Wstrząśnienie mózgu

Wstrząśnienie mózgu - informacje podstawowe

Wstrząśnienie mózgu jest rodzajem urazowego uszkodzenia mózgu – spowodowanego uderzeniem w głowę, upadkiem z wysokości, wypadkiem komunikacyjnym lub wypadkiem, który powoduje szybkie poruszanie się głowy w różnych płaszczyznach. Siły działające w obrębie czaszki oddziałują na mózg w mechanizmie przyspieszenia lub hamowania. Objawami wstrząśnienia mózgu mogą być zaburzenia świadomości oraz bóle głowy, nudności, wymioty, zawroty głowy czy zaburzenia równowagi. Skutkiem wstrząśnienia mogą być również zaburzenia snu, nadwrażliwość na bodźce zewnętrzne (słuchowe,  wzrokowe), utrudnione zapamiętywanie, kłopoty z koncentracją lub przewlekły zespół bólów głowy. Nie ma jednoznacznych ustaleń co do czasu trwania zaburzeń, ale przyjął się termin „krótkotrwałe”. Wstrząśnienie mózgu to zaburzenie czynności mózgu bez fizycznych obrażeń mózgu i kości czaszki.

Epidemiologia wstrząśnienia mózgu

Szacuje się, że w Stanach Zjednoczonych każdego roku dochodzi do 1,7 mln urazów mózgu, które wymagają zgłoszenia na oddziale ratunkowym. Prawdopodobnie rzeczywista częstość występowania wstrząśnień mózgu może wynosić od 1,4 do 3,8 mln rocznie. W Polsce nie prowadzi się podobnych statystyk. Upadki oraz wypadki komunikacyjne, po których następuje uderzenie przedmiotem lub uderzenie w jakiś przedmiot, są główną przyczyną wstrząsów mózgu u dorosłych i dzieci. Szacunki wskazują, że ponad 25% wstrząsów mózgu występuje podczas uprawiania sportu. W warunkach sportowych kobiety są bardziej podatne na wstrząsy mózgu. Mężczyźni są bardziej narażeni na kontuzje w wyniku kontaktu między zawodnikami, podczas gdy kobiety częściej doznają kontuzji w wyniku kontaktu z powierzchnią lub sprzętem do gry.

Objawy wstrząśnienia mózgu

Objawy wstrząśnienia mózgu zazwyczaj pojawiają się natychmiast po urazie, ale może nastąpić opóźnienie sięgające od kilku minut do kilku godzin. Niektóre z objawów wstrząśnienia mózgu to:

• drażliwość,
• zmiany nastroju,
• dezorientacja,
• niepamięć,
• zamglenie psychiczne,
• trudności z koncentracją,
• ból głowy,
• zawroty głowy,
• trudności z utrzymaniem równowagi,
• senność,
• zmiana ilości snu,
• trudności z zasypianiem,
• krótkotrwała utrata przytomności,
• nadwrażliwość na hałas,
• nadwrażliwość na światło,
• nudności,
• szumy uszne,
• uczucie pustki w głowie,
• wymioty,
• zaburzenia widzenia.

Wstrząśnieniu mózgu nie zawsze towarzyszy utrata przytomności. Objawy alarmowe wymagające pilnej konsultacji lekarskiej (zwykle na SOR) to: utrata przytomności (nawet krótkotrwała), nawracające wymioty, nasilający się ból głowy, zmiany w zachowaniu, zaburzenia orientacji, problemy z rozpoznawaniem osób lub miejsc, zaburzenia mowy, drgawki, zaburzenia widzenia, poszerzenie jednej lub obu źrenic, ciężkie zawroty głowy.

