Zapalenie płuc

Zapalenie płuc - informacje podstawowe

Zapalenie płuc stanowi wiodącą przyczynę zachorowalności i śmiertelności w populacji światowej. Jest to ostra infekcja prowadząca do procesu zapalenia tkanki płuc i pęcherzyków płucnych wywoływana przez liczne rodzaje mikroorganizmów. Zaliczamy do nich bakterie, wirusy i grzyby. Praktyczny podział zapaleń płuc, który uwzględnia etiologię i implikuje leczenie wyróżnia zapalenia płuc:

• pozaszpitalne,
• szpitalne,
• zachłystowe,
• respiratorowe,
• nabyte w domach opieki.

Przyczyny zapalenia płuc

Najczęstszą przyczyną pozaszpitalnego zapalenia płuc jest dwoinka zapalenia płuc (Streptococcus pneumoniae). Do innych bakterii, które prowadzą do zapalenia płuc, zaliczamy Staphylococcus aureus, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis. Zapalenie płuc mogą również wywołać bakterie atypowe, tj. mykoplazma, chlamydia, legionella. Do pozaszpitalnych zakażeń płuc prowadzą także infekcje wirusowe, tj. wywołane wirusem grypy, paragrypy, syncytialnym wirusem oddechowym (RSV), koronawirusem SARS-CoV-2. Najczęstszą drogą zakażenia jest inhalacja cząstek wirusa rozpylonych w powietrzu przez osoby kaszlące czy kichające. Należy pamiętać, że górne grogi oddechowe są często skolonizowane przez bakterie, szczególnie u osób palących papierosy. W wyniku mikroaspiracji bakterii do dolnych dróg oddechowych może dochodzić do rozwoju zakażenia i wystąpienia zapalenia płuc.

Etiologia szpitalnego zapalenia płuc zależy w znacznym stopniu od wieku pacjenta, jego chorób współistniejących, profilu oddziału, na którym przebywa pacjent, procedur leczniczych, choroby podstawowej będącej przyczyną hospitalizacji, czasu, jaki upłynął od początku hospitalizacji. Najczęstszymi przyczynami zakażenia są bakterie S. penumoniae, S. aureus, H. influenzae, bakterie Gram-ujemne (Klebsiella pneumoniae, Enterococcus coli, Enterobacter spp. Pseudomonas aeruginosa).

Epidemiologia zapalenia płuc

Pomimo postępu w diagnostyce i leczeniu zapalenia płuc pozostają wiodącą przyczyną hospitalizacji i śmiertelności na świecie. Zapadalność na zapalenia płuc ma związek z wiekiem i jest najwyższa w grupie dzieci poniżej 5. r.ż. oraz u osób starszych (tj. powyżej 70. r.ż.) oraz z chorobami współistniejącymi, do których zaliczamy POChP, rozstrzenie oskrzeli, choroby sercowo-naczyniowe i choroby nerek. Zapalenia płuc zajmują szóste miejsce na liście najczęstszych przyczyn zgonów. Według danych umiera 1–5% pacjentów leczonych ambulatoryjnie i nawet 30% pacjentów przebywających w szpitalu. Śmiertelność pacjentów hospitalizowanych jest w głównej mierze zależna od etiologii i jest najwyższa u pacjentów zakażonych bakteriami Gram-ujemnymi oraz przebywającymi w oddziałach intensywnej terapii. 

Objawy zapalenia płuc

Typowe objawy zapalenia płuc występują nagle i zaliczamy do nich:

• gorączkę,
• kaszel,
• duszność,
• świszczący oddech, 
• nadmierną produkcję żółtawej wydzieliny i jej odksztuszanie,
• ból klatki piersiowej nasilający się przy zmianie pozycji ciała i oddychaniu,
• zwiększoną liczbę oddechów na minutę,
• bóle głowy.

Objawy w wielu przypadkach mogą nie być typowe, szczególnie u osób starszych. Zapalenie płuc może wówczas przebiegać jako znaczne osłabienie, bóle mięśniowe, dezorientacja, zaburzenia świadomości, biegunka.

W atypowym zapaleniu płuc, wywołanym przez tzw. bakterie atypowe, dominującymi objawami są stany podgorączkowe, męczący, suchy kaszel, nasilający się w godzinach wieczornych i nocnych, ból gardła.

W badaniach dodatkowych jedynym pewnym potwierdzeniem zapalenia płuc jest obecność zmian zapalnych w obrazie radiologicznym klatki piersiowej.

Leczenie zapalenia płuc

Na podstawie wywiadu z pacjentem, ustalenia czasu i miejsca wystąpienia objawów, ich ciężkości oraz po uwzględnieniu chorób współistniejących ustala się empirycznie domniemany czynnik etiologiczny i rodzaj zapalenia płuc. Pozwala to wybrać odpowiedni antybiotyk. Jest to tak zwana terapia empiryczna. Zapalenia płuc przebiegające łagodnie i niepowikłane wymagają leczenia antybiotykiem przez 5–7 dni. Zapalenia płuc wywołane przez bakterie atypowe należy leczyć od 10 do 14 dni. Zawsze należy dokończyć zleconą kurację antybiotykiem, gdyż niewłaściwe stosowanie leku – zbyt krótko lub zbyt długo, w nieodpowiednich dawkach – prowadzi do selekcji i wytworzenia się bakteryjnych szczepów opornych. To z kolei prowadzi do przewlekania się infekcji, nawrotów, zwiększa ryzyko powikłań oraz ryzyko wystąpienia nosicielstwa szczepów bakterii niewrażliwych na dostępne antybiotyki. W przypadku wirusowych zapaleń płuc pozostaje leczenie objawowe, nie stosuje się antybiotykoterapii. W leczeniu zapalenia płuc bardzo ważną rolę odgrywa leczenie wspomagające, które ma szczególne znaczenie u pacjentów z licznymi chorobami dodatkowymi. Bardzo istotne w terapii zapalenia płuc są zaprzestanie palenia tytoniu, odpoczynek, właściwe odżywianie, przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów, oklepywanie klatki piersiowej oraz ćwiczenia oddechowe.

Profilaktyka zapalenia płuc

W profilaktyce zapaleń płuc bardzo duże znaczenie ma zaprzestanie palenia tytoniu i picia alkoholu oraz prowadzenie zdrowego trybu życia. Istotną rolę odgrywają również szczepienia przeciwko S. pneumoniae u dzieci oraz osób starszych, chroniące przed wystąpieniem zapalenia płuc oraz przed inwazyjną chorobą pneumokokową zwaną potocznie sepsą. Zalecane jest coroczne szczepienie przeciwko grypie oraz pełny cykl szczepień przeciwko COVID-19.

Piśmiennictwo:

1. Lanks CW, Musani AI, Hsia DW. Community-acquired Pneumonia and Hospital-acquired Pneumonia. Med Clin North Am 2019; 103(3): 487–501.
2. Chyczewska E, Naumnik W. Bakteryjne zapalenie płuc. W: Antczak A (red.). Wielka Interna. Pulmonologia. Część 1. Medical Tribune, Warszawa 2020.
3. Wesołowski A, Targowski T. Community-acquired pneumonia caused by biological pathogens. Pol Merkur Lekarski. 2012; 33(197): 248-251.