Dlaczego puchną nogi i kostki?

Opuchnięte nogi – przyczyny powstawania opuchlizny?

Obrzęki powstają wówczas, kiedy do przestrzeni pozakomórkowej dostaje się płyn, który fizjologicznie powinien znajdować się w komórkach lub naczyniach krwionośnych. U pacjentów chodzących obrzęk pojawia się najpierw w kończynach dolnych i stopniowo może zwiększać swój zasięg (spuchnięte stopy, kostki, w następnej kolejności podudzia i uda, a w skrajnych postaciach obrzęku również okolice genitaliów i podbrzusza). U pacjentów leżących obrzęk pojawia się początkowo w okolicy krzyżowej pleców.

O czym świadczą puchnące nogi?

Puchnące nogi to objaw, który może wynikać z chorób wielu narządów, jak również pojawiać się w stanach uznawanych za fizjologiczne, na przykład w okresie ciąży i połogu. Nasilenie, czas powstania oraz wygląd obrzęków (twarde, miękkie, bolesność, zaczerwienienie skóry nad obrzękiem) mogą sugerować lekarzowi ich przyczynę.

Najczęstszą przyczyną puchnięcia nóg są zaburzenia w obrębie układu żylnego kończyn dolnych.

Żyły odpowiedzialne za powrót krwi z kończyn dolnych do serca wyposażone są w zastawki zapobiegające cofaniu się krwi. Wraz z wiekiem oraz utratą elastyczności zastawek może dochodzić do wstecznego przepływu w obrębie żył i zalegania krwi w nogach, co powoduje ich obrzęki. Niewydolności żylnej sprzyjają nadwaga, siedzący tryb życia, jak również uwarunkowania genetyczne – żylaki pojawiają się wówczas już u młodych dorosłych.

Opuchnięte nogi często występują też w niewydolności serca. Wygląd obrzęków jest charakterystyczny: są miękkie, ciastowate – po uciśnięciu palcem na skórze pozostaje wyraźne wgłębienie. Obrzęki pochodzenia sercowego są zwykle niebolesne i blade.

Do powstawania obrzęków nóg mogą przyczyniać się także:

• choroby nerek (zespół nerczycowy),
• marskość wątroby,
• zaburzenia hormonalne (na przykład w niedoczynności tarczycy),
• niedożywienie (niedobór białek, witaminy B1).

Niesymetryczny obrzęk nóg oraz towarzyszące zaczerwienienie i bolesność kończyny mogą być wywołane zakrzepicą kończyn dolnych, zapaleniem żył lub tkanki podskórnej.

Opuchlizna nóg występuje również w ciąży, zwłaszcza w drugim i trzecim trymestrze, oraz w okresie połogu.

Niektóre leki sprzyjają występowaniu obrzęków – jeśli do opuchnięcia nóg doszło po włączeniu lub zmianie leku, skonsultuj ten fakt z lekarzem lub farmaceutą.

Opuchnięte kostki – jak zapobiegać?

Puchnące kostki oraz opuchnięte stopy to problem, który najczęściej pojawia się w miesiącach letnich, przy wysokich temperaturach otoczenia. Sprzyja mu długotrwałe pozostawanie w jednej pozycji – zarówno siedzącej, jak i stojącej.

Zapobieganie obrzękom to przede wszystkim unikanie długiego siedzenia lub stania. Jeśli jesteśmy zmuszeni do pozostania w takiej pozycji, warto często przenosić ciężar ciała z jednej nogi na drugą, wykonywać drobne ruchy stóp, a w czasie siedzenia napinać i zwalniać naprzemiennie mięśnie łydek. Po całym dniu dobrze jest odpoczywać z uniesionymi nogami, na przykład używając do tego celu miękkiego podnóżka. W nocy pomocne może być spanie z lekko uniesionymi stopami – dostępne są specjalne podkładki przeznaczone do tego celu, można je jednak zastąpić złożonym kocem czy poduszką. Podpórka pod nogi nie powinna być twarda i powodować ucisku. Zaleca się noszenie wygodnych butów na płaskim obcasie, a także codzienną aktywność fizyczną (spacery, pływanie, szybkie marsze, jazda rowerem) i dbanie o prawidłową masę ciała.

Zapobieganie obrzękom to również, wbrew obiegowej opinii, zapewnienie prawidłowego nawodnienia. Spożywanie odpowiedniej ilości płynów – powyżej 2 l/dobę – pozwala na zachowanie równowagi płynowej organizmu.

