Splot słoneczny

Informacje podstawowe o splocie słonecznym

Splot słoneczny (łac. plexus solaris) to właściwie splot trzewny (łac. plexus coeliacus), nazwa potoczna stała się jednak dużo powszechniejsza od anatomicznej. Splot ten jest fragmentem układu nerwowego człowieka. Przez dawnych anatomów był nazywany mózgiem brzusznym. W obrębie splotu słonecznego znajdują się zwoje nerwowe należące do układu nerwowego wegetatywnego (autonomicznego). Oznacza to, że neurony wchodzące w skład splotu zawiadują pracą narządów niezależnych od naszej woli (w przeciwieństwie do neuronów mięśniowych, którymi możemy kierować). W obrębie splotu trzewnego znajdują się główne szlaki nerwowe odpowiedzialne za prawidłową pracę narządów jamy brzusznej, a także miednicy mniejszej. Splot składa się z dwóch dużych zwojów, przez które dochodzą włókna z trzech nerwów trzewnych: dużego, mniejszego i najmniejszego. Splot słoneczny można obrazowo opisać jako dwie zrośnięte ze sobą części – lewą i prawą. Ogólny kształt jest kulisty, a nerwy odchodzą i dochodzą w sposób promienisty, co przypomina słońce. 

Gdzie znajduje się splot słoneczny?

Jest on położony w okolicy nadbrzusza, pod mostkiem, na wysokości pierwszego kręgu lędźwiowego. Od góry sąsiaduje z przeponą, po jego bokach zlokalizowane są nadnercza, a z tyłu – tętnica nerkowa. Tuż pod splotem słonecznym znajduje się odcinek brzuszny aorty. 

Epidemiologia splotu słonecznego

Ponieważ splot słoneczny jest niezwykle ważną strukturą anatomiczną w obrębie jamy brzusznej, wiele schorzeń gastrologicznych może wpływać na jego funkcjonowanie. Należą do nich nieżyty żołądka i jelit, przewlekłe zapalenie trzustki, refluks żołądkowo-przełykowy, choroby zapalne jelit czy wreszcie wszelkie guzy w jamie brzusznej, które mogą uciskać splot słoneczny.

Najczęstszym problemem występującym w obrębie splotu słonecznego są jednak jego urazy (uderzenia w tę okolicę), szczególnie częste u osób uprawiających sporty kontaktowe, np. piłkę ręczną, hokej, piłkę nożną. Uderzenie w splot słoneczny bywa również wykorzystywane w celach samoobrony: u uderzonego napastnika pojawia się silny krótkotrwały ból, który daje ofierze czas na ucieczkę i/lub wezwanie pomocy.

Uderzenie w splot słoneczny – objawy

Pierwszym i najważniejszym objawem pojawiającym się po uderzeniu w splot słoneczny jest ból, który bywa opisywany jako jeden z najsilniejszych bólów, jakich może doświadczać człowiek. Niekiedy bólowi towarzyszą inne nieprzyjemne doznania, jak nudności, wymioty, zaburzenia oddechu (uczucie duszności) czy nawet mimowolne oddanie stolca lub moczu. Ból, choć bardzo intensywny, zwykle ustępuje po kilku minutach.

Trwałe uszkodzenia spowodowane urazem w okolicy splotu słonecznego zdarzają się rzadko. Jeśli ból nie mija, a wręcz się nasila, niezbędna jest pomoc medyczna. W rzadkich przypadkach uraz może wywołać pęknięcie narządów miąższowych – wątroby czy śledziony – i/lub krwotok wewnętrzny.

Diagnostyka splotu słonecznego

Po uderzeniu w splot słoneczny zazwyczaj nie jest wymagana żadna diagnostyka, o ile objawy ustąpiły i osoba uderzona nie skarży się na niepokojące dolegliwości.

Gdy występują przewlekłe bóle tej okolicy, w pierwszej kolejności niezbędne są badania w kierunku zaburzeń funkcjonowania narządów jamy brzusznej – żołądka, dwunastnicy czy pęcherzyka żółciowego – które mogą się objawiać promieniującymi bólami nadbrzusza.

W przypadku ostrego urazu okolicy nadbrzusza wykonuje się badania obrazowe (zwykle ultrasonografia w protokole FAST – focused assessment with sonography for trauma) w celu szybkiej oceny stopnia uszkodzenia ciała. Wskazaniami do pilnego wezwania zespołu pogotowia ratunkowego po urazie są nieprzemijający ból, zaburzenia świadomości lub oddychania, osłabienie, omdlenie czy spadek ciśnienia tętniczego krwi, mogący świadczyć o krwawieniu do narządów jamy brzusznej.

Leczenie splotu słonecznego

Jak postępować, kiedy boli splot słoneczny? Ból po uderzeniu ma charakter pulsujący i bardzo nasilony, ale przeważnie krótkotrwały. Przy niewielkich urazach ulgę przynoszą zwykle ułożenie poszkodowanego w pozycji dowolnej i uspokojenie oddechu. W przypadku silnego urazu zaleca się ułożenie chorego w pozycji bocznej ustalonej i monitorowanie oddechu (wzrokiem – sprawdzenie, czy unosi się klatka piersiowa; słuchem – czy słychać szum powietrza; za pomocą dotyku – czy czuć wydech powietrza po przyłożeniu policzka do okolicy twarzy poszkodowanego). Jeśli istnieje podejrzenie, że doszło do urazu narządów wewnętrznych, trzeba wezwać zespół pogotowia ratunkowego i do chwili jego przyjazdu nie opuszczać chorego. W razie stwierdzenia braku oddechu należy niezwłocznie podjąć czynności reanimacyjne.

Piśmiennictwo

1. Bochenek A, Reicher M. Anatomia człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
2. Cornman-Homonoff J, Holzwanger DJ, Lee KS i wsp. Celiac plexus block and neurolysis in the management of chronic upper abdominal pain. Semin Intervent Radiol 2017; 34(4): 376–386.
3. Gajewski P (red.). Interna Szczeklika 2022. Medycyna Praktyczna, Kraków 2022.