Dobowa zbiórka moczu – na czym polega to badanie?

Ważnym elementem diagnostyki wszelkiego rodzaju schorzeń układu moczowego (i nie tylko) są badania moczu. Pozwalają one na ocenę stanu zdrowia na podstawie informacji uzyskanych poprzez laboratoryjne badanie składu wydalanych przez człowieka płynów.

Badania moczu można podzielić na trzy zasadnicze grupy:

• badanie ogólne moczu – ocena podstawowych parametrów moczu między innymi barwy i przejrzystości moczu, jego ciężaru właściwego, obecności białka, glukozy i ciał ketonowych; w razie potrzeby ocenia się także osad moczu, czyli przede wszystkim obecne w nim komórki ludzkie (leukocyty i erytrocyty, czyli białe i czerwone krwinki) oraz bakteryjne;
• posiew moczu – badanie wykonywane w sytuacji, w której w związku z podejrzeniem obecności bakterii w moczu (tzw. bakteriomocz lub bakteriuria), konieczna jest identyfikacja patogenu, zwykle w celu wybrania odpowiedniego antybiotyku;
• dobowa zbiórka moczu (DZM).

Co bada dobowa zbiórka moczu?

Celem dobowej zbiórki moczu jest przede wszystkim ocena wydalania z moczem, z uwzględnieniem jego objętości (“ile sika się w ciągu doby”). Sprawdza się w ten sposób, czy znajdują się w nim między innymi:

• białko,
• cukier (glukoza),
• kreatynina – substancja, której stężenie pozwala na oszacowanie “wydolności nerek” (eGFR – wskaźnik filtracji kłębuszkowej),
• hormony, na przykład kortyzol,
• sód,
• potas,
• fosfor,
• wapń,
• magnez,
• kwas moczowy,
• mocznik [1, 3].

Kiedy wykonać dobową zbiórkę moczu?

Schorzenia nerek, w których wskazane może być wykonanie badania dobowej zbiórki moczu, obejmują między innymi:

• nefropatię cukrzycową – czyli uszkodzenie tych narządów w przebiegu cukrzycy typu 1 lub 2;
• nadciśnienie tętnicze – wysokie ciśnienie tętnicze krwi nie tylko może prowadzić do uszkodzenia nerek, ale często spowodowane jest właśnie zaburzeniem dotyczącym ich pracy;
• nawracające zakażenia układu moczowego;
• kamicę moczową – powstające w układzie moczowym kamienie prawdopodobnie mają związek z wydalaniem składników mineralnych w zbyt dużej lub zbyt małej ilości,
• wielotorbielowatość nerek;
• schorzenia układowe takie jak autoimmunologiczny toczeń rumieniowaty czy osteoporozę;
• zespół nerczycowy lub nefrytyczny;
• śródmiąższowe zapalenie nerek lub odmiedniczkowe zapalenie nerek [3].

Jak przygotować się do dobowej zbiórki moczu?

Zlecający dobową zbiórkę moczu lekarz wyjaśni wszystkie szczegóły dotyczące badania – jeśli coś wzbudza Twoje wątpliwości, nie bój się o to zapytać, ponieważ nieprawidłowo wykonana DZM może być nie tylko bezużyteczna, ale także mylnie wskazywać na obecność choroby. 

Badanie dobowej zbiórki moczu zazwyczaj wykonuje się w warunkach ambulatoryjnych, czyli w domu. W celu prawidłowego przeprowadzenia DZM konieczne będzie przygotowanie:

• dużego zamykanego pojemnika z podziałką o pojemności ok. 2-3 litrów, który w czasie badania powinien być przechowywany w chłodnym, zacienionym miejscu – najlepiej nadaje się do tego lodówka;
• “zwykłego” pojemnika na mocz o pojemności 50-100 ml.

W zależności od placówki, pojemniki zostaną Ci przekazane w chwili zlecania badania lub zostaniesz poproszony/poproszona o ich zakupienie w aptece.

Zalecenia odnośnie badania powinny zostać ustalone z lekarzem zlecającym badanie, należy jednak pamiętać o kilku podstawowych zasadach.

1. W dzień badania oraz na dobę przed należy powstrzymać się od znacznego wysiłku fizycznego [4]. Mogłoby to spowodować wydalenie większej niż zwykle ilości białka.
2. Nie należy przeprowadzać DZM w czasie menstruacji – skutkować to będzie zanieczyszczeniem zebranej próbki, na przykład krwią.
3. W czasie badania należy spożywać standardową ilość płynów [2].
4. Zazwyczaj pierwszą porcję porannego moczu w dniu badania oddaje się do toalety, nie zbierając jej do pojemnika. Jest to wtedy godzina rozpoczęcia DZM – następnego dnia o tej samej porze należy oddać mocz, kończąc dobową zbiórkę moczu. Z tego powodu konieczne jest zapamiętanie godziny oddawania pierwszej porcji moczu. Najlepiej jednak ustalić szczegóły postępowania ze swoim lekarzem!

