Kolka nerkowa – przyczyny, objawy i leczenie

Kolka nerkowa – informacje podstawowe

Kolka nerkowa to ostre schorzenie układu moczowego, do którego dochodzi w przypadku zablokowania odpływu moczu w przebiegu kamicy moczowej. Jej głównym objawem jest bardzo silny ból lokalizujący się jednostronnie w okolicy lędźwiowej, któremu mogą towarzyszyć nudności, wymioty, zaburzenia oddawania moczu czy gorączka. Z uwagi na nasilenie dolegliwości chory z kolką nerkową wymaga zwykle pilnej pomocy medycznej i szybkiego wdrożenia leczenia rozkurczowego i przeciwbólowego. Ból w kolce nerkowej mija zwykle po przemieszczeniu się / wydaleniu kamienia poza drogi moczowe, może jednak nawracać.

Przyczyny kolki nerkowej

Kolki nerkowe są najczęściej pierwszym objawem kamicy nerkowej, która dotyczy około 1–2% społeczeństwa. Zwykle pacjent nie jest świadomy swojej choroby, dopóki nie wystąpi ostry atak bólu. Kamica moczowa występuje głównie w górnych drogach moczowych, tj. w nerkach i moczowodach. Szczyt zachorowań przypada na okres między 30. a 50. rokiem życia; mężczyźni chorują częściej niż kobiety.

Jak powstają złogi w układzie moczowym?

Kamica moczowa to obecność złogów w drogach moczowych, które powstają na skutek wytrącania się substancji chemicznych z moczu, gdy ich stężenie przekracza próg rozpuszczalności. Główne czynniki sprzyjające tworzeniu złogów to:

• duże stężenie substancji litogennych, takich jak szczawiany, wapń, fosforany, kwas moczowy i cystyna; ich obecność w moczu zależy od diety, przyjmowanych leków, towarzyszących chorób oraz czynników genetycznych;
• zastój moczu – utrudnia naturalne usuwanie substancji z organizmu;
• zakażenie układu moczowego (ZUM) – może sprzyjać tworzeniu się złogów;
• obecność organicznych jąder krystalizacji – stanowią one punkt zaczepienia dla powstawania kamieni.

Jakie rodzaje złogów występują w kamicy nerkowej?

Złogi najczęściej składają się ze szczawianu wapnia, ale mogą również zawierać fosforany wapnia, moczany, struwit czy cystynę. Złogi mogą powstawać w różnych częściach układu moczowego, najczęściej w kielichach i miedniczce nerkowej, a następnie się przemieszczać do moczowodów i pęcherza moczowego. W niektórych przypadkach kamienie osiągają duże rozmiary, wypełniając całą miedniczkę nerkową i kielichy (tzw. kamienie odlewowe), co prowadzi do uszkodzenia nerki. Kamień, który przemieszcza się z nerki, ale nie może opuścić moczowodu, często wywołuje ostry ból, znany jako kolka nerkowa. Podrażnianie ściany moczowodu przez kamień skutkuje bólem, zapaleniem dróg moczowych, może również prowadzić do krwiomoczu.

Kolka nerkowa jako objaw kamicy nerkowej

Kolka nerkowa jest typowym objawem kamicy nerkowej, czyli obecności złogów (kamieni) w nerkach, które mogą się przemieszczać do moczowodów i powodować ostry ból. Należy pamiętać, że nie wszyscy pacjenci z kamicą nerkową doświadczają ataków kolki – choroba może przebiegać bezobjawowo. Prawdopodobieństwo wystąpienia objawów u osoby, u której przypadkowo wykryto złogi w drogach moczowych, wynosi około 50% w ciągu 5 lat. Z kolei ryzyko nawrotu kolki nerkowej po pierwszym epizodzie w przypadku braku profilaktyki wynosi około 15% w ciągu roku, 40% w ciągu 5 lat i 50% w ciągu 10 lat.

Objawy kolki nerkowej

Najważniejszym objawem kolki nerkowej jest intensywny ból w okolicy lędźwiowej, który promieniuje do okolicy spojenia łonowego, zewnętrznych narządów płciowych oraz wewnętrznej powierzchni ud. W przypadku zablokowania cewki moczowej ból pojawia się w okolicy nadłonowej. Ból wynika z przemieszczenia się złogu przez wąskie światło moczowodu, co powoduje podrażnienie i skurcz ścian moczowodu.

Do objawów towarzyszących kolce nerkowej mogą należeć:

• nudności i wymioty;
• parcie na mocz i częste oddawanie moczu w małych ilościach;
• dreszcze i gorączka (w przypadku współistniejącego zapalenia dróg moczowych);
• duże nasilenie bólu, które może prowadzić do hipotensji (spadku ciśnienia tętniczego) i omdlenia;
• krwiomocz (w niektórych przypadkach).

