Czym jest parkinsonizm i kiedy go podejrzewać?

Parkinsonizm - co to jest?

Zespół parkinsonowski, zwany inaczej parkinsonizmem, to grupa charakterystycznych, wspólnie występujących objawów. Należą do nich: spowolnienie ruchowe (bradykinezja), sztywność mięśni, drżenie oraz niestabilność postawy [1]. Sam parkinsonizm nie jest więc samodzielną jednostką chorobową, lecz zestawem typowo współwystępujących symptomów, których obecność wymaga nakierowania diagnostyki w kierunku określonych schorzeń. Najczęstszym wśród nich jest choroba Parkinsona. Szacuje się, że zmaga się z nią 0,15 - 0,3% populacji świata, ale w szczególności dotyczy ona osób w podeszłym wieku - wśród 80-latków jej występowanie sięga już 2-3% [1].  

Parkinsonizm ma charakterystyczne objawy

Zespół parkinsonowski podejrzewać można, kiedy wystąpią typowe dla niego symptomy. Podstawowym z nich jest bradykinezja [1,2], która objawia się zarówno trudnością w rozpoczęciu ruchów, jak i powolnym ich wykonywaniem. Stanowi to przeszkodę w wielu podstawowych aktywnościach -  samodzielne ubieranie się, toaleta czy przygotowywanie jedzenia mogą stać się poważnym wyzwaniem. Osoby żyjące z parkinsonizmem często potrzebują więc pomocy w codziennych czynnościach. Chorzy mogą także mieć zubożałą mimikę, pisać drobniejszymi niż wcześniej literami, mówić wolniej lub ciszej i poruszać się mniejszymi krokami.

Drżenie, chociaż typowo kojarzone z parkinsonizmem, nie występuje u każdego chorego. Dotyczy ono tylko około 2/3 przypadków [1] i ma charakter drżenia spoczynkowego - pojawiającego się w czasie spoczynku i ustępującego podczas wykonywania ruchów. Zazwyczaj rozpoczyna się ono w ręce lub kończynie dolnej. Może obejmować jedynie palce i przypominać pocieranie kciuka i palca wskazującego (ruch „obracania tabletki” lub „liczenia pieniędzy”). Jeśli choroba postępuje, drżenie może utrzymywać się w trakcie aktywności i zacząć objawiać się po obu stronach ciała [1]. 

Kolejną cechą parkinsonizmu jest sztywność mięśniowa [1,2], którą lekarz ocenia podczas badania neurologicznego. Charakterystyczny jest dla niej brak zmienności i stopniowego ustawania podczas biernego poruszania kończynami pacjenta. Występować może również niestabilność postawy [1,2]. U osób z parkinsonizmem zauważyć można np. brak balansowania kończynami górnymi podczas chodzenia.

Przyczyny parkinsonizmu

W znacznej większości przypadków objawy parkinsonowskie spowodowane są chorobą Parkinsona. Rozpoznaje się ją, jeśli wymienionych symptomów nie da się wytłumaczyć innymi schorzeniami. Jest ona chorobą neurodegeneracyjną - z nie do końca znanych jeszcze przyczyn dochodzi w niej do postępującego uszkodzenia mózgu. Konsekwencją tego jest niedobór substancji ważnej w porozumiewaniu się komórek nerwowych, zwanej dopaminą. U podłoża parkinsonizmu leżeć mogą jednak inne nieprawidłowości, szczególnie jeśli towarzyszą mu nietypowe dla choroby Parkinsona objawy. Pozostałe, rzadsze przyczyny, należy wziąć pod uwagę szczególnie u osób młodych i tych, u których dolegliwości pojawiają się nagle lub szybko narastają. Parkinsonizm atypowy, inaczej parkinsonizm „plus”, związany może być z chorobami mózgu, takimi jak postępujące porażenie nadjądrowe, zanik wieloukładowy, zwyrodnienie korowo-podstawne i otępienie z ciałami Lewy’ego [2]. Objawy parkinsonowskie opisywano także w przebiegu wodogłowia [3], chorób metabolicznych (np. choroby Wilsona, dziedzicznej hemochromatozy) oraz dziedzicznych [1]. 

