Co to jest andropauza i jak przebiega?

Co to jest andropauza?

Andropauza definiowana jest jako naturalny proces starzenia się męskiego organizmu polegający na stopniowym zmniejszaniu wydzielania hormonów płciowych przez gonady. Wedle danych medycznych najczęściej rozpoczyna się między 40. a 50. r.ż., aczkolwiek należy zauważyć, że moment wystąpienia andropauzy jest osobniczo bardzo zmienny. Głównym czynnikiem wpływającym na wystąpienie andropauzy są procesy starzenia organizmu prowadzące do stopniowego zmniejszenia wytwarzania testosteronu przez jądra. Przyjmuje się, że poziom testosteronu spada o około 1% rocznie; jego spadek zależy od występowania chorób przewlekłych, zażywanych leków oraz stresu.

Andropauza – objawy

Objawy andropauzy mogą być różnorodne i obejmują fizyczne, psychiczne oraz seksualne aspekty zdrowia. W przypadku objawów fizycznych mogą wystąpić:

• zmniejszenie masy mięśniowej i siły,
• wzrost ilości tkanki tłuszczowej,
• spadek gęstości kości,
• poczucie zmęczenia,
• zaburzenia snu,
• problemy z erekcją.

Jeśli chodzi o aspekt psychiczny, mogą się pojawić:

• zmiany nastroju,
• drażliwość,
• depresja,
• zaburzenia koncentracji i pamięci.

Problemy seksualne w przebiegu andropauzy związane są z obniżeniem stężenia hormonów płciowych i obejmują obniżenie libido i zaburzenia erekcji.

Należy podkreślić, że andropauza może się wiązać z problemami zdrowotnymi; przyjmuje się, że zwiększa ona ryzyko chorób układu krążenia, zespołu metabolicznego oraz jego składowych, a także zaburzeń poznawczych (zaburzenia pamięci).

Andropauza – objawy psychiczne i zachowanie

Objawy psychiczne andropauzy są równie istotne jak objawy fizyczne oraz wpływają znacząco na jakość życia mężczyzny w tym okresie życia. Wraz ze spadkiem poziomu testosteronu, który jest hormonem wpływającym nie tylko na funkcje fizyczne, ale również na zdrowie psychiczne, mogą pojawić się zmiany w zachowaniu i stanie emocjonalnym. Jednym z powszechniejszych objawów psychicznych andropauzy są częste zmiany nastroju. Mężczyźni mogą doświadczać napadów drażliwości i frustracji bez wyraźnego powodu. Mogą także być bardziej skłonni do wybuchów emocjonalnych lub reagowania w sposób nadmiernie emocjonalny. Zmiany te mogą prowadzić do trudności w relacjach zawodowych oraz społecznych, a także stanowić wyzwanie dla najbliższego otoczenia.

W okresie andropauzy dochodzi także do zmian w zachowaniu seksualnym. U wielu mężczyzn obserwuje się spadek libido, czyli zainteresowania seksem; poza tym mogą wystąpić problemy z erekcją, co prowadzi do frustracji i obniżenia męskiej samooceny, a to w dalszej kolejności negatywnie wpływa na stan psychiczny.

Częstym objawem andropauzy jest również depresja. Spadek poziomu testosteronu może wpływać na równowagę neuroprzekaźników, co z kolei może zwiększać ryzyko wystąpienia depresji. Objawy depresji mogą obejmować uczucie smutku, beznadziejności, brak motywacji, zmniejszone zainteresowanie życiem oraz problemy z koncentracją i pamięcią.

