Czystek - właściwości i zastosowanie

Cistus, bo tak brzmi łacińska nazwa tej rośliny, jest ozdobnym krzewem o licznych właściwościach leczniczych. Kwitnie on obradzając w piękne kwiaty w kolorze białym, różowym i liliowym. Jego ojczyzną są tereny leżące w obszarze Basenu Morza Śródziemnego oraz Azji Zachodniej. Również możemy go z powodzeniem uprawiać w doniczkach, w sezonie ciepłym w ogrodzie czy balkonie, czy zimą we wnętrzach naszych domów. Naprawdę warto bliżej poznać właściwości tej rośliny, która stosowana jest pomocniczo w terapii wielu schorzeń, również w medycynie ludowej. Czystek jest nie tylko bogatym źródłem przeciwutleniaczy. Jego ekstrakty sprawdzają się również w kosmetologii, wykazując działanie przeciwzmarszczkowe, ujędrniające i rozświetlające. Wonna żywica pozyskiwana z niektórych gatunków cistu, wykazuje również właściwości lecznicze. Jest ona szeroko wykorzystywana jako składnik perfum oraz kadzideł w kościołach wschodnich. 

Rodzaje czystka obejmują około 20 gatunków, z których największą popularnością cieszy się czystek kreteński (Cistus creticus L.), utożsamiany z czystkiem szarym (Cistus incanus L), nazywany skalną różą. Również na rynku można spotkać czystek ladanowy (C. ladanifer L.), warzywnolistny, znany też jako warzywnowy (C. laurifolius L.) oraz biały (C. albidus L.). Istnieją też różne mieszanki gatunków, takie jak na przykład czystek purpurowy. Niestety nie wszystkie gatunki tej rośliny są w Polsce dostępne. 

Przyjrzyjmy się zatem bliżej właściwościom czystka, którego właściwości lecznicze były znane już w starożytnej Grecji. Za najważniejszą cechę tej rośliny uznaje się jej profil antyoksydacyjny. Zawiera ona duże ilości składników zwalczających aktywne formy tlenu, które odpowiedzialne są za starzenie się organizmu, a także procesy nowotworowe. Za przeciwutleniające działanie odpowiadają polifenole, czyli alkohole zawierające tzw. grupy hydroksylowe, przyłączone do pierścienia aromatycznego. Bogactwo tej rośliny broni się samo, gdyż surowiec z niej pozyskiwany zawiera kilkakrotnie więcej substancji biologicznie czynnych niż czerwone wino, zielona herbata, sok z czarnego bzu, wiśni czy cytryny. Jak podają P. Kubica i współpracownicy, liście oraz ziele czystka mają również działanie przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwgrzybiczne, jak i wzmacniające układ odpornościowy. 

Skuteczność przeciw wirusom grypy ptasiej oraz ludzkiej potwierdziły liczne badania oraz testy kliniczne, które wykazały zmniejszenie objawów infekcji u pacjentów. Natomiast naukowcy z Węgier z dr Istvanem Jankovicsem udowodnili przeciwwirusowy wpływ czystka na rozwój koronawirusa. Ponadto roślina ta wykazuje też działanie przeciwko niektórym bakteriom, wśród których wymienić należy gronkowca złocistego Staphylococcus aureus. Czystek ma również zastosowanie moczopędne. Jego napar ma działanie hipotensyjne, obniżając ciśnienie tętnicze. Oprócz wymienionych dolegliwości, roślina ta może znaleźć zastosowanie także w profilaktyce schorzeń przewlekłych, takich jak cukrzyca z uwagi na jego działanie hipoglikemizujące. Na co jeszcze pomaga czystek? Ponieważ jego składniki znajdujące się w olejku eterycznym hamują działanie tzw. butyrylocholinoesterazy oraz acetylocholinoesterazy, posiada on również działanie neuroprotekcyjne, pomocne w walce z chorobą Alzheimera. Wspomniany P. Kubica i współpracownicy powołując się na badania naukowe, potwierdzili także łagodzące dolegliwości żołądkowo-jelitowe w przypadku dolegliwości gastrycznych. Wodne ekstrakty Cistus mogą też zmniejszać w organizmie liczbę uszkodzeń powodowanych nadmiernymi reakcjami układu immunologicznego. Również zawarte w żywicy diterpeny mogą hamować rozwój linii komórkowych raka szyjki macicy i piersi oraz czerniaka. Ponadto czystek jest stosowany także na boreliozę, zmniejszając objawy choroby odkleszczowej. Czystek może służyć także do detoksykacji organizmu z metali ciężkich. Natomiast w porze letniej znalazł on dodatkowe zastosowanie przeciwko komarom i kleszczom. Również dzięki niemu możemy się cieszyć pięknym uśmiechem, ponieważ posiada on działanie przeciwbakteryjne, wybielając równocześnie zęby. 