Najprawdopodobniej zostaniesz poproszony/poproszona o odczytanie pełnej objętości oddanego w ciągu doby moczu, a także wymieszanie zawartości pojemnika i pobranie niewielkiej próbki (do drugiego, mniejszego pojemnika) oraz przekazanie jej do laboratorium. Postępowanie to może jednak różnić się w zależności od placówki wykonującej badanie.

Najczęstsze błędy w dobowej zbiórce moczu

Samo badanie dobowej zbiórki moczu jest naprawdę proste i bezpieczne, należy jednak przestrzegać kilku podstawowych wskazówek. Przede wszystkim, często zdarza się, że pacjenci zapominają, że konieczne jest oddanie każdej porcji moczu do przygotowanego pojemnika. Dzieje się tak zwłaszcza w nocy, gdy łatwiej jest odruchowo pójść do toalety i spuścić wodę. Należy pamiętać, że konieczne jest zebranie dosłownie każdej kropli – także moczu wydalonego podczas oddawania kału (w czasie “załatwiania się”). Wtedy konieczne jest jednoczesne korzystanie z toalety oraz specjalnego pojemnika.

Błędem mogącym mieć wpływ na wyniki badania jest także zmiana “rytmu picia”. Zdarza się, że pacjenci, chcąc przygotować się do badania, wypijają bardzo dużo wody, na przykład przed snem, oddając bardzo dużo moczu rano, w chwili rozpoczęcia badania. Nie robią jednak tego wieczorem dnia następnego, przez co, kończąc badanie o poranku, nie oddają moczu w ogóle lub porcja jest niewielka. Może to skutkować zmienioną charakterystyką wydalanych substancji i może zafałszować wyniki badania. Nie oznacza to, że tak przeprowadzona DZM nie miała sensu – należy jednak poinformować lekarza prowadzącego o dostrzeżonych nieprawidłowościach.

Konieczne jest także, aby oddana do laboratorium niewielka próbka zawierała dokładnie wymieszany mocz z całego badania, a nie na przykład porcję pobraną z porannej wizyty w toalecie. Należy pamiętać także o niezbieraniu pierwszej porcji moczu z pierwszego dnia badania oraz zebranie jej dnia następnego, jednak nie później niż przed upływem 24 godzin. “Przeciągnięcie” badania nawet o godzinę lub dwie może wpłynąć na otrzymane rezultaty.

Należy dopilnować, żeby mocz z dobowej zbiórki moczu był przechowywany w chłodnym, zacienionym miejscu. Najlepiej, gdyby była to lodówka, jednak wielu pacjentów ma obawy przed przechowywaniem pojemnika z moczem w pobliżu żywności. Decydując się na inną lokalizację, trzeba jednak pamiętać, że pozostawienie zebranego moczu na przykład w pobliżu grzejnika w łazience jest niewskazane – w ciepłym środowisku może dojść do wpływających na skład próbki reakcji chemicznych i fizycznych lub do namnożenia ewentualnych bakterii. W takim przypadku uzyskany w laboratorium wynik nie byłby w pełni miarodajny.

DZM, czyli dobowa zbiórka moczu – nie ma czego się bać!

Na pierwszy rzut oka, badanie DZM, czyli dobowa zbiórka moczu, może wydawać się stresujące. Wystarczy jednak pamiętać o kilku podstawowych zasadach i okaże się, że także z perspektywy pacjenta jest ono naprawdę łatwe i nie powinno przysparzać wielu kłopotów. Warto jednak zaplanować ten dzień jako wolny – prawidłowe zbieranie moczu w szkole czy pracy będzie znacznie utrudnione lub wręcz niemożliwe, a ewentualne przenoszenie ze sobą pojemnika może zafałszować wyniki badania nawet w przypadku prawidłowo przeprowadzonej zbiórki.

Referencje

1. Corder CJ, Rathi BM, Sharif S, et al. 24-Hour Urine Collection. [Updated 2023 Aug 14]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2023 Jan-. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482482/ [ostatni dostęp: 30.10.2023 r.]
2. How to collect a 24 hour urine sample. Cambridge University Hospitals, NHS Foundation Trust. https://www.cuh.nhs.uk/patient-information/how-to-collect-a-24-hour-urine-sample/ [ostatni dostęp: 30.10.2023 r.]
3. 24-Hour Urine Collection. University of Rochester Medical Center, Healty Encyclopedia. https://www.urmc.rochester.edu/encyclopedia/content.aspx?ContentTypeID=92&ContentID=P08955 [ostatni dostęp: 30.10.2023 r.]
4. Dobowa zbiórka moczu – badanie pęcherza, które może wiele powiedzieć. Urofuraginum. https://urofuraginum.pl/artykuly/dobowa-zbiorka-moczu-badanie-pecherza-ktore-moze-powiedziec/ [ostatni dostęp: 30.10.2023 r.]