Jakie są najczęstsze zaburzenia psychiczne?

Zaburzenia psychiczne – czym są?

Zaburzenia psychiczne to ogólne określenie zaburzeń, grupy objawów i schorzeń o podłożu psychicznym, które utrudniają funkcjonowanie w środowisku, powodują cierpienie i mają negatywny wpływ na relacje międzyludzkie i zdrowie człowieka. Zdrowie psychiczne zazwyczaj definiuje się jako dobrostan, w którym jednostka realizuje swoje możliwości i potrafi poradzić sobie z różnorodnymi sytuacjami życiowymi, jak również jest w stanie uczestniczyć w życiu społecznym oraz produktywnie pracować. Diagnozowanie i leczenie schorzeń psychicznych jest niezwykle trudne, mogą one bowiem mieć różną etiologię i niespecyficzne objawy. Obecnie schorzenia psychiczne są sklasyfikowane przez WHO według ICD-10, choć ich powstawanie i rozwój ciągle wiążą się z wieloma kontrowersjami i dyskusjami, które dotyczą nawet podstawowych problemów samych schorzeń psychicznych. Bardziej narażone na zaburzenia psychiczne są osoby prowadzące niehigieniczny tryb życia, nadużywające alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych. Nie bez znaczenia są też czynniki środowiskowe, zwłaszcza dotyczące bezpośredniego otoczenia rodziny i kręgu rówieśników. Istniejące dane i prognozy na temat zdrowia psychicznego pokazują, że zaburzenia psychiczne są poważnym i narastającym problemem na całym świecie. Depresja oraz zaburzenia związane z nadużywaniem alkoholu są, zdaniem Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), najczęściej występującymi zaburzeniami psychicznymi na świecie.

Choroba psychiczna a zaburzenia psychiczne

Obecnie obie nazwy mogą być używane zamiennie, ale coraz częściej zwraca się uwagę na fakt, że termin „choroba psychiczna” jest stygmatyzujący dla pacjenta, i odchodzi się od używania go właśnie na rzecz terminu „zaburzenia psychiczne”. W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 nie używa się określenia „choroba psychiczna”, tylko „zaburzenie psychiczne”.

Czy zaburzenia psychiczne są dziedziczone po rodzicach?

Aktualne badania nie wskazują na to, żeby konkretne mutacje poszczególnych genów odpowiadały za zaburzenia psychiczne, niemniej uwarunkowania genetyczne i środowiskowe mogą tworzyć warunki sprzyjające rozwojowi zaburzeń psychicznych. Do zaburzeń takich zalicza się autyzm, zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD), chorobę afektywną dwubiegunową, depresję i schizofrenię. Wyniki analizy Journal Nature Genetics wykazały następujące nakładanie się dziedziczności poszczególnych zaburzeń psychicznych:

• schizofrenia i choroba afektywna dwubiegunowa – 15%,
• choroba afektywna dwubiegunowa i depresja – 10%,
• schizofrenia i depresja – 9%,
• schizofrenia i autyzm – 3%.

Ogólnie rzecz biorąc, naukowcy odkryli, że powszechna zmienność genetyczna odpowiada za 17–28% ryzyka wystąpienia wszystkich pięciu zaburzeń. Naukowcy twierdzą, że te wyniki, zwłaszcza genetyczne dowody na związek między schizofrenią a depresją, mogą mieć ważne skutki dla dalszej diagnostyki i badań.