Kiedy i jak długo może trwać kuracja czystkiem? Dzięki jego właściwościom stymulowania odporności organizmu, jak i właściwościom przeciwwirusowym i przeciwbakteryjnym, picie naparu z czystka jest rekomendowane zwłaszcza w okresie jesienno-zimowym. Z uwagi na jego właściwości prozdrowotne, jak i brak skutków ubocznych, może on być stosowany długotrwale, przez okres trzech, czterech miesięcy. Pamiętajmy o jego regularnym stosowaniu dwa, trzy razy na dobę. Również czystek jest bezpieczny dla przyszłej mamy, jednak jego przyjmowanie powinno się odbyć po konsultacji z lekarzem prowadzącym ciążę. Najmłodsi również mogą się cieszyć jego właściwościami jako niefarmakologiczne panaceum w przypadku rozwijających się infekcji. Należy dodać, że przeciwwskazania dla każdej grupy wiekowej są sporadyczne. Napar z tej leczniczej rośliny stosuje się w celu łagodzenia objawów różnego typu alergii, dlatego też uczulenie na jej składniki występuje bardzo rzadko. 

Czystek nie jest również fotouczulający, można więc w czasie kuracji korzystać z kąpieli słonecznych. Również nie ma przeszkód w piciu czystka, przy takich chorobach jak niedoczynność i nadczynność tarczycy, nadciśnienie czy cukrzyca. W dwóch ostatnich wymienionych chorobach, jest on wręcz wskazany z uwagi na jego działanie terapeutyczne, jak i profilaktyczne. Także pomiędzy tą rośliną a innymi lekami czy ziołami nie zachodzi ryzyko niepożądanych szkodliwych interakcji. Jednak pamiętajmy, żeby nie popijać pokarmu zaparzonym napojem z czystka, ponieważ może on zaburzać wchłanianie się niektórych składników odżywczych, w tym zwłaszcza żelaza. 

Przygotowanie naparu z czystka jest bardzo proste. Parzymy czystek 5-7 minut pod przykryciem, uprzednio wsypując do szklanki około 10 gramów suszu i zalewając go gorącą wodą. Proces parzenia może trwać dłużej w garnku umieszczonym na kuchence na małym ogniu. Do gotowego napoju można dodać plaster cytryny oraz łyżkę miodu. Pozostaje nam zatem życzyć naszym czytelnikom tylko smacznego i na zdrowie! 

Autor: Katarzyna Kwiatkowska-Działak
Konsultacja merytoryczna: mgr Aleksandra Kajdas, dietetyk

BIBLIOGRAFIA:

1. Paweł Kubica, Halina Ekiert, Radosław J. Ekiert, Agnieszka Szopa: Gatunki rodzaju Cistus sp. – taksonomia, występowanie, skład chemiczny, aplikacje terapeutyczne i badania biotechnologiczne, Post Fitoter 2016; 

2. Dariusz Szeremeta, Skład chemiczny rośliny leczniczej Cistus incanus L. (czystek szary) a jej wybrane właściwości biologiczne, Rozprawa doktorska, Uniwersytet Śląski w Katowicach, Katowice 2019; 

3. Ewelina A. Klupczyńska (Kórnik), Rośliny w walce z wirusami. Naukowe Dowody. Plants in the fight against viruses. Scientific evidence. https://agro.icm.edu.pl/agro/element/bwmeta1.element.agro-cb529566-4aff-4f76-b3be-17b09ad66a89/c/302-312.pdf 

4. Agnieszka Stępień, David Aebisher, Dorota Bartusik-Aebisher, Biological properties of Cistus species, European Journal of Clinical and Experimental Medicine sEur J Clin Exp Med 2018.