Opuchnięte łydki i obrzęki nóg w kostkach – kiedy się udać do lekarza?

Jeśli obrzęki nie mijają po przespanej nocy i utrzymują się przewlekle, to należy poszukiwać ich przyczyny. Szczególnie niepokojące są objawy takie jak:

• jednostronny obrzęk kończyny dolnej,
• bolesność w miejscu obrzęku,
• szybkie narastanie obrzęku,
• zaczerwienienie skóry na obrzękniętej kończynie,
• zwiększone ucieplenie obrzękniętej kończyny,
• towarzysząca gorączka lub uczucie rozbicia,
• masywne obrzęki w ciąży, zwłaszcza w połączeniu z zaburzeniami ciśnienia tętniczego,
• obrzęki u dzieci.

Niektóre z wymienionych objawów mogą świadczyć o ryzyku wystąpienia zakrzepicy żył głębokich lub zapalenia tkanki podskórnej (róży), które wymagają szybkiej diagnostyki i włączenia ukierunkowanego leczenia.

Jak leczyć opuchnięte stopy?

Leczenie opuchniętych stóp i podudzi uzależnione jest bezpośrednio od przyczyny, która wywołała obrzęki.

Opuchlizna kostek oraz łydek wynikająca z niewydolności żylnej wymaga unikania sytuacji nasilających zaleganie krwi w układzie żylnym:

• długotrwałego pozostawania w tej samej pozycji,
• nagłych zmian temperatur,
• ekspozycji na ciepło (korzystania z sauny, długich, gorących kąpieli czy opalania).

Wspomagająco stosuje się leki zawierające escynę, diosminę lub hesperydynę. Lekarz może zalecić noszenie pończoch uciskowych – jest to bardzo ważna forma leczenia (kompresjoterapia), która wymusza przepływ krwi w układzie żylnym we właściwym kierunku, co redukuje obrzęki. Na rynku dostępne są pończochy o różnym stopniu ucisku – profilaktyczne (na przykład do stosowania przed długą podróżą samochodem lub samolotem), jak również lecznicze, o wysokim stopniu kompresji.

W przypadku obrzęków wywołanych niewydolnością serca lekarz włącza leki moczopędne, pozwalające na szybkie zmniejszenie opuchlizny. Wówczas zazwyczaj zachodzi konieczność przewlekłego przyjmowania leków, które będą zapobiegać nawrotowi obrzęków, oraz regularnej kontroli masy ciała (szybkie przybieranie na wadze sugeruje narastanie obrzęków).

Opuchnięte kostki u osoby starszej – jak wspomóc seniorów?

Opuchnięte nogi u osób starszych powinny budzić szczególną czujność rodziny i samego pacjenta. To właśnie w tej grupie chorych obrzęki – choć są częstym objawem – mogą świadczyć o poważnych schorzeniach serca lub nerek. Obrzęki wokół kostek u osoby starszej wymagają ustalenia przyczyny tych zaburzeń w trakcie konsultacji lekarskiej.

U starszych pacjentów z opuchniętymi nogami warto zadbać o wygodne, nieuciskające obuwie oraz unikać skarpetek i podkolanówek z ciasnym ściągaczem – często nasila to ból i obrzęk stóp, a w przypadku pacjentów z cukrzycą może być dodatkowo przyczyną trudno gojących się owrzodzeń, ponieważ skóra w obrębie obrzęku ma upośledzone zdolności gojenia się.

Zdarza się, że seniorzy w obawie przed obrzękami nóg ograniczają ilość przyjmowanych płynów. Jest to bardzo niebezpieczna sytuacja, która może szybko prowadzić do odwodnienia i groźnych powikłań zdrowotnych, zwłaszcza w czasie upałów. Osoby starsze rzadko przyjmują wymaganą dobową ilość płynów, a dodatkowe ograniczenia stanowią poważne ryzyko.

Piśmiennictwo:

1. Gajewski P (red.). Interna Szczeklika 2022. Medycyna Praktyczna, Kraków 2022.
2. Kokot F. Obrzęki. W: Kokot F (red.): Diagnostyka różnicowa objawów chorobowych. Wydanie 3. Warszawa, PZWL 2007: 130–144.
3. Ciecierski M. Obraz kliniczny przewlekłych zaburzeń żylnych. W: Przewlekłe zaburzenia żylne. Jawień A (red.). Termedia, Poznań 2006.