Ornitoza (papuzica)

Informacje podstawowe o ornitozie

Ch. psittaci to Gram-ujemna bakteria wewnątrzkomórkowa występująca powszechnie na całym świecie. Można ją znaleźć w tkankach, wydzielinach, ślinie, krwi i odchodach papug i innych ptaków oraz zwierząt. Pomimo swojej nazwy zakażenie Ch. psittaci zostało udokumentowane u 467 gatunków z 30 rzędów ptaków, od papug przez strusie po pingwiny. Inne zwierzęta, u których udokumentowano zakażenie Ch. psittaci, to konie, bydło i koale, chociaż przenoszenie się bakterii na ludzi z tych źródeł wydaje się rzadkim zjawiskiem.

Chlamydioza jest bardzo powszechną przewlekłą infekcją ptaków. Zakażenia powodują zapalenie spojówek, zapalenie jelit, zapalenie worków powietrznych, zapalenie płuc oraz powiększenie wątroby i śledziony u zwierząt. Ptaki bez objawów mogą odgrywać rolę w przenoszeniu chlamydii do środowiska, a tym samym mieć znaczenie w epidemiologii chlamydiozy. Zakażenia u ludzi są spowodowane spożyciem pokarmów lub wody zainfekowanych odchodami i wydzielinami z nosa zakażonych ptaków. Nasilenie papuzicy u ludzi waha się od łagodnych objawów grypopodobnych do zagrażającego życiu ciężkiego zapalenia płuc.

Przyczyny ornitozy

Narażenie na kontakt (zwłaszcza długotrwały) z ptactwem jest głównym czynnikiem ryzyka papuzicy. Ch. psittaci może mieć formę metabolicznie nieaktywną – zakaźną, czyli ciało elementarne; oraz metabolicznie aktywną – niezakaźną, ciało siatkowate. Namnażanie bakterii u ptaków rozpoczyna się w komórkach nabłonka błony śluzowej dróg oddechowych, po czym patogen powoduje posocznicę i rozwija się w komórkach nabłonka i tkankach miąższowych w całym organizmie. Ch. psittaci może pozostawać zakaźny w materiale organicznym przez wiele miesięcy. Do zakażenia dochodzi poprzez wdychanie aerozolu znajdującego się w wysuszonym kale lub wydzielinie dróg oddechowych albo poprzez bezpośredni kontakt z ptakami.

Zakażenie Ch. psittaci opisywane jest głównie w sytuacjach wymagających bliskiego kontaktu z ptakami. Dotyczy to sklepów zoologicznych, szpitali weterynaryjnych i pokazów ptaków. Ponadto zgłaszane są zakażenia Ch. psittaci u drobiu, a przypadki u ludzi wiążą się z narażeniem zawodowym w przemyśle drobiarskim. Oprócz gołębi drób (w tym kurczaki, gęsi i kaczki itp.) jest znaczącym źródłem zakażenia papuzicą. Nawet krótkotrwałe narażenie na kontakt z ptakami lub ich odchodami, a także niezwiązane z tym czynności, takie jak koszenie trawnika lub przycinanie bez kosza na trawę, może spowodować infekcję ogólnoustrojową.

Obecnie rozpoznanie zakażenia Ch. psittaci opiera się głównie na badaniach laboratoryjnych, co utrudnia wczesną diagnozę. Diagnostyka różnicowa jest szeroka i obejmuje zakażenie Coxiella burnetii (gorączka Q), Legionellę, Chlamydophila pneumoniae, Mycoplasma pneumoniae i wirusy układu oddechowego takie jak grypa. W kontekście epidemii nowej choroby koronawirusowej (COVID-19) należy zwrócić większą uwagę na diagnostykę różnicową pomiędzy zapaleniem płuc wywołanym przez Ch. psittaci a chorobą COVID-19.

Epidemiologia papuzicy

Papuzica jest powszechna u ptaków, natomiast zakażenie Ch. psittaci u ludzi jest rzadkie. Wskaźnik wykrywalności Chlamydiacae u dziko żyjących ptaków to blisko 7,3%. Około 1% zachorowań rocznie na zapalenia płuc na świecie może być spowodowane infekcją Ch. psittaci. Zapalenie płuc wywołane przez Ch. psittaci dotyczy głównie osób młodych i w średnim wieku, a ponad połowa pacjentów miała w przeszłości kontakt z ptakami. Takie osoby, jak hodowcy ptaków, lekarze weterynarii, pracownicy ferm drobiu, są szczególnie narażone na zakażenie. Istnieje niewiele doniesień o przypadkach papuzicy przenoszącej się między ludźmi. 