Zaburzenia psychiczne - objawy

Poważne zaburzenia psychiczne, takie jak schizofrenia czy choroba afektywna dwubiegunowa, rzadko pojawiają się zupełnie niespodziewanie. Najczęściej rodzina, przyjaciele, nauczyciele lub same osoby zaczynają dostrzegać drobne zmiany w ich myśleniu, uczuciach lub zachowaniu, zanim choroba pojawi się w pełnej postaci. Z uwagi na bardzo dużą złożoność natury schorzeń psychicznych nie da się wyróżnić jednej, charakterystycznej grupy objawów dla wszystkich zaburzeń psychicznych, jednak należałoby zwrócić uwagę na takie zmiany w codziennym funkcjonowaniu, jak:

• zmiany snu lub apetytu;
• zmiany nastroju, wycofanie się społeczne i utrata zainteresowań;
• spadek funkcjonowania w szkole, pracy lub w działaniach społecznych;
• problemy z myśleniem, problemy z koncentracją, pamięcią lub logicznym myśleniem i mową, które są trudne do wyjaśnienia;
• zwiększona wrażliwość na widoki, dźwięki, zapachy lub dotyk; unikanie sytuacji nadmiernie stymulujących;
• apatia, utrata inicjatywy lub chęci uczestniczenia w jakiejkolwiek działalności;
• nielogiczne myślenie – niezwykłe lub przesadne przekonania o osobistych zdolnościach rozumienia znaczeń lub wpływania na wydarzenia;
• nerwowość, strach lub podejrzliwość wobec innych lub silne uczucie zdenerwowania;
• zmiany zachowania – zachowanie dziwne, nietypowe, osobliwe;
• zmiany w szkole lub pracy – zwiększona absencja, pogorszenie wyników, trudności w relacjach z rówieśnikami i współpracownikami.

Zaburzenia psychiczne – rodzaje i przykłady

Według klasyfikacji ICD-10 wyróżniamy następujące grupy zaburzeń psychicznych:

• zaburzenia psychiczne na podłożu organicznym, w tym objawowe (np. choroba Alzheimera, zespoły otępienne i majaczeniowe);
• zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania związane ze stosowaniem substancji psychoaktywnych;
• schizofrenia, zaburzenia schizotypowe i zaburzenia urojeniowe;
• zaburzenia nastroju (afektywne) – w tym choroba afektywna dwubiegunowa, depresja;
• zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną;
• zespoły behawioralne związane z zaburzeniami fizjologicznymi i czynnikami fizycznymi – zaburzenia odżywiania, zaburzenia snu i funkcji seksualnych;
• zaburzenia osobowości i zachowania u dorosłych;
• upośledzenie umysłowe;
• zaburzenia rozwojowe;
• zaburzenia zachowania i emocji o początku w dzieciństwie i okresie dojrzewania.
   
   

Zaburzenia psychiczne - depresja

Depresja charakteryzuje się obniżeniem nastroju, utratą zainteresowań i odczuwania przyjemności, spadkiem energii i poczucia własnej wartości, przeświadczeniem o własnej winie za zdarzenia, zaburzeniami snu i apetytu oraz trudnościami w koncentracji. Depresji często towarzyszą objawy lęku – może być on przewlekły lub nawracający. Depresja, w zależności od nasilenia objawów, może doprowadzać do ograniczenia normalnego funkcjonowania i wypełniania swoich obowiązków. Depresja jest częstą chorobą, dotyczącą nawet 3,8% populacji ogólnej, w tym 5,0% populacji dorosłych i 5,7% populacji dorosłych w wieku powyżej 60 lat. Oznacza to, że problemem tym jest dotkniętych około 280 mln ludzi na świecie. Depresja częściej dotyka kobiety niż mężczyzn, narażeni są zwłaszcza ludzie młodzi. Samobójstwo jest czwartą pod względem częstości występowania przyczyną śmierci 15–29-latków. Żeby rozpoznać depresję, należy koniecznie stwierdzić występowanie co najmniej dwóch z trzech objawów takich jak: obniżony nastrój przez większą część dnia, utrata lub zanik odczuwania przyjemności, osłabienie energii lub szybsze męczenie się. Do innych częstych objawów należą: zaburzenia snu, myśli samobójcze, problemy z pamięcią i koncentracją uwagi, utrata wiary w siebie i pozytywnej samooceny, poczucie winy, spowolnienie psychoruchowe, zmiany łaknienia i zmiany masy ciała.

