Choroba Huntingtona

Choroba Huntingtona - wstęp

Choroba Huntingtona (dawniej pląsawica Huntingtona, HD) to choroba neurodegeneracyjna charakteryzująca się ruchami mimowolnymi, z towarzyszącymi zaburzeniami poznawczymi i zmianami zachowania. Pierwszy opis pacjenta z pląsawicą Huntingtona pochodzi z 1842 roku. Ale dopiero w 1872 roku po opisie dokonanym przez George’a Huntingtona stała się znana jako pląsawica Huntingtona, obecnie używa się nazwy choroba Huntingtona.

Choroba Huntingtona jest chorobą genetyczną i dziedziczy się ją autosomalnie dominująco – czyli dziecko, które ma chore jedno z rodziców, ma 50-procentowe ryzyko zachorowania na chorobę Huntingtona. Ponad połowa ludzkiego genomu ulega ekspresji w trakcie rozwoju układu nerwowego. Zbadano wiele zaburzeń neurodegeneracyjnych i w większości przypadków są one dziedziczone wielogenowo. Jednak w przypadku choroby Huntingtona jest inaczej. Mutacja ją powodująca polega na powtórzeniach kodonu cytozyna–adenina–guanina (CAG) na krótkim ramieniu chromosomu 4p16.3 w genie huntingtyny (HTT). Kodon CAG koduje aminokwas glutaminę. Zmiany w białku kodowanym przez HTT i pojawienie się w nim nadmiernej ilości glutaminy prowadzą do uszkodzenia neuronów, ponieważ nieprawidłowe białko jest bardziej podatne na agregację i akumulację. HD często dotyka pacjentów w wieku od 30 do 50 lat, jednak im więcej powtórzeń CAG, tym wcześniej pojawiają się objawy. Termin „młodzieńcza choroba Huntingtona” odnosi się do choroby, która wystąpiła przed 20. rokiem życia. Młodzieńcza postać charakteryzuje się trudnościami w uczeniu się, a także zaburzeniami zachowania w szkole.

U chorych z chorobą Huntingtona zwykle wykrywa się od 36 do 55 powtórzeń CAG, u osób z młodzieńczym początkiem choroby – zwykle > 55 powtórzeń. Osoby z 27–35 powtórzeniami CAG nie wykazują zwykle objawów choroby, jednak istnieje ryzyko, że mutacja pojawi się u ich dzieci. Dla HD charakterystyczne jest zjawisko antycypacji genetycznej, czyli wcześniejszego pojawiania się objawów choroby w kolejnym pokoleniu. W HD zjawisko to zachodzi w przypadku dziedziczenia od ojca, natomiast nie obserwuje się go w przypadku dziedziczenia od matki.

Epidemiologia choroby Huntingtona

Choroba Huntingtona jest rzadka, występuje u 5–10 na 100 tys. osób w populacji rasy kaukaskiej. W Azji występuje zdecydowanie rzadziej.

Objawy choroby Huntingtona

Średni wiek zachorowania wynosi ok. 45 lat. Na początku choroby można zaobserwować objawy takie jak zmiany w ruchach gałek ocznych, zaburzenia planowania, dyskretne zaburzenia funkcji poznawczych, niezborność ruchowa, obniżony lub drażliwy nastrój, a także łagodne ruchy mimowolne. Pacjenci na ogół są w stanie wykonywać swoje codzienne czynności.

Objawy motoryczne to mimowolne, niepożądane ruchy przypominające taniec. Początkowo ruchy te dotyczą palców rąk i nóg oraz małych mięśni twarzy. Dla osób postronnych często są one niewidoczne. Chód staje się niestabilny, a chory może wyglądać jak w stanie upojenia alkoholowego. Stopniowo niepożądane ruchy rozprzestrzeniają się na wszystkie inne mięśnie. Ruchy pląsawicze występują przez cały czas, gdy pacjent nie śpi. Mówienie i połykanie stopniowo stają się coraz bardziej utrudnione. Rozwijają się hipokinezja, akinezja i sztywność prowadzące do wolniejszego tempa wykonywania wszystkich czynności. Dystonia (czyli mimowolne ruchy powodujące wyginanie i skręcanie różnych części ciała, np. kręcz szyi) może być pierwszym objawem motorycznym w chorobie Huntingtona. Wpływ zaburzeń motorycznych na czynności życia codziennego postępuje w czasie – pojawiają się trudności w chodzeniu i staniu prowadzące do częstych upadków.

