Biegunki i wymioty u dziecka

Przyczyny biegunki i wymiotów u dzieci

Ostry nieżyt żołądkowo-jelitowy stanowi częstą przyczynę krótkotrwałej biegunki i wymiotów u dzieci. W większości przypadków jest wywołany przez wirusy (najczęściej rotawirusy), rzadziej przyczyną będzie zakażenie bakteryjne, toksyny, pasożyty czy pierwotniaki [1]. Biegunka trwa zazwyczaj 5-7 dni, nie dłużej niż 14 dni, natomiast wymioty - od 1 do 2 dni [2].

W przypadku, gdy biegunka występuje przewlekle, lista potencjalnych jednostek chorobowych zdecydowanie się wydłuża. Pomocne w diagnostyce różnicowej są między innymi: charakter biegunki, wiek dziecka oraz objawy towarzyszące [3].

Wybrane przyczyny biegunek przewlekłych:

• wtórne do wcześniejszej infekcji lub antybiotykoterapii,
• nietolerancja węglowodanów (np. laktozy),
• zespół krótkiego jelita,
• nieprawidłowości w mikrobiocie jelitowej,
• celiakia,
• nadużywanie leków przeczyszczających,
• wrodzone nieprawidłowości związane z wydzielaniem elektrolitów,
• czynnościowe, np. zespół jelita drażliwego,
• przewlekłe zapalne choroby jelit, np. choroba Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, zakażenie lamblią [3].

Wymioty mogą być objawem poważnych schorzeń - wad wrodzonych przewodu pokarmowego powodujących niedrożność lub zaburzeń metabolicznych u niemowląt, zapalenia wyrostka robaczkowego, ciężkiej infekcji (np. zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, sepsy) czy patologii w ośrodkowym układzie nerwowym. Również infekcjom zlokalizowanym w innych okolicach, np. zakażeniu układu moczowego lub oddechowego, mogą towarzyszyć wymioty [4].

Czerwone flagi w ostrej biegunce i wymiotach

Chociaż najczęściej ostra biegunka i wymioty są związane z nieżytem żołądkowo-jelitowym, to poniższe objawy mogą wskazywać na inną przyczynę:

• wysoka gorączka (u dzieci poniżej 3. m.ż. ≥ 38℃; starszych ≥ 39℃),
• duszność lub przyspieszony oddech,
• zaburzenia świadomości,
• sztywność karku,
• tętniące ciemiączko u mniejszych dzieci,
• wysypka, która nie znika pod uciskiem,
• krew lub śluz w stolcu,
• wymioty z żółcią,
• silny lub zlokalizowany ból brzucha [2].

Koniecznie zwróć na nie uwagę i skonsultuj się z lekarzem, jeśli zaobserwujesz je u dziecka!

Diagnostyka ostrej biegunki

Rozpoznanie ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego stawiane jest przede wszystkim na podstawie wywiadu. Lekarz zapyta m.in. o czas trwania objawów, liczbę stolców i wymiotów na dobę, a także wiek i choroby przewlekłe dziecka [1].

Bardzo istotna jest ocena stanu nawodnienia. Niepokój rodzica powinno wzbudzić:

• zmniejszenie ilości oddawanego moczu, 
• suche śluzówki,
• sucha lub spocona skóra,
• brak łez,
• niepokój, senność lub wiotkość dziecka [1,2].

W większości przypadków ostrej biegunki nie ma potrzeby wykonywania badań mikrobiologicznych w celu ustalenia etiologii objawów, gdyż nie wpływa to na postępowanie [1]. Badanie stolca jest wskazane m.in. w przypadku przedłużającej się biegunki, podejrzenia uogólnionego zakażenia, wystąpienia stolców ze śluzem lub krwią, w przypadku osób z upośledzeniem odporności [5].

Postępowanie w biegunce i wymiotach u dziecka

Podstawowym działaniem w przypadku biegunki jest nawadnianie za pomocą doustnych płynów nawadniających (DPN). Mali pacjenci mogą lepiej tolerować DPN schłodzone i o owocowym smaku. Można stosować również ogólnodostępne płyny. Nie należy przerywać karmienia piersią, a w przypadku pozostałych dzieci jak najszybciej wrócić do żywienia. U dzieci leczonych w domu nie ma wskazania do stosowania diety bezlaktozowej ani opartej na chlebie, ryżu czy jabłkach [1].

Farmakoterapia ma znaczenie wyłącznie pomocnicze. Probiotyki takie jak Lactobacillus rhamnosus i Saccharomyces boulardi mogą skracać czas trwania i zmniejszać intensywność objawów biegunki. Rozważyć można również zastosowanie leku przeciwwymiotnego - ondansetronu, o działaniu absorpcyjnym - smektynu dwuoktanościennego lub działaniu hamującym wydzielanie - racekadotrylu [1].

Nie należy rutynowo stosować antybiotykoterapii. Nawet w przypadku, gdy czynnikiem wywołującym są bakterie, to biegunka ma zazwyczaj charakter samoograniczający i ustępuje bez potrzeby stosowania środków przeciwdrobnoustrojowych [1, 2].

Należy jeszcze raz podkreślić, że w przypadku biegunki infekcyjnej najistotniejsze pozostaje odpowiednie nawadnianie dziecka.

Jak można zapobiegać biegunkom infekcyjnym?

Kluczowe jest przestrzeganie ogólnych zasad higieny:

• mycie rąk,
• odpowiednie przygotowanie i przechowywanie jedzenia,
• unikanie “ryzykownych” produktów - niedogotowanego mięsa, niepasteryzowanego mleka, owoców morza, wody z nieznanego źródła [1].

Dostępne są również szczepionki przeciwko rotawirusom przeznaczone dla dzieci poniżej 24 m.ż. Cykl szczepień należy rozpocząć przed 12. tygodniem życia. Celem szczepienia nie jest całkowite uniknięcie zachorowania, ale ochrona przed ciężkim przebiegiem i potrzebą hospitalizacji. Od 2021 r. jest to szczepienie obowiązkowe, a tym samym - bezpłatne [6].

Warto nadmienić, że w grupie dzieci karmionych piersią obserwuje się mniejsze ryzyko infekcji, szczególnie w pierwszych miesiącach życia [1].

Referencje:

1. A. Falszewska, H. Szajewska. Ostra biegunka infekcyjna u dzieci. Co mówią aktualne dane? Zakażenia XXI wieku 2018;1(1).
2. NICE Clinical guideline. Diarrhoea and vomiting caused by gastroenteritis in under 5s: diagnosis and management.
3. red. A. Dobrzańska, J. Ryżko. Pediatria. Podręcznik do Lekarskiego Egzaminu Końcowego i Państwowego Egzaminu Specjalizacyjnego. Elsevier Urban & Partner Wrocław 2014.
4. L. Chandran, M. Chitkara. Wymioty u dzieci: kiedy uspokoić rodziców, potraktować jako objaw ostrzegawczy, a kiedy skierować na konsultację? Pediatria po Dyplomie 2009; 13 (5).
5. 5 000 pytań z pediatrii: Czy u dziecka chorego na ostrą biegunkę obowiązkowe są badania mikrobiologiczne stolca? https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.3.1.20. (ostatni dostęp: 03.09.2022)
6. https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/rotawirusy/ (ostatni dostęp: 03.09.2022)