Zaburzenia psychiczne - uzależnienia

Uzależnienia dotyczą szerokiej grupy wzorców i zachowań, które mogą być behawioralne, fizjologiczne czy społeczne. Najczęściej uzależnienia są utożsamiane wyłącznie z narkomanią czy chorobą alkoholową, co nie znajduje pełnego odzwierciedlenia w statystykach. Nadużywanie alkoholu dotyczy ponad 2,5 mln Polaków, zaś około 700–900 tys. jest od niego uzależnionych. Blisko 5% populacji Polaków wieku 15–64 lat przyznaje, że miało okazję zażywać narkotyki, najczęściej marihuanę, ale też m.in. amfetaminę i jej pochodne. Do innych najczęstszych uzależnień zaliczamy:

• nikotynizm (obecnie 26% dorosłych Polaków używa wyrobów tytoniowych),
• pracoholizm (blisko 2,5 mln osób),
• uzależnienie od zakupów (blisko 1 mln osób),
• uzależnienie od hazardu (blisko 27 tys. osób).

Nowym wyzwaniem są też uzależnienia – zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży – od nowych technologii i internetu oraz telefonu i mediów społecznościowych.

Zaburzenia lękowe / nerwice

Zaburzenia lękowe charakteryzują się nadmiernym lękiem i niepokojem, występującymi stale i współistniejącymi z określonymi sytuacjami i powodujące określone wzorce  niekorzystnych zachowań. Lęk jest doświadczeniem powszechnym, ale zaburzenia lękowe są czymś więcej niż zwykły lęk i prowadzą do dezorganizacji codziennego życia. Według klasyfikacji ICD-10 zaburzenia lękowe należą̨ do kręgu zaburzeń nerwicowych i obejmują̨ dwie duże grupy – jedną z nich są zaburzenia lękowe w postaci fobii (agorafobia, fobie społeczne i inne postaci fobii), a drugą stanowią zaburzenia lękowe z napadami lęku (epizodyczny lęk napadowy) oraz zaburzenia lękowe uogólnione. Nawet 14% populacji Europejczyków cierpi na zaburzenia lękowe, a w Polsce zaburzenia lękowe znajdują się na drugim miejscu wśród najczęściej diagnozowanych zaburzeń psychicznych i ustępują miejsca jedynie uzależnieniom. W badaniu populacji polskiej EZOP (Epidemiologia Zaburzeń Psychiatrycznych i Dostępność Psychiatrycznej Opieki Zdrowotnej) częstość występowania zaburzeń lękowych wynosiła od 0,4% dla lęku napadowego do 4,3% dla fobii specyficznej. Rozpowszechnienie lęku od 2005 do 2015 roku wzrosło o 14,9%. Zaburzenia lękowe w większości przypadków rozpoczynają się w dzieciństwie lub wczesnej dorosłości. Średni wiek zachorowań na zaburzenia lękowe wynosi 11 lat. Rozpowszechnienie jakiegokolwiek zaburzenia lękowego w ciągu całego życia w grupie osób po 60. roku życia wynosiło 15,3%, w porównaniu z osobami młodszymi ― 35,1% w wieku 30–44 lata oraz 30,2% w przedziale 18–29 lat. 

Zaburzenia psychiczne – ADHD

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, czyli ADHD (ang. attention deficit hyperactivity disorder), jest zaburzeniem, które rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie i obejmuje trzy główne grupy objawów: nadmierną ruchliwość, zaburzenia koncentracji uwagi i nadmierną impulsywność. Aby spełnić kryteria rozpoznania, objawy muszą wystąpić przed 7. rokiem życia dziecka, trwać przez co najmniej 6 miesięcy, utrudniać codzienne funkcjonowanie i pojawiać się przynajmniej w dwóch różnych środowiskach, w których dziecko funkcjonuje. Źródła podają bardzo zróżnicowaną częstość występowania ADHD. W zależności od przyjętych kryteriów rozpoznania wynosi ona 3–8%. Objawy ADHD są najbardziej nasilone między 6. a 9. rokiem życia dziecka.

