Nadwaga i otyłość u dzieci i młodzieży

Przyczyny nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży

Nadwaga i otyłość są skutkiem nadmiaru dostarczanej z pożywieniem energii w stosunku do zapotrzebowania. Udział w tym mają: ilość przyjmowanego pokarmu, poziom aktywności fizycznej, czynniki hormonalne (m.in. niedoczynność tarczycy, niedobór hormonu wzrostu), metaboliczne, genetyczne i środowiskowe [8]. W przypadku dzieci i młodzieży za wiodącą przyczynę przybierania na wadze uznaje się zmniejszenie ilości czasu poświęcanego na aktywność fizyczną [7].

Czy można wyrosnąć z otyłości?

Otyłe niemowlęta często tracą nadmiar tkanki tłuszczowej przed ukończeniem 2. r.ż., co wynika ze wzrostu aktywności na tym etapie rozwoju. Jednak u tych dzieci ok. 8. r.ż. często występuje zjawisko określane mianem „otyłości z odbicia”, która nie ustępuje już samoczynnie. Co więcej, im wcześniej nastąpi wtórny przyrost masy ciała, tym zwykle wyższa będzie ona w przyszłości [5].

Na jakiej podstawie lekarz stwierdza otyłość lub nadwagę u dziecka?

Ocena stanu odżywienia dziecka opiera się na wykorzystaniu siatek centylowych uwzględniających BMI - zgodnie z polskimi rekomendacjami nadwagę stwierdza się ≥ 90 centyla, a otyłość ≥ 97 centyla. W razie wątpliwości wykorzystuje się również inne pomiary, które skupiają się na zawartości tkanki tłuszczowej w ciele:

• grubość fałdu skórnego – mierzona najczęściej na tylnej powierzchni ramienia;
• obwód talii – pozwalający wykryć nadmiar tłuszczu trzewnego;
• bioimpedancję elektryczną – badanie umożliwiające określenie składu organizmu;
• hydrodensytometrię – ważenie pod wodą.

Jednocześnie należy pamiętać, że dziecko to nie mały dorosły – jego masa może ulegać wahaniom i zależy nie tylko od wieku i płci, ale także momentu rozpoczęcia dojrzewania, tempa wzrostu i stanu psychicznego [8]. Wszystkie te czynniki powinny zostać uwzględnione przez lekarza.

Leczenie otyłości u dzieci i młodzieży

Otyłość jest chorobą przewlekłą. Nie ustępuje samoistnie, więc należy ją rozpoznawać i leczyć jak każdą inną chorobę [1]. Cel terapeutyczny różni się w zależności od wieku pacjenta z nadmierną masą ciała:

• dzieci poniżej 10. r.ż. z nadwagą lub otyłością: stabilizacja masy ciała i zmiana jego składu (zmniejszenie zawartości tkanki tłuszczowej, a zwiększenie tkanki mięśniowej);
• nastolatki z nadwagą: redukcja masy ciała o ok. 0,5 kg miesięcznie aż do uzyskania BMI ok. 75 centyla;
• nastolatki z otyłością: redukcja masy ciała nie większa niż 1-2 kg miesięcznie [1].

Kluczem do zrealizowania tego planu jest zmiana nawyków całej rodziny – tylko w ten sposób można budować pozytywne skojarzenia ze zdrowym trybem życia i zapobiec nawrotom choroby. Postawa bliskich powinna być wspierająca, ponieważ ocenianie lub nadmierna kontrola mogą doprowadzić do buntu dziecka i utraty przez nie zaufania, a tym samym wywołać efekt przeciwny do zamierzonego [8].

Dziecko na każdym etapie rozwoju powinno zjadać o stałych porach 3-5 posiłków dziennie (w tym śniadanie), dostosowanych do jego zapotrzebowania energetycznego. Ważne jest spożywanie warzyw, produktów pełnoziarnistych i roślin strączkowych. Unikać należy natomiast podjadania, szczególnie słodyczy i dosładzanych soków owocowych [1].

Innym ważnym aspektem jest aktywność fizyczna - osobom między 5. a 17. r.ż. zaleca się min. 60 min umiarkowanego lub intensywnego wysiłku dziennie: zabawy na dworze, jazda na rowerze, spacery czy udział w grach. Ma to nie tylko pomóc w redukcji masy ciała, ale też poprawić ogólne samopoczucie [1, 7].

Ponadto u otyłych nastolatków powyżej 16. r.ż. poza leczeniem dietetycznym oraz zmianą trybu życia czasem lekarz może zalecić dodatkowe leczenie farmakologiczne. W szczególnych przypadkach rozważa się też leczenie chirurgiczne. Należy jednak pamiętać, że nie prowadzi ono do ostatecznego wyleczenia, a po zabiegu dziecko musi brać udział w wielospecjalistycznym pooperacyjnym programie leczenia [1].

Powikłania otyłości dziecięcej

Nadmierna masa ciała może doprowadzić do rozwoju komplikacji jeszcze w okresie dzieciństwa. Najczęściej są to:

• zaburzenia psychiczne wynikające z dyskryminacji przez otoczenie, która może prowadzić do niskiej samooceny;
• nadciśnienie tętnicze;
• deformacja kości kończyn dolnych, np. płaskostopie, koślawość kolan;
• niewydolność oddechowa, w tym potencjalnie śmiertelny bezdech senny [8].

Otyłość dziecięca zwiększa ryzyko wystąpienia otyłości oraz jej powikłań w wieku dorosłym. Nawet w przypadku normalizacji masy ciała, ryzyko rozwoju chorób metabolicznych (np. cukrzycy typu II) i sercowo-naczyniowych jest wyższe niż u osób, których masa ciała zawsze była prawidłowa [5, 6, 7].

Referencje:

1. Olszanecka-Glinianowicz M i wsp. Zasady postępowania w nadwadze i otyłości w praktyce lekarza rodzinnego. Wytyczne Kolegium Lekarzy Rodzinnych w Polsce, Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej oraz Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością. Lekarz Rodzinny – Wydanie Specjalne 2017;3.
2. Cuda SE, Censani M. Pediatric Obesity Algorithm: A Practical Approach to Obesity Diagnosis and Management. Front Pediatr 2019;6:431.
3. NICE Guideline: Obesity: identification, assessment and management Clinical guideline [CG189].
4. Kędzior A i wsp. Trendy w występowaniu nadwagi i otyłości u dzieci na świecie, w Europie i w Polsce. Endokrynol Ped 2017.16.1.58:41-48.
5. Rolland-Cashera MF, Deheerger M, Bellisle F, Sempe M et al.: Adiposity rebound in children a simple indicator for predicting obesity. Am. J. Clin. Nutr., 1984:39, 129-135.
6. Kasley MM, Zaepfel AA, Bjornstad P, Nadeau KJ: Age-related consequences of childhood obesity. Gerontology, 2014:60, 222-228.
7. Whiting S i wsp. Physical Activity, Screen Time, and Sleep Duration of Children Aged 6–9 Years in 25 Countries: An Analysis within the WHO European Childhood Obesity Surveillance Initiative (COSI) 2015–2017.
8. Hoey H: Management of obesity in children differs from that of adults. Proc. Nutr. Soc., 2014 Nov:73(4), 519- 525.