Należy podkreślić, że objawy psychiczne andropauzy mogą być różnorodne i nie dotykają wszystkich mężczyzn w ten sam sposób. Część mężczyzn może doświadczać tylko kilku z wymienionych objawów, podczas gdy inni mogą się borykać z większą ich liczbą. Poza tym trzeba pamiętać, że nie wszystkie problemy psychiczne występujące w okresie andropauzy będą spowodowane spadkiem testosteronu. Inne czynniki, takie jak stres, współwystępowanie chorób przewlekłych czy trudne sytuacje życiowe (np. rozwód, wyprowadzenie się dzieci), również mogą wpływać na zdrowie psychiczne mężczyzny. Z tego powodu diagnostyka objawów psychicznych powinna być wykonywana przez wykwalifikowanego lekarza. W przypadku wystąpienia niepokojących objawów konieczne może być skonsultowanie się z lekarzem specjalistą psychiatrii. Terapia hormonalna, zmiany w stylu życia bądź psychoterapia behawioralna mogą prowadzić do poprawy jakości życia w okresie andropauzy.

W jakim wieku najczęściej objawia się andropauza?

Andropauza najczęściej występuje pomiędzy 40. a 50. r.ż. W wyniku stopniowego zmniejszania wydzielania hormonów płciowych przez jądra dochodzi do zmian w męskim organizmie, które definiowane są jako andropauza. Czas trwania andropauzy jest trudny do określenia z powodu zmienności objawów jej towarzyszących. Przyjmuje się, że począwszy od około 30 r.ż. dochodzi do zmniejszania się poziomu testosteronu o około 1% rocznie, aczkolwiek należy podkreślić, iż jest to osobniczo zmienne oraz zależy od wielu czynników, takich jak np. choroby współistniejące, jakość diety, aktywność fizyczna oraz przewlekły stres.

Andropauza – diagnostyka i leczenie

Diagnostyka andropauzy opiera się na ocenie objawów klinicznych oraz stężenia hormonów płciowych we krwi. W pierwszej kolejności należy wykluczyć inne przyczyny mogące prowadzić do podobnego obrazu klinicznego, np.:

• niedobór hormonów tarczycowych,
• nadużywanie alkoholu,
• wpływ leków (m.in. część leków przeciwgrzybiczych, kortykosteroidy).

Jednym z proponowanych kryteriów diagnostycznych jest jednoczesne wystąpienie zaburzeń funkcji seksualnych definiowanych jako obniżenie libido i zaburzenia erekcji oraz spadek stężenia całkowitego i wolnego testosteronu poniżej dolnych granic normy.

Leczenie andropauzy w pierwszej kolejności polega na modyfikacji stylu życia: wprowadzeniu regularnej aktywności fizycznej, zmianie diety oraz ograniczeniu spożycia alkoholu i zaprzestaniu palenia papierosów. Kolejną możliwością terapeutyczną jest terapia zastępcza testosteronem.

Leki na andropauzę

Leczenie andropauzy może polegać na terapii zastępczej testosteronem. Polega ona na zewnętrznej podaży tego hormonu; formy podaży obejmują zastrzyki, plastry lub żel. Terapia ta pozwala na przywrócenie poziomu testosteronu sprzed wystąpienia andropauzy, co powoduje ustąpienie objawów oraz poprawę stanu fizycznego i psychicznego.

Należy podkreślić, że diagnostyka andropauzy i wprowadzanie terapii hormonalnej wymagają kontaktu z wykwalifikowanym lekarzem, mającym doświadczenie w prowadzeniu pacjentów zmagających się z problemami hormonalnymi.

Piśmiennictwo:

1. Singh P. Andropause: current concepts. Indian J Endocrinol Metab 2013; 17(Suppl 3): S621–S629.
2. Huhtaniemi I. Late-onset hypogonadism: current concepts and controversies of pathogenesis, diagnosis and treatment. Asian J Androl 2014; 16(2): 192–202.
3. Nieschlag E. Late-onset hypogonadism: a concept comes of age. Andrology 2020; 8(6): 1506–1511. 
4. Barbonetti A, D’Andrea S, Francavilla S. Testosterone replacement therapy. Andrology 2020; 8(6): 1551–1566.
5. Kanakis GA, Pofi R, Goulis DG i wsp. EMAS position statement: testosterone replacement therapy in older men. Maturitas 2023; 178: 107854.