Życie seksualne Polaków. Co wiemy, a co powinniśmy wiedzieć o HIV/AIDS?

HIV, AIDS - co to jest?

HIV (z ang. human immunodeficiency virus) to inaczej wirus ludzkiego niedoboru odporności. AIDS (skrót od ang. aquired immonodeficiency syndrome) oznacza natomiast chorobę, którą może on wywołać. Co istotne, nie każde, nawet objawowe, zarażenie HIV prowadzi do AIDS. Jak to możliwe? Zarażenie wirusem HIV powoduje upośledzenie odporności organizmu wynikające ze spadku poziomu jednej z klas krwinek białych (leukocytów). Ich liczbę we krwi można zmierzyć i jest ona - wraz z objawami choroby - informacją o aktualnym stanie odporności chorego. Jakie mogą być zatem objawy? Jest to zwiększone ryzyko infekcji, co prowadzi nie tylko do częstszych zakażeń, ale też do infekcji wywołanych przez zazwyczaj niegroźne dla ludzi mikroorganizmy. Osoby HIV-pozytywne częściej zapadają też na nowotwory, u podłoża których leżą czynniki zakaźne (np. raka szyjki macicy). AIDS to stadium, w którym odporność jest najbardziej osłabiona. Diagnozuje się je, kiedy w 1 mikrolitrze krwi znajduje się mniej niż 200 limfocytów CD4+ lub gdy wystąpią specyficzne choroby wskazujące na AIDS, opisane w dalszej części artykułu [2].

Jak przebiega zakażenie HIV?

Pierwsze (chociaż nie zawsze obecne) objawy przyjmują formę tzw. ostrej choroby retrowirusowej. Przypomina ona mononukleozę (chorobę zakaźną zwykle przebiegającą z gorączką, powiększeniem węzłów chłonnych szyi i bólem gardła) [2,3]. Następnie zakażenie może przez wiele lat nie powodować żadnych dolegliwości. Często pod koniec tego okresu (nazywanego okresem bezobjawowym) obserwuje się powiększenie węzłów chłonnych w różnych okolicach ciała - na przykład na szyi, pod pachami lub w pachwinach. Z czasem dołączają się kolejne objawy, m.in.:

• częste infekcje,
• nawracający półpasiec (lub półpasiec zajmujący większą niż zazwyczaj powierzchnię skóry),
• zakażenia grzybicze dróg rodnych,
• biały „nalot” na języku i błonach śluzowych, którego nie da się usunąć szpatułką (tzw. leukoplakia włochata),
• czerwone, brodawkowate wykwity na skórze.

W stadium AIDS występują ciężkie zakażenia, nowotwory (rak szyjki macicy, niektóre typy chłoniaków, mięsak Kaposiego), uszkodzenie mózgu oraz ogólne wyniszczenie [2]. Nie u każdego chorego choroba przebiegać musi jednak w ten sposób, a groźnych powikłań można uniknąć. Co więcej, osoby HIV-pozytywne mogą żyć tak samo długo, jak te HIV-negatywne. Warunek? Odpowiednio wczesna diagnostyka i leczenie.

Jak mogę zarazić się HIV?

Wirusem HIV nie można zarazić się przez dotyk, pocałunek czy używanie wspólnych naczyń lub sztućców. Jedyną sytuacją, w której teoretycznie byłoby to możliwe, jest przypadek, gdy byłyby one zanieczyszczone krwią osoby chorej. Nawet wtedy jest to jednak bardzo mało prawdopodobne ze względu na niewielką ilość cząstek wirusa. HIV przenoszony jest:

• z krwią (np. podczas stosowania wspólnych strzykawek, przypadkowe zakłucie się igłą przez personel medyczny),
• drogą płciową (zarówno podczas stosunków hetero-, jak i homoseksualnych),
• z matki na dziecko [2]. 

W tym ostatnim przypadku możliwe jest zakażenie przez łożysko (w trakcie ciąży), krew (podczas porodu) lub mleko matki. Co bardzo istotne, obecnie dysponujemy metodami zapobiegania przeniesieniu infekcji na potomstwo. Osoby HIV-pozytywne mogą z związku z tym posiadać w pełni zdrowe dzieci i cieszyć się życiem rodzinnym [4].

HIV: czy wiesz, gdzie się przebadać?