Zaburzenia psychiczne – autyzm

Według Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 autyzm to całościowe zaburzenie rozwojowe, które objawia się problemami w komunikowaniu uczuć w związkach społecznych oraz zaburzoną integracją wrażeń zmysłowych. Najczęściej objawia się ona w pierwszych trzech latach życia i występuje u około 1 na 100 osób. Czterokrotnie częściej zaburzenie to jest rozpoznawane u chłopców niż u dziewczynek. Charakteryzuje się ono trudnościami w komunikacji i interakcjach społecznych. Obejmuje też ograniczone i powtarzające się wzorce zachowań. Mogą im towarzyszyć zaburzenia rozwoju intelektualnego i mowy funkcjonalnej. Termin „spektrum zaburzeń” oznacza różnorodność objawów i ich nasilenia. Zaburzenia o charakterze autyzmu prowadzą do problemów w funkcjonowaniu osobistym, rodzinnym, społecznym, szkolnym lub zawodowym.

Zaburzenia odżywiania

Zaburzenia odżywiania są grupą zaburzeń emocjonalnych zagrażających zdrowiu i życiu, a jednocześnie niezwykle trudnych w leczeniu. Jadłowstręt psychiczny, bulimia i zespół napadowego objadania się to grupa zaburzeń emocjonalnych o złożonej etiologii, wyraźnych, charakterystycznych objawach klinicznych i czytelnym przebiegu, które doprowadzają do poważnych zmian w zdrowiu fizycznym i dezorganizują funkcjonowanie psychospołeczne, głównie dziewcząt i młodych kobiet. Schorzenia te charakteryzują uporczywe i nieprawidłowe zachowania związane z jedzeniem, powodujące zmienione spożywanie i wchłanianie pokarmów oraz znacząco upośledzające zdrowie fizyczne i funkcjonowanie psychospołeczne.

Zaburzenia afektywne

Do zaburzeń afektywnych zalicza się m.in. epizod depresji, chorobę afektywną jednobiegunową (ChAJ), chorobę afektywną dwubiegunową (ChAD) oraz tzw. uporczywe zaburzenia nastroju, takie jak dystymia lub cyklotymia. W tych schorzeniach okresowo występują zaburzenia nastroju, emocji i aktywności. Zaburzenia te mogą się przejawiać występowaniem zespołów depresyjnych, hipomaniakalnych i maniakalnych oraz stanów mieszanych.

Zaburzenia psychiczne – leczenie i poprawa jakości życia

Leczenie schorzeń psychicznych jest trudne i przeważnie długotrwałe, a wybór formy pomocy zależy od rodzaju zaburzenia. Istnieje wiele grup leków, które mogą być stosowane w terapii: leki przeciwpsychotyczne (leczenie psychoz), anksjolityki (leczenie stanów lękowych), leki uspokajające i nasenne, leki przeciwdepresyjne. Wiele chorób wymaga zastosowania farmakoterapii, z kolei inne leczy się przede wszystkim psychoterapią. Leczenie powinno być prowadzone przez doświadczony zespół terapeutyczny, w którego skład wchodzą lekarz psychiatra, opiekunowie, a także psychologowie i psychoterapeuci. Bardzo istotnym elementem leczenia jest wsparcie otoczenia oraz rodziny.

Piśmiennictwo:

1. Pużyński S, Wciórka J. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10. Tom 1–2. Vesalius, Kraków 2000.
2. Jarema M (red.). Standardy leczenia farmakologicznego niektórych zaburzeń psychicznych. Via Medica, Gdańsk 2015.
3. Pużyński S, Rybakowski J, Wciórka J (red.). Psychiatria. Tom I. Podstawy psychiatrii. Edra Urban & Partner, Wrocław 2010.