Trądzik niemowlęcy i noworodkowy

Trądzik niemowlęcy i noworodkowy - informacje podstawowe

Trądzik to schorzenie często występujące w okresie zarówno noworodkowym (1. miesiąc życia), jak i niemowlęcym (1.–12. miesiąc życia). Charakteryzują je zmiany skórne, które lokalizują się głównie na skórze twarzy i mogą dotykać nawet 20% zdrowych dzieci. Duża część przypadków pozostaje nierozpoznana. Za główną przyczynę trądziku uznaje się przemiany hormonalne u rozwijającego się dziecka. Zmiany te mają charakter grudkowo-krostkowy, najczęściej występują na policzkach i w większości przypadków są niegroźne, ustępują samoistnie. U większości dzieci mają charakter zmian niezapalnych, choć niekiedy mogą wymagać leczenia preparatami miejscowymi lub – w przypadku nasilonych i przewlekających się zmian – leczenia ogólnoustrojowego. Zmiany przedłużające się i nietypowe wymagają diagnostyki endokrynologicznych przyczyn choroby.

Przyczyny trądziku niemowlęcego i noworodkowego

Trądzik noworodkowy pojawia się najczęściej około 3.–4. tygodnia życia, ma charakter łagodny i najczęściej ustępuje samoistnie w ciągu 6–12 tygodni. Schorzenie rozwija się najczęściej pomiędzy 3. a 6. miesiącem życia. Za główną przyczynę występowania zmian trądzikowych uważa się zmiany hormonalne – spowodowane przede wszystkim działaniem androgenów przekazywanych przez matkę, choć nie udowodniono ich zwiększonego stężenia w stopniu istotnym klinicznie we krwi badanych dzieci. Drugą przyczyną są dojrzewanie i rozwój układu hormonalnego dziecka. W okresie noworodkowym warstwa siateczkowata kory nadnerczy ma jeszcze budowę płodową, co jest przyczyną nadprodukcji ß-hydroksysteroidów, zwłaszcza dehydroepiandrosteronu (DHEA), szczególnie w przypadku chłopców. Badania wykazały, że u normalnych, zdrowych chłopców poziom testosteronu w osoczu wzrasta podczas pierwszych 3 miesięcy życia, po czym stopniowo maleje do normalnego poziomu w okresie 7. miesiąca życia, osiągając wartości podobne do obserwowanych we wczesnym okresie dojrzewania. U dziewcząt najwyższe stężenia testosteronu obserwuje się ok. 2 tygodni po porodzie, następnie systematycznie one maleją. Noworodkowe gruczoły łojowe wskutek zmian hormonalnych i działania testosteronu są pobudzone, przerastają, obserwuje się również zwiększoną aktywność enzymatyczną dehydrogenazy hydroksysteroidowej. Konsekwencją zmian hormonalnych jest nadprodukcja łoju przez gruczoły skóry, zwłaszcza w zakresie twarzy. Na tym podłożu powstają zmiany grudkowe skóry, które mogą przebiegać z miejscowym stanem zapalnym. Podatność na rozwój choroby mogą mieć dzieci obciążone rodzinnym występowaniem trądziku. Zmiany należy różnicować z chorobami skóry takimi jak: rumień toksyczny noworodków, krostkowica głowy noworodków, przejściowa melanoza krostkowa, potówki, prosaki, dziecięce łojotokowe zapalenie skóry, a także zmianami polekowymi oraz wynikającymi z nieprawidłowej lub nadmiernej pielęgnacji skóry dziecka (przede wszystkim wynikającymi z nadużywania oliwek lub olejków pielęgnacyjnych). Oporna lub ciężka choroba uzasadnia szczegółowe badanie w kierunku nadczynności kory nadnerczy, guza powodującego wirylizację, innego podłoża endokrynologicznego. W takich przypadkach pomocne są oznaczenia hormonalne obejmujące m.in.: stężenia DHEA i DHEA-S (siarczanu dehydroepiandosteronu), LH (hormonu luteinizującego), FSH (folikulotropiny) czy testosteronu oraz innych osi hormonalnych i podstawowe badania biochemiczne oraz morfologia krwi.

Epidemiologia trądziku niemowlęcego i noworodkowego

Zmiany występują powszechnie, nawet u 20% zdrowych noworodków. Częściej obserwuje się je u noworodków płci męskiej niż żeńskiej (ze stosunkiem ok. 4:1). Można przypuszczać, że większa częstość występowania trądziku niemowlęcego wiąże się z czynnikami genetycznymi – zmiany obserwuje się częściej u dzieci rodziców obciążonych trądzikiem w wywiadzie, a także w przypadku występowania rodzinnych postaci hiperandrogenizmu. Skłonność do trądziku jest dziedziczna i zależy też od innych czynników wrodzonych związanych z budową skóry, takich jak wielkość i aktywność gruczołów łojowych, wielkość porów, tendencja do łojotoku. Proces dziedziczenia skłonności do trądziku jest złożony i prawdopodobnie związany z wieloma genami. Nie ma jednak istotnego związku pomiędzy występującym trądzikiem ciążowym a trądzikiem noworodków i niemowląt.

