Oparzenia skóry

Oparzenia skóry - informacje podstawowe

Skóra jest największym narządem ludzkiego organizmu. Powierzchnia skóry u dorosłego człowieka to ok. 1,5–2 m². Skóra zbudowana jest z naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej. Pełni wiele kluczowych funkcji, m.in. chroni organizm przed działaniem czynników zewnętrznych, jednocześnie utrzymując jego wewnętrzną homeostazę.

Oparzenia to rodzaj urazów, które mogą być spowodowane ciepłem, porażeniem prądem, substancjami chemicznymi, promieniowaniem jonizującym. Mogą się bardzo różnić pod względem ciężkości i wynikających z nich powikłań. W zależności od lokalizacji i głębokości oparzenia ofiara poparzenia może doświadczyć wielu potencjalnie śmiertelnych powikłań, w tym wstrząsu, infekcji, zaburzeń równowagi elektrolitowej i niewydolności oddechowej. Poza komplikacjami fizycznymi oparzenia mogą również powodować poważny stres psychiczny i emocjonalny z powodu długotrwałej hospitalizacji, blizn i możliwych deformacji ciała, a także ostrego i przewlekłego bólu. Długotrwałe narażenie na temperatury wyższe niż 40°C prowadzi do denaturacji białek i ostatecznie do utraty integralności błony komórkowej. Proces ten postępuje szybko i może trwać tylko sekundę, gdy skóra zostanie wystawiona na działanie temperatur wyższych niż 60°C (oparzenia płomieniem). Temperatura i czas trwania kontaktu mają efekt synergiczny. Zazwyczaj oparzenia spowodowane są energią cieplną – odpowiada ona za 90% wszystkich oparzeń; 5% to oparzenia chemiczne, a pozostałe 5% – elektryczne. Oparzenie jest urazem, który wywołuje skutki miejscowe, w postaci rany oparzeniowej, oraz skutki ogólnoustrojowe.

Epidemiologia oparzeń skóry

Większość, bo 55% oparzeń, jest wynikiem działania otwartego ognia, a 40% – innych źródeł ciepła. Oparzenia otwartym ogniem są często związane z oparzeniami dróg oddechowych. Lekkie oparzenia występują u 600 na 100 tys. osób rocznie, ciężkie oparzenia występują u 5 na 100 tys. osób. Wiek pacjentów ma istotny wpływ na przyczynę urazu. U dzieci większość (70%) to oparzenia spowodowane ruchliwością i kontaktem z gorącymi płynami w połączeniu z niedostateczną opieką nad dzieckiem. Do oparzeń najczęściej dochodzi w domu. Według statystyk opublikowanych przez Europejski Sojusz na rzecz Bezpieczeństwa Dzieci oparzenia stanowią czwartą pod względem częstości przyczynę śmierci dzieci. U nastolatków i młodych dorosłych główną przyczyną oparzeń jest niewłaściwe obchodzenie się z ogniem i łatwopalnymi płynami. U osób dorosłych pierwsze miejsce zajmują oparzenia otwartym ogniem, z czego 1/3 to wypadki przy pracy.

Podział oparzeń skóry

W zależności od głębokości uszkodzenia tkanek wyróżnia się 4 stopnie oparzeń:

• Stopień I – oparzenie powierzchowne (naskórek) – występują rumień i silny ból; goi się zazwyczaj bez pozostawienia blizn w ciągu 5–10 dni;
• stopień II – oparzenie dotyka pośredniej grubości skóry – występują pęcherze i silny ból; goi się od 14 do 35 dni, z pozostawieniem blizn;
• stopień III – pełna grubość skóry – oparzona skóra jest twarda i ma woskowy kolor; na skutek uszkodzenia nerwów skórnych nie występuje ból;
• stopień IV – głębsze struktury skóry – występują zwęglenie i martwica tkanek (np. ścięgien, kości).

Oceniając rozległość oparzenia u dorosłych, posługujemy się prostą tzw. regułą ręki, według której powierzchnia ręki stanowi 1% całkowitej powierzchni ciała. Reguła ta nie ma zastosowania u dzieci.

