Wielomocz (poliuria) – co oznacza i w jakich chorobach może się pojawić?

Wróć do listy Data:
lek. Sylwia Ziółkowska
lek. Sylwia Ziółkowska

Wielomocz (poliuria) to zwiększona ilość oddawanego moczu w ciągu doby, która może mieć różne znaczenie w zależności od pacjenta. Wielomocz sam w sobie nie zawsze jest objawem choroby, jednak warto zwrócić szczególną uwagę na jego wystąpienie. Faza wielomoczu często pojawia się na wczesnym etapie niewydolności nerek, cukrzycy oraz niektórych rzadszych zaburzeń hormonalnych. Szczególny niepokój powinien budzić wielomocz u dzieci oraz osób starszych, ponieważ w tych grupach może częściej sygnalizować poważne schorzenia i szybciej prowadzić do odwodnienia.

Spis treści

Co to jest wielomocz (poliuria)?

Wielomocz, zwany również poliurią, to stan charakteryzujący się zwiększoną ilością wydalanego moczu w ciągu doby, czasami sięgającą nawet kilkunastu litrów. Zwykle diagnozuje się go, gdy wydalanie przekracza:

  • u dorosłych – 3 l moczu na dobę,
  • u dzieci – 2 l moczu na dobę.

Wielomocz nie zawsze musi być objawem choroby, ale jego wystąpienie wymaga szczegółowej diagnostyki, ponieważ może wskazywać na zaburzenia hormonalne, cukrzycę czy problemy z nerkami.

Jak powstaje mocz?

Proces powstawania moczu obejmuje:

  • filtrację krwi w kłębuszkach nerkowych,
  • resorpcję zwrotną (wchłanianie składników z moczu pierwotnego),
  • wydzielanie substancji do kanalików nerkowych.

W wyniku przesączania osocza powstaje mocz pierwotny, którego skład przypomina osocze, ale bez białek i elementów morfotycznych. Następnie, podczas przepływu przez kanaliki nerkowe, dochodzi do zagęszczania moczu poprzez zwrotne wchłanianie wody, składników mineralnych, glukozy i aminokwasów.

Skład moczu zdrowego człowieka

U zdrowej osoby dorosłej powstaje od 1,5 l do 2,5 l moczu ostatecznego na dobę. W jego skład wchodzą:

  • woda;
  • jony sodu i potasu;
  • mocznik;
  • kwas moczowy;
  • bilirubina;
  • zbędne produkty przemiany materii, toksyny i metabolity leków.

Mocz zdrowego człowieka może zawierać śladowe ilości białek i elementów morfotycznych krwi

Przyczyny wielomoczu (poliurii)

Wielomocz może mieć różnorodne przyczyny – od stanów fizjologicznych po poważne schorzenia, takie jak cukrzyca, uszkodzenia nerek czy zaburzenia hormonalne. W sytuacji gdy nadmierna ilość oddawanego moczu nie ma związku ze wzmożonym pragnieniem, konieczna jest szybka diagnostyka w celu wykluczenia potencjalnie groźnych chorób.

1. Fizjologiczne przyczyny wielomoczu

Zwiększone spożycie płynów – szczególnie napojów o działaniu moczopędnym (np. kawa, herbata).

Ciąża – ze względu na wzrost objętości krążącego osocza oraz zmiany hormonalne.

2. Wielomocz związany z nadmiernym pragnieniem (polidypsja)

Polidypsja patologiczna – występuje w cukrzycy, zwłaszcza cukrzycy typu 1, w której wzmożone pragnienie prowadzi do zwiększonego spożycia płynów i wydalania moczu.

3. Wielomocz jako efekt leczenia

Leki moczopędne – zwiększenie wydalania moczu jest działaniem pożądanym, pomagającym redukować obrzęki.

Inne leki – wielomocz o mniejszym nasileniu może być skutkiem ubocznym leków przeciwdepresyjnych, antybiotyków czy leków przeciwnadciśnieniowych.

4. Psychogenne przyczyny wielomoczu

Polidypsja psychogenna – przymus nadmiernego spożywania płynów występujący w niektórych zaburzeniach psychiatrycznych, takich jak:

5. Moczówka prosta jako przyczyna wielomoczu

Moczówka centralna

  • Spowodowana jest niedoborem wazopresyny (hormonu antydiuretycznego), produkowanej w podwzgórzu.
  • Skutkuje wydalaniem dużych ilości rozcieńczonego moczu.
  • Może być wywołana przez:
    1. urazy podwzgórza,
    2. udary,
    3. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
    4. wady wrodzone.