Diagnostyka kolki nerkowej

Rozpoznanie kolki nerkowej najczęściej stawiane jest na podstawie charakterystycznych objawów klinicznych oraz badania ultrasonograficznego, które pozwala na wizualizację przeszkody w drogach moczowych, lokalizację złogu oraz określenie jego rozmiaru. Na podstawie wyników ultrasonografii można także oszacować prawdopodobieństwo samoistnego wydalenia kamienia.

Leczenie – co robić podczas ataku kolki nerkowej?

Leczenie kolki nerkowej opiera się głównie na łagodzeniu bólu i eliminowaniu przyczyny dolegliwości. W tym celu stosuje się:

• leki przeciwbólowe;
• leki rozkurczowe (spazmolityczne) – które pomagają złagodzić ból wywołany skurczem moczowodów;
• antybiotyki – w przypadku współistniejących infekcji dróg moczowych, które mogą towarzyszyć kamicy nerkowej.

Leki te mogą być podawane dożylnie, doustnie lub doodbytniczo, w zależności od stanu pacjenta. W celu przerwania napadu kolki nerkowej często stosuje się kombinację leków przeciwzapalnych i rozkurczowych, co przynosi szybszą ulgę.

Samoistne wydalenie przez drogi moczowe jest możliwe tylko w przypadku kamieni o średnicy mniejszej niż 5–7 mm. Większe kamienie wymagają usunięcia przy użyciu innych metod, takich jak:

• litotrypsja (rozbijanie kamieni za pomocą fal dźwiękowych),
• endoskopia,
• interwencje chirurgiczne.

Leczenie kolki nerkowej w warunkach domowych

Epizody kolki nerkowej, jeśli zostały wcześniej zdiagnozowane, mogą być czasami leczone ambulatoryjnie, czyli w warunkach domowych. Wymaga to ścisłej współpracy pacjenta z lekarzem prowadzącym. Pacjent musi być odpowiednio zaopatrzony w leki przerywające napad kolki nerkowej i mieć pełną świadomość, jak i kiedy je stosować. Zwykle ustala się pisemny plan postępowania, którego chory powinien ściśle przestrzegać w przypadku nawrotu objawów. Plan ten powinien zawierać również wytyczne dotyczące sytuacji, które wymagają pilnej konsultacji lekarskiej.

Kiedy należy pilnie skonsultować się z lekarzem?

Należy natychmiast skontaktować się z lekarzem w przypadku:

• gorączki oraz objawów zakażenia układu moczowego;
• zmniejszenia ilości oddawanego moczu;
• braku poprawy pomimo stosowania leków przeciwbólowych, zwłaszcza gdy złóg ma średnicę ≥ 5 mm lub gdy pojawiają się nudności i wymioty.

Profilaktyka kamicy moczowej

Chociaż nie istnieje swoista profilaktyka kamicy moczowej, to osoby narażone na wystąpienie choroby powinny stosować się do kilku zasad, które mogą pomóc w jej zapobieganiu.

• Picie dużej ilości płynów – należy zadbać, aby dzienne wydalanie moczu wynosiło co najmniej 2 litry. Odpowiednia ilość płynów zmniejsza ryzyko powstawania złogów w drogach moczowych.
• Ograniczenie spożycia pokarmów zawierających składniki kamieni moczowych – zwłaszcza tych bogatych w wapń, szczawiany i fosfor. Zmniejszenie ich ilości w diecie może pomóc w redukcji ryzyka kamicy.
• Ograniczenie spożycia soli kuchennej i białka zwierzęcego – spożycie soli powinno być ograniczone do mniej niż 5 g dziennie. Należy także unikać nadmiaru białka zwierzęcego, które obniża pH moczu i zmniejsza wydzielanie cytrynianów (substancji hamujących tworzenie kamieni).
• Unikanie odwodnienia i pracy w wysokiej temperaturze – w szczególności osoby pracujące w hucie lub w gorących warunkach powinny szczególnie dbać o nawodnienie organizmu.
• Nieprzetrzymywanie moczu – należy unikać opóźniania wizyty w toalecie i oddać mocz jak najszybciej po odczuciu potrzeby, aby nie stwarzać warunków sprzyjających tworzeniu się złogów.

Piśmiennictwo:

1. Kamica nerkowa. Medycyna Praktyczna. https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.14.6 [dostęp z dnia 16.11.2024 r.].
2. Swatowski A. Leczenie zachowawcze kamicy moczowej. Forum Nefrol 2009; 2(3): 189–195.
3. Türk C, Knoll T, Petřik A i wsp. Guidelines on urolithiasis. European Association of Urology 2015. www.uroweb.org/wp-content/uploads/22-Urolithiasis_LR_full.pdf [dostęp z dnia 11.12.2024].
4. Medycyna Praktyczna https://www.mp.pl/nefrologia/wytyczne/159054,postepowanie-w-ostrej-i-przewleklej-kamicy-nerkowej-obraz-kliniczny-ryzyko-nawrotu-kierowanie-do-opieki-specjalistycznej, [dostęp z dnia 16.11.2024].