Co istotne, opisane objawy nie zawsze świadczą o chorobie układu nerwowego i mogą być wywołane przez leki lub schorzenia innych organów. Niektóre środki przeciwpsychotyczne (tiorydazyna, tietylperazyna, perazyna, chlorpromazyna, lewomepromazyna, haloperidol) stosowane w leczeniu schizofrenii i innych psychoz oraz metoklopramid (lek przeciwwymiotny) blokują receptory dopaminowe, dając efekt podobny jak w chorobie Parkinsona [2,4]. Zbliżone symptomy mogą pojawić mogą się podczas przyjmowania leków kardiologicznych - cynaryzyny, flunaryzyny, werapamilu,   amiodaronu, a także przeciwpadaczkowego kwasu walproinowego czy często stosowanych w leczeniu choroby afektywnej dwubiegunowej soli litu [2,4]. Do innych, mniej powszechnych przyczyn parkinsonizmu należy niedoczynność przytarczyc, a podobne objawy opisywane były także w przewlekłych białaczkach i po przeszczepieniu szpiku [4].

Jak wygląda diagnostyka?

W przypadku wystąpienia objawów parkinsonizmu, należy zgłosić się do lekarza, który w pierwszej kolejności zbierze dokładny wywiad (w tym na temat przyjmowanych leków i innych schorzeń) i wykona badanie neurologiczne. Pozwoli to stwierdzić i dokładnie scharakteryzować rodzaj zaburzeń, a następnie dobrać odpowiednią diagnostykę. W przypadku podejrzenia choroby neurologicznej pomocny może być rezonans magnetyczny głowy. Chorobę Parkinsona rozpoznaje się na podstawie typowych objawów, a diagnozę potwierdza dobra reakcja na zastosowane leczenie. Do jej zdiagnozowania konieczne jest jednak wykluczenie innych przyczyn, do czego stosuje się badania obrazowe - tomografię, lub (częściej) rezonans magnetyczny [1].

Leczenie parkinsonizmu

Leczenie zależne jest od przyczyny dolegliwości. W przypadku choroby Parkinsona stosuje się lewodopę - substancję przyjmowaną w tabletkach, będącą podstawowym lekiem używanym w tym schorzeniu. W organizmie ulega ona przemianie w dopaminę. Do innych stosowanych preparatów należą agoniści dopaminy (ich cząsteczki działają na receptory dla dopaminy, „zastępując” ją) oraz leki zmniejszające jej rozkład. Z czasem skuteczność leków spada, a wtedy zastosowanie znajduje leczenie operacyjne: głęboka stymulacja mózgu (DBS, deep brain stimulation - wszczepienie drobnego urządzenia pobudzającego odpowiednią część mózgu poprzez impulsy elektryczne) [1]. U chorych, którzy nie kwalifikują się do takiego postępowania, podawać można apomorfinę podskórnie [5] lub lewodopę dojelitowo [6] przez specjalny dostęp założony przez powłoki brzucha. Leczenie pozostałych przyczyn parkinsonizmu zależne jest od ich dokładnej przyczyny. Jeśli wywołany jest on lekami, to powinien ustąpić po odstawieniu ich [4]. 

Referencje:

1. Sławek J. (2017) Choroba Parkinsona. W: Kozubski W, Liberski P. P (red.), Neurologia. (tom II, s. 287-301) Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL
2. Keener AM, Bordelon YM. Parkinsonism. Semin Neurol. 2016 Aug;36(4):330-4. 
3. Curran T, Lang AE. Parkinsonian syndromes associated with hydrocephalus: case reports, a review of the literature, and pathophysiological hypotheses. Mov Disord. 1994 Sep;9(5):508-20. 
4. Łukasik M. (2017) Wybrane objawy neurologiczne w chorobach narządów wewnętrznych. Objawy pozapiramidowe. Zespół parkinsonowski. W: Kozubski W, Liberski P. P (red.), Neurologia. (tom II, s. 747-749) Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL
5. Bogucki A. Apomorfina w zaawansowanej chorobie Parkinsona. Neurologia i Neurochirurgia Polska 2013; 47, 5: 476-483.
6. Sławek J, Bogucki A. Dojelitowa postać lewodopy w leczeniu zaawansowanej choroby Parkinsona. Neurologia i Neurochirurgia Polska 2010; 44, 4: 396–403.