Wysokie ciśnienie i niski puls - co zrobić

Co powoduje wysokie ciśnienie i niski puls?

Ciśnienie tętnicze krwi oraz tętno to wartości, które zmieniają się z dnia na dzień, a także z minuty na minutę. Za kontrolę ciśnienia tętniczego oraz tętna odpowiadają zarówno układ sercowo-naczyniowy, jak i układ nerwowy oraz hormonalny. W warunkach spoczynkowych wyróżnia się kilka kategorii ciśnienia tętniczego:

• wartości optymalne wynoszą < 120/80 mmHg:
• wartości prawidłowe mieszczą się w granicach 120–129/80–84 mmHg,
• ciśnienie wysokie prawidłowe zawiera się w przedziale 130–139/85–89 mmHg,
• wartości spoczynkowych pomiarów przekraczające punkt odcięcia 140/90 mmHg pozwalają na rozpoznanie nadciśnienia tętniczego.

Nadciśnienie tętnicze rozpoznaje się, gdy w przynajmniej dwukrotnych pomiarach przekracza ono uznane normy. Nadciśnienie tętnicze można podzielić na stopnie:

• nadciśnienie tętnicze 1. stopnia (wartości 140–159/90–99 mmHg),
• nadciśnienie tętnicze 2. stopnia (wartości 160–179/100–109 mmHg),
• nadciśnienie tętnicze 3. stopnia (wartości przekraczające 180/110 mmHg).

Obniżone tętno może mieć charakter fizjologiczny – najczęściej bradykardię obserwuje się prawidłowo u sportowców oraz osób prowadzących aktywny tryb życia. Bradykardia jest definiowana jako tętno spoczynkowe utrzymujące się poniżej 60 uderzeń/minutę. Charakter obserwowanych wysokich wartości ciśnień tętniczych oraz tendencji do niższego tętna jest najczęściej związany z fizjologicznym starzeniem się organizmu. U osób starszych obserwuje się postępujące włóknienie struktur serca oraz sztywnienie naczyń i zaburzenia przewodnictwa nerwowego w obrębie serca związane z procesem starzenia. Do innych przyczyn należą:

• choroba niedokrwienna serca (ChNS; najczęstsza przyczyna);
• kardiomiopatie;
• choroby układowe tkanki łącznej;
• uszkodzenia pooperacyjne;
• zaburzenia elektrolitowe – często zaburzenia stężenia potasu (hipo- i hiperkaliemia);
• zaburzenia metaboliczne i hormonalne (niedoczynność tarczycy, hipotermia, jadłowstręt psychiczny);
• schorzenia neurologiczne – zwiększone ciśnienie wewnątrzczaszkowe, guzy ośrodkowego układu nerwowego;
• urazy głowy;
• obturacyjny bezdech senny;
• leki – antyarytmiczne, metylodopa, klonidyna, lit, opioidowe leki przeciwbólowe, fenytoina, karbamazepina, inhibitory pompy protonowej, antagoniści receptora histaminowego H₂, różne chemioterapeutyki i wiele innych.

Jakie objawy dają niski puls i wysokie ciśnienie?

Nadciśnienie tętnicze oraz łagodnie obniżone tętno nie muszą dawać żadnych objawów – zwłaszcza w przypadkach fizjologicznych, towarzyszących osobom prowadzącym aktywny tryb życia. W razie powolnego narastania ciśnienia tętniczego oraz niewielkiego obniżenia tętna również najczęściej nie obserwuje się żadnych objawów lub są one bardzo słabo wyrażone. Objawy kliniczne zależą głównie od rodzaju i stopnia bradykardii, wieku chorego, obecności choroby organicznej serca i stopnia aktywności fizycznej pacjenta. Do najczęstszych dolegliwości związanych z wysokim ciśnieniem tętniczym oraz bradykardią należą:

• łatwe męczenie się;
• bóle głowy;
• zaburzenia snu;
• znużenie, drażliwość, trudność koncentracji;
• zaburzenia pamięci;
• zawroty głowy, zaburzenia równowagi;
• duszność;
• omdlenie lub stan przedomdleniowy;
• nagła duszność i ból w klatce piersiowej niezwiązane z wysiłkiem (przy nagłym nasileniu);
• kołatanie serca.

Wysokie ciśnienie i niski puls – czy to niepokojące?

