Posiew moczu

Próbkę moczu na posiew należy oddać do jałowego pojemnika po uprzednim dokładnym umyciu wodą z mydłem rąk i okolicy cewki moczowej. U kobiet należy rozchylić wargi sromowe, a u mężczyzn odciągnąć napletek i następnie dokładnie umyć ujście cewki moczowej.

Pobranie próbki u dzieci jest trudniejsze, ponieważ trzeba poczekać na moment mikcji. Po umyciu krocza wodą z mydłem warto dziecko nakarmić i napoić, a następnie „złapać” porcję moczu.

Pierwsza porcja moczu nie nadaje się do badania, ponieważ wypływający mocz wypłukuje bakterie znajdujące się w cewce moczowej, natomiast ostatnia porcja wypływa pod małym ciśnieniem, co niesie za sobą ryzyko wymycia bakterii ze skóry. Stąd też do pojemnika oddaje się próbkę z tak zwanego środkowego strumienia, czyli porcję moczu pomiędzy pierwszą i ostatnią. Próbkę należy jak najszybciej dostarczyć do laboratorium.

U dzieci czasem wykorzystywane są woreczki do zbierania moczu, jednak niosą one duże ryzyko zanieczyszczenia próbki bakteriami ze skóry. W przypadku posiewu brak bakterii w próbce jest traktowany jako potwierdzenie jałowości moczu, ale wykrycie bakterii wskazuje na zanieczyszczenie próbki i zwykle badanie nie jest traktowane jako diagnostyczne.

W laboratorium z dostarczonej próbki wykonywany jest posiew, czyli badanie mikrobiologiczne polegające na sprawdzeniu czy w materiale (w tym przypadku moczu) znajdują się bakterie. Jeśli bakterie tam występują, to będą się namnażały na podłożu hodowlanym i zostanie zaobserwowany ich wzrost, a także będzie można zidentyfikować do jakiego gatunku należą i w jakiej liczbie występują. Co więcej możliwe jest także wykonanie antybiogramu, czyli określenia wrażliwości albo oporności na dane antybiotyki. U zdrowej osoby w drogach moczowych, z wyjątkiem końcowego odcinka cewki moczowej, nie ma drobnoustrojów. Nadmierny rozrost bakterii w drogach moczowych może wywołać zakażenie i objawiać się bólem podczas oddawania moczu, częstym parciem na mocz i bólem w podbrzuszu. Zakażenia układu moczowego częściej występują u kobiet ze względu na różnice anatomiczne (krótsza cewka moczowa, bliskość odbytu), jednak najczęściej mają łagodny przebieg i ustępują bez powikłań. Zakażenie u mężczyzn występuje zdecydowanie rzadziej, wiążą się z gorszym przebiegiem i często wymaga poszerzenia diagnostyki, aby wyjaśnić dlaczego doszło do zachorowania.

Posiew moczu - norma

U zdrowej osoby posiew moczu jest jałowy (czyli ujemny, negatywny), jednak nie zawsze wzrost bakterii oznacza chorobę. Na zakażenie wskazuje wzrost bakterii w liczbie większej niż 10⁵ CFU/ml (CFU – jednostka tworząca kolonię).

Częstą przyczyną pozytywnego wyniku badania jest zanieczyszczenie próbki, po nieodpowiednim przygotowaniu pacjenta, zwykle bakteriami ze skóry. Można tego uniknąć poprzez dokładne umycie rąk i krocza wodą z mydłem przed oddaniem próbki i oddanie do badania moczu ze środkowego strumienia tak, jak to wyjaśniona wcześniej. Czasem posiew moczu wykazuje obecność bakterii, jednak pacjent nie ma żadnych objawów. Taki stan nazywamy bezobjawowym bakteriomoczem, a gdy w badaniu ogólnym moczu dodatkowo zostaną wykazane leukocyty to bezobjawowym zakażeniem układu moczowego. Jeden i drugi stan nie wymaga żadnego leczenia zgodnie z zasadą, że leczymy pacjenta, a nie wyniki. Istnieje jednak kilka wyjątków kiedy mimo wszystko włącza się antybiotykoterapię, najczęściej taka sytuacja ma miejsce u kobiet w ciąży. U ciężarnych nawet bezobjawowy bakteriomocz może przejść w objawowe zakażenie i zagrażać bezpieczeństwu kobiety i płodu, dlatego uzasadnienie ma leczenie profilaktyczne.

Metody mikrobiologiczne używane w laboratoriach pozwalają na wyhodowanie typowych bakterii wywołujących zakażenia układu moczowego. Zdarzają się jednak przypadki, w których choroba jest wywoływana przez atypową bakterię, która nie wyrośnie na standardowym podłożu. Wtedy posiew moczu jest negatywny pomimo zakażenia bakteryjnego. W takim wypadku konieczne jest poszerzenie diagnostyki o inne metody nastawione na te rzadziej występujące zakażenia.

Jak wspomniano wcześniej, w przypadku wykrycia bakterii sprawdzana jest ich wrażliwość albo oporność na antybiotyki. Wynik tego badania to antybiogram i przy każdym sprawdzonym w laboratorium antybiotyku znajduje się informacja o tym czy bakteria jest na niego wrażliwa. Jeśli tak, to z dużym prawdopodobieństwem zastosowanie danego antybiotyku spowoduje wyleczenie pacjenta. Jeśli jednak bakteria jest oporna, to wiadomo, że zastosowanie antybiotyku nie przyniesie żadnych dobrych rezultatów. W przypadku wrażliwości bakterii na wiele antybiotyków lekarz wybiera ten, który ma najmniej działań niepożądanych oraz możliwe najwęższe spektrum działa, a także kieruje się stanem klinicznym pacjenta.

Niestety z powodu powszechnego stosowania antybiotyków, często bez wcześniejszych badań mikrobiologicznych, coraz częściej wykrywane bakterie są oporne na antybiotyki, co sprawia że w leczeniu takich infekcji trzeba stosować mniej bezpieczne substancje. Zdarzają się także przypadki bakterii opornych na wszystkie stosowane zwykle antybiotyki. Pacjent zakażony taką bakterią wymaga zwykle hospitalizacji i niestandardowego leczenia, zwykle w formie dożylnej. Narastająca antybiotykooporność jest realnym zagrożeniem dla zdrowia, dlatego też nie należy przyjmować antybiotyków bez konsultacji z lekarzem, a leki zalecone przez lekarza nie powinny być odstawiane na własną rękę. Jedna z substancji stosowana w leczeniu zakażeń układu moczowego, furazydyna, jest dostępna bez recepty. Przed zastosowaniem leku warto dobrze zapoznać się ze wskazaniami do jego stosowania oraz prawidłowym dawkowaniem. W razie wątpliwości zawsze należy zasięgnąć porady lekarza.

Konsultacja: dr hab. n. med. Agnieszka Mastalerz-Migas; prof.UMW