Objawy trądziku niemowlęcego i noworodkowego

Zmiany trądzikowe u noworodków zazwyczaj występują na twarzy: policzkach, brodzie i powiekach, czole, a także – rzadziej – na karku, szyi, górnej połowie klatki piersiowej i owłosionej skórze głowy. Mogą przyjmować postać zarówno niezapalną (otwarte i zamknięte zaskórniki), jak i zapalną (grudki, krostki) oraz przebiegać pod postacią torbieli czy guzków. Zmiany mogą wywoływać zaczerwienienie i obrzęk skóry, a w niektórych przypadkach mogą być bolesne. Zazwyczaj zmiany ustępują samoistnie w ciągu 4 miesięcy bez pozostawiania blizn i przebarwień skóry, jednak w przypadkach zakażeń mogą pozostawiać trwałe ślady na skórze dziecka. Zmiany w przebiegu trądziku niemowlęcego mają tendencję do występowania dłużej niż w trądziku noworodkowym i częściej mają tendencję do przebiegania ze zmianami zapalnymi – obserwowano utrzymywanie się zmian nawet powyżej 1. roku życia. W rzadkich przypadkach zmiany przedłużają się i przechodzą płynnie w trądzik okresu dojrzewania. Niektórzy autorzy odróżniają trądzik noworodkowy, jako związany z hormonalnym pobudzeniem gruczołów łojowych, od noworodkowej krostkowicy głowy, która może być związana z obecnością na skórze noworodka drożdżaków z rodzaju Malassezia. Zmiany w przebiegu trądziku niemowlęcego należy również różnicować z trądzikiem polekowym. Wówczas wykwity trądzikopodobne, które pojawiają się po podaniu wywołującego je leku, mają charakter osutki grudkowo-krostkowej zlokalizowanej głównie na tułowiu i kończynach.

Leczenie trądziku niemowlęcego i noworodkowego

Trądzik noworodkowy i niemowlęcy zazwyczaj nie wymagają leczenia. Najczęściej wystarczą odpowiednia higiena skóry dziecka i stosowanie preparatów pielęgnujących z odpowiednim pH. Ważne jest także, żeby osuszać skórę (zwłaszcza twarzy) delikatnymi materiałami. W leczeniu miejscowym w razie konieczności stosuje się delikatne preparaty keratolityczne z kwasem azelainowym lub salicylowym w niskich stężeniach. Leczenie farmakologiczne ma na celu zmniejszenie stanu zapalnego, poprawę lub przyspieszenie gojenia się zmian oraz zapobieganie powikłaniom – przede wszystkim zniekształceniom i bliznom. Na zmiany zapalne zaleca się miejscowe preparaty z cynkiem, talkiem, wodą wapienną, ewentualnie erytromycynę lub nadtlenek benzoilu. W przypadku bardzo nasilonych zmian, jeśli leczenie miejscowe jest nieskuteczne, można rozważyć podanie erytromycyny w formie ogólnoustrojowej.

Profilaktyka trądziku niemowlęcego i noworodkowego

Obecnie nie ma możliwości zapobiegania rozwojowi trądziku niemowlęcego i noworodkowego. Należy zwracać szczególną uwagę na prawidłową pielęgnację skóry dziecka i unikać nadmiernego stosowania preparatów natłuszczających oraz dbać o odpowiednią temperaturę w otoczeniu dziecka. Należy unikać nadmiernego przegrzewania skóry, a także dbać o odpowiednią wilgotność pomieszczeń i często je wietrzyć. Do przecierania skóry należy stosować miękkie ręczniki, niepozostawiające zadrapań na skórze dziecka, oraz kosmetyki przeznaczone do pielęgnacji skóry w danej grupie wiekowej. W przypadku przedłużania się zmian konieczna jest dogłębna diagnostyka wtórnych przyczyn występowania trądziku.

Piśmiennictwo

1. Ruszkowska L, Olechowska M. Trądzik noworodkowy i niemowlęcy. Dermatol Dziec 2015; 5(1): 9.
2. Katsambas AD, Katoulis AC, Stavropoulos P. Acne neonatorum: a study of 22 cases. Int J Dermatol. 1999; 38(2):128–130.
3. Bekaert C, Song M, Delvigne A. Acne neonatorum and familial hyperandrogenism. Dermatology 1998; 196(4): 453–454.
4. Jansen T, Burgdorf WH, Plewig G. Pathogenesis and treatment of acne in childhood. Pediatr Dermatol 1997; 14(1): 17–21.