Za dużo? Za mało? Czyli o zaburzeniach popędu seksualnego

Popęd seksualny - czym właściwie jest libido?

W literaturze naukowej przyjmuje się, że pożądanie seksualne definiować można jako „wypadkową odczuć, które skłaniają do i odpychają od zachowań seksualnych” [1]. Pod pojęciem pożądania/popędu seksualnego kryje się znane pacjentom określenie - libido. Za jego odczuwanie odpowiada wiele elementów, libido zależy bowiem od czynników biologicznych, psychologicznych, relacyjnych i socjologicznych. Należy zauważyć, że popęd seksualny jest ogółem myśli i działań prowadzących do aktywności seksualnej, nie tylko z drugą osobą, ale również działań seksualnych z samym sobą. Podczas gdy aktywność seksualna z partnerem_rką w literaturze związana jest zwykle z większą satysfakcją seksualną i lepszymi funkcjami seksualnymi, wyniki dotyczące masturbacji są bardziej sprzeczne [2]. Sugeruje się, że popęd seksualny w związku lub poza nim może być związany z różnymi wzorcami funkcjonowania seksualnego i psychologicznego [3].

Czynniki wpływające na poziom libido

Czynniki wpływające na poziom popędu seksualnego można podzielić na dwie grupy: zależne od płci oraz jednakowe dla kobiet, mężczyzn i osób niebinarnych. W przypadku pierwszej grupy czynników wyróżniamy hormony, które wpływają na poziom libido. U mężczyzn za odczuwanie popędu seksualnego odpowiada głównie testosteron, u kobiet głównie estrogen i progesteron (należy zaznaczyć jednak, że nie są to jedyne czynniki biologiczne, które mają wpływ na odczuwanie popędu seksualnego) [3]. W przypadku czynników biologicznych odczuwanie libido zmienia się w zależności od wieku, a u kobiet również fazy cyklu miesięcznego - z tego powodu to właśnie u kobiet popęd seksualny podlega większym fluktuacjom na przestrzeni życia. Najczęściej największą ochotę na seks odczuwają one w okolicy owulacji, a wraz ze wzrostem progesteronu zmniejsza się u nich również popęd seksualny [3]. Zmiany te są normalne i wynikają z fizjologii. 

Seksualność nie zależy jednak wyłącznie od gospodarki hormonalnej. Jak wspomniano wcześniej, wpływ na libido ma wiele czynników, a drugą grupę stanowią te niezależne od płci. Zarówno spadek, jak i wzrost popędu seksualnego mogą być spowodowane przez czynniki zewnętrzne, takie jak:

• zmęczenie,
• stres,
• urazy, traumy, 
• stany depresyjne,
• poziom aktywności fizycznej,
• nieodpowiednią dietę, np. zbyt ubogą energetycznie,
• brak bliskości w związku,
• nadużywanie alkoholu, narkotyków,
• zażywane leki [3]. 

Zaburzenia popędu seksualnego - gdzie jest “złoty środek”?

Od kilku lat coraz szerzej mówi się o zaburzeniach libido, ponieważ zwiększa się świadomość pacjentów w tym obszarze. Choć przyjęło się, że zaburzeniem jest przede wszystkim zbyt niskie libido, dysfunkcje popędu seksualnego należy rozważać w obu aspektach - zbyt niskiego i zbyt wysokiego popędu seksualnego, ponieważ oba skrajne zachowania mogą negatywnie wpływać na życie pacjentów.

Spadek libido - objawy, przyczyny

Spadek libido - hipolibidemia - oznacza zahamowanie pożądania seksualnego, oziębłość, kiedyś nazywaną seksualną anoreksją (HSDD). Dysfunkcję tę można opisać jako brak spontanicznego podniecenia prowadzący do zaniku zainteresowania seksem, unikania współżycia oraz do braku odczuwania potrzeb seksualnych [3]. Hipolibidemia jest obecnie jednym z najczęściej rozpoznawanych i największych problemów dotyczących seksualności kobiet w Polsce - dotyczą ok. 40% z nich [3]. Sytuacja ta w mniejszym stopniu dotyczy mężczyzn, nie znaczy to jednak, że nie hipolibidemia omija ich zupełnie.

Zaburzenia seksualne mają różne stopnie gradacji, wyróżniamy pierwotne i wtórne. Pierwotne to te, które manifestują się od czasu inicjacji seksualnej, wtórne pojawiają się już podczas bycia aktywnym seksualnie. U kobiet o wiele częściej spotyka się typ wtórny, charakteryzujący się początkowo udanym życiem seksualnym, a dopiero występującą później hipolibidemią [3].

Przyczyny spadku popędu seksualnego podzielić można na czynniki biologiczne i psychologiczne.

Do czynników biologicznych zalicza się:

• zaburzenia hormonalne tarczycy, 
• hiperprolaktynemię, 
• niskie stężenia testosteronu lub estrogenów, 
• choroby takie jak cukrzyca, choroby układu krążenia, wątroby, infekcje, nowotwory, depresja,
• zażywanie leków psychotropowych, na nadciśnienie, β-adrenolityków,
• zaburzenia stężeń neurotransmiterów [3].

