Zgaga – przyczyny, objawy, leczenie i domowe sposoby na zgagę

Objawy zgagi

Główny objaw stanowi uczucie palenia w klatce piersiowej, zlokalizowane za mostkiem, niekiedy sięgające aż do gardła. Dolegliwości mogą lokalizować się także w górnej części brzucha. Pojawiają się zwykle po jedzeniu, rzadziej występują niezależnie od posiłków, np. podczas schylania się lub po zmianie pozycji ciała na leżącą. Zgadze mogą towarzyszyć także inne, pozornie niezwiązane z nią objawy, takie jak: kwaśne odbijanie, chrypka, suchy kaszel.

Przyczyny zgagi

Zgaga jest objawem związanym z podrażnieniem przełyku (głównie jego dolnego odcinka) przez cofającą się z żołądka treść pokarmową, zawierającą kwas solny. W przeciwieństwie do żołądka błona śluzowa pokrywająca przełyk nie jest odporna na działanie czynników drażniących.

Zgaga po jedzeniu – co oznacza?

Występowanie zgagi może korelować ze spożyciem określonych pokarmów. U części pacjentów dolegliwości nasilają się po zjedzeniu bogatotłuszczowych posiłków, u innych – po pikantnych lub kwaśnych daniach. Istotny może być także sposób, w jaki te posiłki są spożywane. Zaleca się spożywanie małych porcji, bez pośpiechu, unikając nadmiernego połykania powietrza (co mogłoby nadmiernie rozciągać żołądek i sprzyjać zgadze). Poznaj dietę w chorobie refluksowej przełyku. 

Refluks a zgaga – czym się różnią?

Refluks żołądkowo-przełykowy to zaburzenie czynności dolnego zwieracza przełyku, a zgaga to objaw zgłaszany przez pacjenta, który może refluksowi towarzyszyć. Należy podkreślić, że refluks nie jest jedyną przyczyną zgagi. 

Przyczyn zgagi może być bardzo wiele i niejednokrotnie nie da się jednoznacznie wskazać, co konkretnie wywołało ten objaw. U części pacjentów będzie on efektem złych nawyków żywieniowych, nałogów (papierosy, alkohol) czy nieprawidłowej masy ciała. Refluks żołądkowo-przełykowy (choroba refluksowa przełyku) jest stosunkowo częstą jednostką chorobową, dotykającą według różnych szacunków od 8,8% do nawet do 25,9% dorosłych Europejczyków. Występuje z podobną częstością u kobiet i u mężczyzn, przy czym jej powikłania (takie jak: nadżerkowe zapalenie przełyku, przełyk Barretta, gruczolakorak przełyku) częściej dotyczą mężczyzn. Do objawów refluksu, oprócz wyżej wspomnianej zgagi, należą: dysfagia, regurgitacje, ból w klatce piersiowej, czkawka, kaszel czy chrypka.

Profilaktyka zgagi – wpływ diety

Na nasilenie zgagi ma wpływ masa ciała pacjenta – zarówno zbyt niska, jak i za wysoka masa ciała sprzyja występowaniu tego objawu. Wykazano, że zgaga zdecydowanie rzadziej dotyka pacjentów z prawidłową masą ciała.

Jak wcześniej wspomniano, zgaga może występować po spożyciu niektórych posiłków. Większość dostępnych źródeł zaleca ograniczenie spożywania posiłków bogatych w tłuszcze na rzecz produktów wysokobiałkowych oraz unikanie pikantnych i kwaśnych potraw. Pacjenci ze zgagą powinni zrezygnować z picia napojów gazowanych (także wody gazowanej) lub je ograniczyć. Co ważne, nie ma jednej, wspólnej dla wszystkich pacjentów listy produktów, których należy się wystrzegać. Kluczowe są uważna samoobserwacja i eliminacja substancji powodujących nasilenie dolegliwości.

Rekomenduje się ograniczenie spożycia alkoholu i zerwanie z nałogiem palenia papierosów.