Objawy oparzeń skóry

Objawy oparzenia termicznego:

• rumień,
• ból,
• obrzęk,
• pęcherze,
• wstrząs (przy rozległych oparzeniach),
• trudności w oddychaniu, kaszel, duszność (w oparzeniu dróg oddechowych),
• utrata przytomności.

Głębokość rany oparzeniowej zmienia się w czasie, zwłaszcza przy ranach o niepełnej grubości. Rany, które zaczynają się od oparzeń powierzchownych częściowych lub głębokich częściowych, mogą przejść w oparzenia głębokie częściowe lub głębokie w ciągu 2–4 dni po oparzeniu. Stan rany oparzeniowej może zmieniać się w wyniku obrzęku okolicznych tkanek i/lub ewentualnego nadkażenia. Oparzenie jest procesem dynamicznym, który osiąga szczyt po ok. 3 dniach.

Postępowanie przy oparzeniach skóry

W trakcie udzielania pomocy oparzonemu należy zadbać o własne bezpieczeństwo. Ranę oparzeniową chłodzić wodą (nie stosować lodu i starać się chłodzić wyłącznie ranę, tak aby nie wychłodzić oparzonego) przez minimum 15 minut, następnie zabezpieczyć ranę jałowym opatrunkiem (nie natłuszczać jej). Usunąć ubranie i biżuterię z okolicy rany – tkanki w okolicy rany szybko ulegają obrzękowi i później może być to niemożliwe. Chłodzenie rany w pierwszych kilkunastu minutach po urazie decyduje o dalszym gojeniu. Z uwagi na ból osobie oparzonej, a zwłaszcza dzieciom, należy podać leki przeciwbólowe (paracetamol lub ibuprofen w zwyczajowej dawce). Jedynie niewielkie oparzenia powierzchowne nie wymagają leczenia w ośrodku specjalistycznym. Drobne oparzenia po wstępnym ochłodzeniu można zaopatrzyć plastrem hydrożelowym dostępnym w aptekach, co zmniejszy dolegliwości bólowe i zabezpieczy ranę. W przypadku ciężkich oparzeń należy natychmiast wezwać zespół ratownictwa medycznego.

Wskazania do leczenia szpitalnego to:

• oparzenia II stopnia zajmujące > 10% powierzchni ciała;
• wszystkie oparzenia III stopnia;
• oparzenia w obrębie twarzy, rąk, stóp, krocza, dużych stawów;
• oparzenia okrężne kończyn;
• wszystkie oparzenia chemiczne;
• wszystkie oparzenia elektryczne;
• oparzenia dróg oddechowych;
• oparzenia z towarzyszącymi obrażeniami innych części ciała oraz u najmłodszych dzieci, osób w podeszłym wieku oraz obciążonych chorobami internistycznymi.

Cięższe oparzenia wymagają pomocy chirurgicznej, specjalistycznych zabiegów, w tym przeszczepów skóry i specjalnych opatrunków, a w najcięższych przypadkach – zaopatrzenia na oddziałach intensywnej terapii. W Polsce znajduje się klika ośrodków wyspecjalizowanych w leczeniu oparzeń.

Piśmiennictwo

1. Burzec A i wsp. Oparzenia u dzieci – rodzaje, ocena ciężkości oraz zasady postępowania. Współcz Pielęg Ochr Zdr 2017; 6(3): 98–103.
2. Evers LH, Bhavsar D, Mailänder P. The biology of burn injury. Exp Dermatol 2010; 19(9): 777–783.
3. Jędrys J. Oparzenia. Online: https://www.mp.pl/pacjent/pierwsza_pomoc/165227,oparzenia.
4. Kozłowska E, Cierzniakowska K, Szewczyk MT. Postępowanie miejscowe w oparzeniach. Online: https://podyplomie.pl/chirurgia/32768,postepowanie-miejscowe-w-oparzeniach.