Występowanie nasilonych objawów oraz znacznego stopnia zaburzenia w zakresie układu sercowo-naczyniowego w każdym wypadku wymagają pogłębionej diagnostyki, a często leczenia. W pierwszej kolejności należy wykonać podstawowe badania laboratoryjne, w tym: morfologię krwi obwodowej, stężenia elektrolitów, kreatyniny, funkcję tarczycy, badanie moczu, oraz wykonać seryjne pomiary ciśnienia tętniczego i EKG. W przypadkach wątpliwych diagnostykę należy poszerzyć o dodatkowe badania hormonalne oraz badania serca i dobowe monitorowanie ciśnienia tętniczego i tętna z użyciem aparatów: holter EKG i holter ciśnieniowy. W przypadku wykluczenia wtórnych przyczyn i stwierdzenia fizjologicznego charakteru bradykardii z wartościami ciśnienia tętniczego nieprzekraczającymi 140/90 mmHg wymagana jest wyłącznie obserwacja. Po rozpoznaniu nadciśnienia tętniczego często (zwłaszcza u osób młodych) konieczna jest modyfikacja stylu życia – zmniejszenie nadwagi i utrzymywanie prawidłowej masy ciała (obwód talii < 80 cm u kobiet, < 94 cm u mężczyzn, BMI < 25), dieta śródziemnomorska o ograniczonej ilości sodu (do < 5 g chlorku sodu na dobę), ograniczenie spożycia alkoholu, aktywność fizyczna (regularne ćwiczenia aerobowe o umiarkowanej intensywności przez ≥ 30 min dziennie), zaprzestanie palenia tytoniu. Jeżeli nie następuje poprawa, należy włączyć leczenie farmakologiczne. W przypadku bardzo nasilonej bradykardii, występowania objawów lub rozpoznania strukturalnej choroby serca konieczne mogą być dalsze badania elektrofizjologiczne pozwalające na poznanie dokładnej przyczyny zaburzeń. W przypadku rozpoznania np. zaawansowanej niewydolności krążenia, zaburzeń w układzie bodźcoprzewodzącym serca niezbędna może być terapia z użyciem elektrostymulacji serca.

Wysokie ciśnienie i niski puls a ból głowy

Ból głowy to jeden z najczęstszych objawów towarzyszących zarówno wysokiemu ciśnieniu tętniczemu krwi, jak i bradykardii. Ból głowy najczęściej jest związany ze skokiem ciśnienia tętniczego. Ból może wystąpić w związku ze znacznymi wahaniami ciśnienia tętniczego, tj. wahaniami powodującymi skok ciśnienia skurczowego o 20–25%. Zazwyczaj ustępuje w ciągu kilku godzin od normalizacji ciśnienia. Typowy ból głowy w nadciśnieniu tętniczym przypomina napięciowy ból głowy, występuje najczęściej w okolicy potylicznej, ma charakter rozpierający, rozpoczyna się w godzinach porannych, może ustąpić lub stopniowo nasila się w ciągu dnia i zanika dopiero wieczorem. Objawy w bradykardii przetrwałej mogą nie występować, choć często poza bólami głowy obserwuje się dodatkowe objawy neurologiczne, takie jak: znużenie, drażliwość, trudność koncentracji, apatia, zaburzenia funkcji poznawczych, zaburzenia pamięci, zawroty głowy. Objawy są najbardziej nasilone w bradykardii okresowej i mogą prowadzić do omdlenia. W przypadku zaawansowanych zaburzeń serca obserwuje się tzw. napady MAS (Morgagniego, Adamsa i Stokesa), w których występują epizody asystolii: 3–5 s powoduje mroczki przed oczami, zawroty głowy; 10–15 s – utratę przytomności; 20–30 s – drgawki. Cięższe objawy zwykle są związane z zaawansowanymi blokami przedsionkowo-komorowymi. Bóle głowy z podwyższonym ciśnieniem tętniczym z towarzyszącą bradykardią (zwłaszcza poranną), często nudnościami, wymiotami, powinny skłonić do pilnej diagnostyki neurologicznej, gdyż mogą zwiastować występowanie chorób neurologicznych oraz być objawem guzów mózgu.

Niski puls a wysokie ciśnienie – jak wygląda leczenie?

Leczenie powinno być ukierunkowane na przyczynę zaburzeń, dlatego konieczne jest wcześniejsze dokładne zebranie wywiadu oraz wykonanie badań dodatkowych. W przypadku nadciśnienia tętniczego najczęściej poza modyfikacjami stylu życia należy wdrożyć leczenie farmakologiczne. Leki dobiera się z uwzględnieniem wieku pacjenta, stanu ogólnego, dodatkowych powikłań oraz preferencji chorego. W przypadku opornej, objawowej bradykardii, zwłaszcza z towarzyszącymi nieodwracalnymi uszkodzeniami serca, zachodzi konieczność wszczepienia rozrusznika, który zapobiega objawom, a także zabezpiecza chorego przed konsekwencjami zaawansowanych zaburzeń rytmu serca.

Piśmiennictwo:

1. Klocek M, Dereń M, Ślusarczyk-Balicka B i wsp. Występowanie i lokalizacja bólów głowy u chorych na nadciśnienie tętnicze. Arterial Hypertension 2011; 15(2): 102–111.
2. Gajewski P (red.). Interna Szczeklika 2023. Medycyna Praktyczna, Kraków 2023.
3. Tsyeng NK, Omar M, Rahman RA i wsp. Bradycardia, headache, and vomiting in a child after a fall. BMJ 2024; 384: e077643.