Objawy papuzicy

Okres inkubacji trwa od 5 do 14 dni. U pacjentów hospitalizowanych z powodu papuzicy objawy pojawiają się zwykle w ciągu 5 do 21 dni po ekspozycji. Po pomyślnym przeniesieniu na ludzi Ch. psittaci objawia się głównie jako nieswoista choroba grypopodobna lub przypomina szpitalne zapalenie płuc. Zapalenie płuc Ch. psittaci charakteryzuje się szeroką gamą objawów klinicznych, takich jak: wysoka gorączka (nawet do 40°C), ból głowy, zmęczenie, ból stawów i utrata apetytu, kaszel (zazwyczaj suchy). Może objawiać się przeziębieniem, bólem mięśni, naciekiem w płucach i trudnościami w oddychaniu, bólami w klatce piersiowej i uczuciem ucisku. Obraz kliniczny papuzicy u ludzi obejmuje szybko postępujące ciężkie zapalenie płuc, zespół ostrej niewydolności oddechowej, posocznicę i niewydolność wielonarządową. W ciężkich przypadkach może rozwinąć się ciężkie zapalenie płuc. Uogólnione infekcje powodują gorączkę, znaczne osłabienie, biegunkę, a czasami szok septyczny i śmierć. Wykazano, że Ch. psittaci wpływa na inne układy i narządy, wywołując zapalenie wsierdzia, zapalenie mięśnia sercowego, zapalenie wątroby, zapalenie stawów, zapalenie rogówki i spojówek, zapalenie mózgu. Papuzica jest czasami trudna do zdiagnozowania ze względu na niespecyficzne objawy i ograniczenia tradycyjnych metod badawczych. Rozpoznanie zakażenia Ch. psittaci zależy głównie od badań laboratoryjnych, w tym hodowli komórkowej, testów serologicznych i reakcji łańcuchowej polimerazy (PCR).

Leczenie ornitozy

Antybiotykoterapia jest podstawową metodą leczenia tej choroby. Tetracykliny (doksycyklina) są lekiem pierwszego wyboru w leczeniu zakażenia Ch. Psittaci. W przypadkach skutecznego leczenia dochodzi do poprawy stanu ogólnego oraz ustąpienia gorączki w ciągu 48 godzin. Można również rozważyć makrolidy (klarytromycynę, erytromycynę, azytromycynę) i fluorochinolony (lewofloksacynę, cyprofloksacynę). Leczenie zakażenia Ch. psittaci musi trwać co najmniej 10–14 dni. W leczeniu wspomagającym stosuje się leki przeciwgorączkowe, przeciwbólowe oraz miejscowo odkażające i obkurczające błony śluzowe nosa i gardła. W przypadkach ciężkich zakażeń i zapaleń płuc wskazana jest hospitalizacja, niejednokrotnie na oddziałach intensywnej terapii. Pomimo skutecznego leczenia objawy ze strony dróg oddechowych mogą utrzymywać się nawet do 4–6 tygodni po zakończonym leczeniu. 

Profilaktyka ornitozy

Nie ma swoistej metody pozwalającej na uniknięcie zakażenia Ch. psittaci. Biorąc pod uwagę epidemiologię i szczególne grupy narażenia, rekomenduje się ograniczanie kontaktu ze zwierzętami, zwłaszcza z ptactwem, środki ochrony osobistej oraz higienę rąk. Osobom wykonującym zawody z narażeniem na wydzieliny i wydaliny ptactwa zaleca się stosowanie sprzętu ochronnego, w tym rękawiczek, maski N95, okularów i czepka chirurgicznego. Jest to istotne zwłaszcza w przypadku kontaktu z objawowymi zwierzętami. Zakażone ptaki należy leczyć antybiotykami pod okiem lekarza weterynarii.

Piśmiennictwo

1. Hogerwerf L, De Gier B, Baan B, van der Hoek W. Chlamydia psittaci (psittacosis) as a cause of community-acquired pneumonia: a systematic review and meta-analysis. Epidemiol Infect 2017; 145(15): 3096–3105. 
2. Kong CY, Zhu J, Lu JJ, Xu ZH. Clinical characteristics of Chlamydia psittaci pneumonia. Chin Med J (Engl) 2021; 134(3): 353–355. 
3. Krawiec M, Piasecki T, Wieliczko A. Prevalence of Chlamydia psittaci and Other Chlamydia Species in Wild Birds in Poland. Vector Borne Zoonotic Dis 2015; 15(11): 652–655.
4. Stewardson AJ, Grayson ML. Psittacosis. Infect Dis Clin North Am 2010; 24(1): 7–25.
5. Szczeklik A, Gajewski P. Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2022.