Diagnostyka wstrząśnienia mózgu

Diagnozę stawia się zazwyczaj na podstawie wywiadu co do mechanizmu urazu, stanu świadomości czy utraty przytomności bezpośrednio po urazie oraz dokładnej oceny neurologicznej, pamięci i funkcji poznawczych. W postępowaniu diagnostycznym nie wykonuje się rutynowo badania radiologicznego (RTG) czaszki. Badaniem z wyboru jest tomografia komputerowa (TK) głowy, wykluczająca z dużą czułością krwawienie wewnątrzczaszkowe i ukazująca inne następstwa urazu. U pacjentów ze wstrząśnieniem mózgu bez innych następstw urazu na ogół nie obserwuje się zmian pourazowych w TK. W przypadkach utraty świadomości zawsze należy ustalić, co było pierwsze – uraz głowy czy utrata świadomości. Szczególnym zagadnieniem jest wykonywanie TK głowy u najmłodszych dzieci (< 7. roku życia), które często doznają urazów głowy w czasie nauki chodu, zabawy czy na skutek nieprawidłowej opieki. Badanie TK wiąże się z bardzo dużą dawką promieniowania rentgenowskiego, które działając na rozwijający się organizm, znacznie podwyższa ryzyko wystąpienia nowotworów w przyszłości. Stąd, o ile nie ma silnych przesłanek sugerujących wystąpienie krwawienia do ośrodkowego układu nerwowego, odstępuje się od badania TK, pozostawiając zwykle dziecko do dłuższej obserwacji w warunkach szpitalnych.

Leczenie wstrząśnienia mózgu

Osoby ze wstrząśnieniem mózgu na ogół potrzebują obserwacji stanu zdrowia w warunkach ambulatoryjnych, a pacjenci z niepokojącymi objawami mogą wymagać ciągłej obserwacji szpitalnej.

Leczenie wstrząśnienia mózgu jest przede wszystkim podtrzymujące i skupia się na początkowym (tj. 24 do 48 godzin po urazie) ograniczeniu aktywności fizycznej i intelektualnej, po której następuje powrót do poprzednich poziomów aktywności. Pacjent powinien stopniowo powracać do aktywności, uważnie monitorując nawrót lub pogorszenie objawów. U dzieci po rozpoznanym wstrząśnieniu mózgu zalecane jest ograniczenie aktywności fizycznej oraz kontaktu z ekranami (telewizor, telefon, komputer), co zapobiega rozwojowi pourazowych bólów głowy oraz zaburzeń koncentracji. Objawy często ustępują w ciągu 72 godzin. Większość dorosłych (85–90%) wraca do pełni zdrowia w ciągu 2 tygodni, a większość dzieci (70–80%) w ciągu 1–3 miesięcy.

Podczas powrotu do zdrowia pacjenci mogą doświadczać różnych objawów. Niektóre mogą pojawić się od razu, podczas gdy inne mogą pozostać niezauważone przez wiele godzin lub nawet dni po urazie i być nieuchwytne do chwili wznowienia przez pacjenta jego zwykłych czynności. Nie powinno się wracać do zajęć sportowych i rekreacyjnych przed skonsultowaniem się z lekarzem. Ponowne wstrząśnienie mózgu przed pełnym wyzdrowieniem może być bardzo niebezpieczne i może zwiększyć ryzyko długotrwałych problemów.

Powikłania wstrząśnienia mózgu

Najczęściej spotykanym powikłaniem wstrząśnienia mózgu jest zespół po wstrząśnieniu mózgu, charakteryzujący się utrzymującymi się objawami trwającymi od tygodni do miesięcy po początkowym urazie. W tym zespole może wystąpić każdy z objawów wstrząśnienia mózgu.

Rzadkim powikłaniem jest zespół drugiego uderzenia (ang. second impact syndrome, SIS). Zespół ten występuje, kiedy uraz głowy powtarza się przed całkowitym ustąpieniem pierwszego wstrząśnienia, co skutkuje ciężkim obrzękiem mózgu. SIS może potencjalnie powodować niebezpieczne powikłania neurologiczne, w tym przepuklinę mózgu i śmierć.

Piśmiennictwo:

1. Dyszkiewicz S. Wstrząśnienie mózgu. Online: https://www.mp.pl/pacjent/neurologia/choroby/146323,wstrzasnienie-mozgu.
2. Ferry B, DeCastro A. Concussion. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537017/.
3. Radek A, Radek M. Urazy czaszkowo-mózgowe. Online: https://podyplomie.pl/neurologia/20561,urazy-czaszkowo-mozgowe.
4. Scorza KA, Cole W. Current Concepts in Concussion: Initial Evaluation and Management. Am Fam Physician 2019; 99(7): 426–434.