Moczówka obwodowa

  • W jej przypadku nerki nie reagują na prawidłowo wydzielaną wazopresynę.

6. Inne rodzaje wielomoczu 

Wielomocz bez wzmożonego pragnienia – stan ten niesie ryzyko odwodnienia i może wskazywać na:

  • uszkodzenia nerek,
  • moczówkę prostą.

Jak diagnozuje się wielomocz?

Diagnozowanie wielomoczu zaczyna się od oceny ilości oddawanego moczu oraz badań laboratoryjnych, które pozwalają zidentyfikować potencjalne przyczyny.

Najpierw mierzy się objętość wydalanego moczu w ciągu 24 godzin i porównuje ją z ilością przyjmowanych płynów. Poliurię rozpoznaje się, gdy wydalanie moczu przekracza 4 ml na kilogram masy ciała na godzinę.

Badania laboratoryjne obejmują oznaczenie glukozy, kreatyniny, potasu i wapnia. Pomagają one wykluczyć cukrzycę, choroby nerek oraz zaburzenia elektrolitowe, takie jak hipokaliemia czy hiperkalcemia.

Kolejnym krokiem jest analiza osmolalności i ciężaru właściwego moczu. Ciężar moczu jest prostym badaniem wstępnym – wielomocz z wysokim ciężarem moczu może wskazywać na cukrzycę, a z niskim ciężarem na moczówkę. Wynik ten wymaga jednak potwierdzenia bardziej szczegółowymi testami.

W diagnostyce wielomoczu ważną rolę odgrywają również badania hormonalne, takie jak oznaczenie stężenia wazopresyny (hormonu antydiuretycznego) oraz odpowiedzi na test obciążenia płynami lub podanie analogu wazopresyny. Pozwala to rozróżnić moczówkę prostą centralną od obwodowej. Badania obrazowe, takie jak rezonans magnetyczny mózgu, są pomocne w ocenie podwzgórza i przysadki w przypadku podejrzenia uszkodzeń strukturalnych lub guzów. Uzupełniająco wykonuje się ultrasonografię nerek, aby wykluczyć ich uszkodzenia jako przyczynę wielomoczu.

Wszystkie te badania pozwalają ustalić przyczynę wielomoczu i dobrać odpowiednie leczenie.

Leczenie wielomoczu (poliurii)

Leczenie wielomoczu zależy od przyczyny, która do niego doprowadziła.

  • Wielomocz polekowy – ustępuje zazwyczaj po odstawieniu leków, które go wywołały. Ważne, aby zmiana leczenia była przeprowadzona wyłącznie pod nadzorem lekarza.
  • Wielomocz związany z cukrzycą – ustępuje po wyrównaniu poziomu cukru we krwi i wdrożeniu skutecznej terapii cukrzycy, w tym odpowiedniego leczenia insuliną lub lekami doustnymi.
  • Zaburzenia funkcji nerek – wymagają zidentyfikowania przyczyny uszkodzenia nerek i leczenia dostosowanego do stadium choroby, np. w przypadku przewlekłej choroby nerek lub ostrej niewydolności nerek.
  • Moczówka prosta – wymaga długotrwałego leczenia za pomocą analogów hormonu antydiuretycznego (wazopresyny), które uzupełniają jego niedobór. Pacjent powinien także przyjmować ilość płynów dostosowaną do strat oraz monitorować i wyrównywać ewentualne zaburzenia elektrolitowe.

Każdy przypadek wymaga indywidualnego podejścia oraz regularnej kontroli u lekarza, aby można było skutecznie monitorować efekty leczenia i zapobiegać powikłaniom.

Piśmiennictwo:

  1. Dembińska-Kieć A, Naskalski J (red.). Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej. Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2013.
  2. Więcek A, Nieszporek T (red. nauk.). Choroby nerek – kompendium. Wyd. 1. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2019.
  3. Poliuria. Medycyna Praktyczna. https://www.mp.pl/podrecznik/pediatria/chapter/B42.1.312.5 [dostęp z dnia 24.11.2024 r.].
  4. Kokoszka-Paszkot J, Paszkot M. Cukrzycowa choroba nerek w wieku podeszłym. Geriatria 2009; 3: 214–218.
Wróć do listy Przejdź dalej