznym możliwości przeprowadzenia jak najbardziej oszczędzającej małżowiny operacji i zastosowanie jak najmniej inwazyjnej techniki chirurgicznej.
Piśmiennictwo
- Kuan EC i wsp. Empty nose syndrome. Curr Allergy Asthma Rep 2015; 15: 493.
- Coste A i wsp. Empty nose syndrome. Eur Ann Otorhinolaryngol Head Neck Dis 2012; 129(2): 93–97.
- Chang AA i wsp. Inferior turbinate augmentation with auricular cartilage for the treatment of empty nose syndrome. Ear Nose Throat J 2015; 94(10–11): E14–E15.