Według raportu IPSOS dla Krajowego Centrum ds. AIDS, większość Polaków wie o istnieniu HIV i AIDS. Niemal 90% z nas uważa jednak, że to nie nasz problem [1]. Wiemy zazwyczaj tyle, ile mimochodem dowiadujemy się z mediów, które nie zawsze są źródłem rzetelnych informacji. Brakuje nam podstawowej wiedzy - na przykład o tym, gdzie i na jakich warunkach możemy się przebadać w kierunku zarażenia HIV. Sześćdziesiąt procent ankietowanych w raporcie nie wiedziało, gdzie można wykonać test na HIV, a niemal co trzecia osoba uważała, że jest to odpłatne [1]. Jak jest w rzeczywistości? W Polsce badanie na HIV wykonać można w dedykowanych temu punktach diagnostyczno-konsultacyjnych. Podczas testu pozostajemy zawsze anonimowi, a badanie jest bezpłatne i nie potrzeba na nie skierowania. Jest to tzw. test przesiewowy - jego pozytywny wynik nie przesądza jeszcze o ostatecznej diagnozie. Po otrzymaniu takiego wyniku wykonuje się ponowny test dokładniejszą metodą [5].

Przebieg badania w kierunku HIV

Przesiewowy test na HIV wykonywany w punkcie diagnostyczno-konsultacyjnym jest anonimowy, bezpłatny i nie potrzeba na niego skierowania. Podczas wizyty zbierany jest wywiad dotyczący m.in. czynników ryzyka zarażenia i pobierana jest krew. Próbka badana jest następnie za pomocą testu III lub IV generacji. Różnica między nimi polega na tym, że pierwsze testy wykrywają obecność przeciwciał przeciwko wirusowi, natomiast za pomocą drugich można sprawdzić także, czy we krwi znajduje się jedno z białek wirusa [5]. Niezależnie od używanego testu, w przypadku zarażenia wynik może być pozytywny dopiero po upływie tzw. okienka serologicznego - okresu, w którym we krwi nie ma jeszcze wykrywanych białek. Trwa on od 2 tygodni do nawet 3 miesięcy [2]. Zaleca się, żeby po możliwej ekspozycji na wirusa (np. niezabezpieczony kontakt seksualny, zakłucie igłą) badanie wykonać po 12 tygodniach. Jeśli będzie ono ujemne, pozwala wykluczyć chorobę. Gdy wynik okaże się natomiast dodatni, zostanie on zweryfikowany inną metodą [5].

Leczenie HIV

Wczesna diagnostyka jest ważna, gdyż w razie dodatniego wyniku badania można odpowiednio wcześnie włączyć leczenie. Dzięki niemu można zapobiec wymienionym konsekwencjom zakażenia. Terapia polega na codziennym zażywaniu tabletek, które w Polsce są w pełni refundowane. Możliwe jest także przyjmowanie leków profilaktycznie. Jest to wskazane w przypadku osób, które szczególnie narażone są na infekcję (np. przyjmujących narkotyki dożylne, posiadających HIV-pozytywnego partnera seksualnego lub wśród pracowników seksualnych) [2]. W tym przypadku leki nie są jednak objęte refundacją.

Referencje

1. Diagnoza Stanu Wiedzy Polaków na temat HIV/AIDS i zakażeń przenoszonych drogą płciową (ZPDP) oraz zachowania seksualne- 2015r. Raport IPSOS dla Krajowego centrum ds. AIDS. 
2. Gąsiorowski J, Knysz B, Szetela B, Gładysz A: „AIDS” w: Interna Szczeklika 2020/2021, s. 1296 - 1301. Medycyna Praktyczna, Kraków 2020. 
3. Marczyńska M, Sawiec P: „Mononukleoza zakaźna” w: Interna Szczeklika 2020/2021, s. 1276 - 1279. Medycyna Praktyczna, Kraków 2020. 
4. Marczyńska M: „Zakażenie HIV u dzieci. Zalecenia zapobiegania transmisji wertykalnej HIV” w: Zasady opieki nad osobami zakażonymi HIV. Zalecenia PTN AIDS 2021. Red. Parczewski M, Jabłonowska E, Witak - Jędra M. Polskie Towarzystwo Naukowe AIDS, Warszawa - Szczecin 2021. s. 116 - 120. 
5. Krajowe Centrum ds. AIDS - „Co warto wiedzieć zanim podejmie się decyzję o zrobieniu testu na HIV?”, https://aids.gov.pl/wp-content/uploads/2017/10/CO_WARTO_WIEDZIEC_O_TESTOWANIU.pdf [dostęp 6.09.2022].