Natomiast wśród czynników psychologicznych powodujących hipolibidemię wyróżnić można:

• stres, 
• przewlekłe zmęczenie, 
• niedobór snu, 
• urazy, 
• konflikty, 
• fobie seksualne, 
• rygoryzm religijny,
• osobowość obsesyjno-kompulsywną, 
• lęk przed utratą kontroli [3].

Wzrost libido - objawy, przyczyny

Zwiększone libido dla większości pacjentów nie wydaje się niczym negatywnym. Najczęściej cykliczny wzrost pożądania i popędu seksualnego nie jest związany z zaburzeniem, jednak rozważając dysproporcje popędu seksualnego, nie należy pomijać dysfunkcji, jaką jest hiperseksualność. Została ona opisana jako wzorzec powtarzającego się, intensywnego i nadmiernego zaabsorbowania fantazjami seksualnymi, popędami i zachowaniami, nad którymi trudno jest zapanować [4]. Szacuje się, że hiperseksualność dotyka od 2 do 6% osób, a zwiększony popęd seksualny jest znacznie wyższy u mężczyzn i wybranych populacji [5].

Przyczyny hiperseksualności są złożone i do dzisiaj naukowcy spierają się, czy hiperseksualność sama w sobie jest objawem innego zaburzenia czy też tylko pojedynczą osobną dysfunkcją [6]. Na zwiększony popęd seksualny wpływać mogą m.in:

• współistnienie choroby afektywnej dwubiegunowej; libido zazwyczaj zwiększa się, gdy chory doświadcza epizodu manii,
• problemy emocjonalne,
• lęk i brak pewności siebie (rekompensowany przez zwiększone libido).

Jak rozpoznawać i leczyć zaburzenia libido - do kogo zwrócić się po pomoc?

Brak edukacji seksualnej i rzetelnej wiedzy z tego zakresu sprawia, że temat pożądania i libido wciąż rzadko pojawia się w gabinetach lekarskich. Problemy związane z seksualnością są jednak stosunkowo częste i warto o nich rozmawiać podczas trwania wizyty, ponieważ mogą współwystępować w wieloma chorobami “dnia codziennego”. 

W celach diagnostycznych zaburzeń popędu stosuje się m.in. kwestionariusz do oceny pożądania seksualnego – skalę Mell-Krat czy skalę reaktywności seksualnej [3].

Dostarczają one informacji o potrzebach i postawach osoby badanej wobec seksu, oczekiwaniach, związku z partnerem, a także o poziomie libido. Wszystkie wymienione testy mają znaczenie rokownicze w terapii [3]. Najczęściej stosowane są one przez seksuologów i to właśnie do nich najlepiej się udać w przypadku zauważenia u siebie zaburzeń popędu seksualnego. 

W poradniach seksuologicznych przeprowadza się szereg spotkań, rozmów i badań, a diagnostyka zaburzeń będzie wieloetapowa - obejmie również badania biochemiczne [3]. Po szczegółowym procesie specjalista postawi rozpoznanie i zaproponuje odpowiednie leczenie, które, w zależności od przyczyny, będzie opierać się na farmakologicznej regulacji gospodarki hormonalnej lub na pracy z terapeutą [3].

Podsumowanie

Zaburzenia popędu seksualnego, wraz ze wzrostem świadomości pacjentów, mogą stać się coraz częściej zgłaszanym problemem w poradniach lekarskich. Warto posiadać podstawową wiedzę na temat zaburzeń libido, które możesz zgłaszać. Ważne jest, aby pamiętać, że dbanie o sferę seksualną wpływa pozytywnie na dobrostan psychofizyczny i nie warto bać się podczas rozmowy o życiu seksualnym. Zadaniem lekarzy jest stworzenie bezpiecznego i pełnego akceptacji miejsca przy tak intymnych tematach, jak życie seksualne, ale to pacjent musi przełamać swoje obawy i odważyć się na rozmowę o życiu intymnym.

Referencje:

1. Levine,S.B.(2003).The natureofsexualdesire:A clinician’sperspective. Archives of Sexual Behavior, 32, 279–285.
2. Costa, R. M. (2012). Masturbation is related to psychopathology and prostate dysfunction: Comment on Quinsey (2012) [Letter to the Editor]. Archives of Sexual Behavior, 41, 539–540.
3. Lew-Starowicz Z., Hipolibidemia u kobiet, Psychiatria po Dyplomie, 2017, 02.
4. Kafka, M. P. (2010). Hypersexual disorder: A proposed diagnosis for DSM- V. Archives of Sexual Behavior, 39, 377–400. doi:10.1007/s10508-009- 9574-7.
5. Odlaug, B. L., Lust, K., Schrelber, L. R. N., Christenson, G., Derbyshire, K., Harvanko, A., ... Grant, J. E. (2013). Compulsive sexual behavior in young adults. Annals of Clinical Psychiatry, 25, 193–200.
6. Winters, J., Christoff, K., & Gorzalka, B. B. (2010). Dysregulated sexuality and high sexual desire: Distinct constructs? Archives of Sexual Behavior, 39, 1029–1043. doi:10.1007/s10508-009-9591-6.