W profilaktyce zgagi ważniejsza od rezygnacji z konkretnych produktów wydaje się modyfikacja sposobu jedzenia. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na to, czy spożywane posiłki nie są zbyt obfite – zaleca się raczej jedzenie małych porcji, ale za to częściej. Powinno się unikać rozmów podczas jedzenia ze względu na dużą ilość połykanego wówczas powietrza. Należy unikać leżenia bezpośrednio po jedzeniu, bo może to sprzyjać cofaniu się treści pokarmowej do przełyku. Lekką kolację należy spożyć na około 2–3 godziny przed snem nocnym. 

Domowe sposoby na zgagę

W większości łagodnych przypadków zgagi, a już szczególnie w przypadkach, kiedy pojawia się ona sporadycznie, wystarczy wprowadzenie subtelnych modyfikacji stylu życia lub zastosowanie tzw. domowych metod. Najprostszą i najbardziej dostępną jest picie niegazowanej wody mineralnej, która ułatwia spłukiwanie treści żołądkowej z podrażnionego przełyku, rozcieńcza treść pokarmową oraz usprawnia pasaż treści pokarmowej z żołądka do jelit. Chłodne mleko również może przynosić zdecydowaną, choć krótkotrwałą ulgę w zgadze. W odróżnieniu od wody mleko wykazuje działanie alkalizujące, tzn. neutralizuje kwaśny odczyn treści pokarmowej.

Do produktów, po które warto sięgać w przypadku zgagi, należą też migdały oraz imbir. Oba te produkty zalecane są także kobietom ciężarnym, nie tylko jako sposób łagodzenia zgagi, lecz również w przypadku nasilonych nudności i uporczywych wymiotów.

Korzystnie wpływa też stosowanie kisielu z siemienia lnianego, który przygotowuje się poprzez zalanie łyżki nasion lnu (w całości lub w formie zmielonej) ciepłą wodą lub po zagotowanie łyżki nasion lnu w garnku wypełnionym szklanką wody. Siemię/len wytwarza ochronną powłokę na błonie śluzowej przełyku oraz żołądka, co łagodzi ryzyko podrażnienia.

Skutecznym, aczkolwiek nierekomendowanym sposobem łagodzenia zgagi jest stosowanie roztworu sody oczyszczonej. Metoda ta w ekspresowy sposób łagodzi zgagę, jednak nie przynosi długotrwałych korzyści i może się wiązać z ryzykiem poważnych powikłań (np. zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu).

Leczenie zgagi

U tych pacjentów, u których zgaga występuje często, a profilaktyka i domowe sposoby nie przynoszą zadowalającego rezultatu, można rozważyć leczenie farmakologiczne. Jedną z opcji stanowią tzw. alkalia, czyli substancje neutralizujące produkowany w żołądku kwas solny. Są to zwykle sole glinu lub wapnia w postaci mleczka bądź tabletek do ssania. Inną możliwością są leki hamujące wydzielanie kwasu solnego, czyli antagoniści receptora histaminowego (H2), np. ranitydyna, lub inhibitory pompy protonowej (pantoprazol, omeprazol, esomeprazol).

Uporczywie nawracająca zgaga, oporna na wyżej wymienione metody farmakologiczne, a także zgaga, której towarzyszą niepokojące objawy, takie jak: trudności z przełykaniem, utrata masy ciała, ból w nadbrzuszu, brak apetytu, niedokrwistość, jest wskazaniem do niezwłocznej konsultacji lekarskiej w celu poszerzenia diagnostyki.

Piśmiennictwo:

1. Szczeklik A. Interna Szczeklika 2023. Medycyna Praktyczna, Warszawa 2023.
2. Świdnicka-Siergiejko A, Marek T, Waśko-Czopnik D i wsp. Postępowanie diagnostyczno-terapeutyczne w chorobie refluksowej przełyku. Konsensus Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii 2022. Med Prakt 2022; 6: 38–74.