Objawy psychiatryczne są bardzo często obecne we wczesnym stadium choroby, często przed wystąpieniem objawów motorycznych. Najpowszechniejszymi objawami są depresja i lęk. Apatia jest związana ze stadium choroby. Samobójstwo częściej dotyczy osób z wczesnymi objawami oraz bezobjawowych nosicieli genów niż osób na bardziej zaawansowanym etapie choroby. Drażliwość jest często pierwszym objawem, ale w rzeczywistości występuje na wszystkich etapach. Psychoza może się pojawić w późniejszych stadiach choroby.

Pogorszenie funkcji poznawczych jest drugim głównym objawem HD i może występować na długo przed pojawieniem się pierwszych objawów motorycznych. Zmiany poznawcze są szczególnie związane z funkcjami wykonawczymi. Pacjenci nie są już w stanie zorganizować swojego życia ani zaplanować rzeczy, które w przeszłości były proste. Tracą elastyczność myślenia i nie reagują tak, jak w przeszłości lub w sposób, jakiego oczekuje środowisko. Dochodzi do osłabienia pamięci, chociaż pamięć długotrwała może być do pewnego stopnia oszczędzona.

Diagnostyka choroby Huntingtona

Diagnozę stawia się na podstawie objawów u pacjenta, u którego w rodzinie występowała HD. Obecność objawów motorycznych z zaburzeniami psychicznymi i poznawczymi lub bez nich albo kombinacja wszystkich trzech w obecności pozytywnej historii rodzinnej jest zwykle wystarczająca do postawienia diagnozy. Podstawowe badania należy przeprowadzić przed wykonaniem badań genetycznych, które są złotym standardem pozwalającym na znalezienie mutacji.

Poradnictwo genetyczne

Od 1993 roku możliwe jest wykonanie badań genetycznych u osób rodzinnie zagrożonych wystąpieniem HD. Badania te wykonuje się w poradniach genetycznych. Poddanie się im jest indywidualną decyzją danej osoby i wymaga rozważenia argumentów za i przeciw. Standardy medyczne mówią, że w kroku 1. powinna zostać przeprowadzona konsultacja z genetykiem klinicznym, najlepiej z udziałem psychologa i neurologa. Po 4–6 tygodniach odbywa się druga konsultacja (krok 2.), podczas której pobiera się krew. Po okresie 6–8 tygodni planowana jest kolejna konsultacja (krok 3.) z ujawnieniem wyników.

Leczenie choroby Huntingtona

Nie ma lekarstwa na HD, istnieje jednak wiele opcji terapeutycznych w leczeniu objawów, które umożliwia poprawę jakości życia. Leczenie ma charakter głównie farmakologiczny, a także wspomagający. W leczeniu objawów hiperkinetycznych stosuje się np. leki z grupy antagonistów dopaminy, benzodiazepiny, acetylocholinoesterazy, lit, leki z grupy antagonistów glutaminianu. Konieczne są również terapie wspomagające. Dużą rolę odgrywa także leczenie zaburzeń psychiatrycznych takich jak depresja, mania, drażliwość lub apatia.

Nowe terapie w chorobie Huntingtona

Od momentu zlokalizowania genu w 1983 roku, a zwłaszcza po roku 1993, skupiono uwagę na ścieżce patofizjologicznej w celu opracowania terapii. W chwili obecnej trwa kilka badań klinicznych oceniających skuteczność terapii genowej w leczeniu HD.

Rokowanie w chorobie Huntingtona

W zależności od postępu choroby pacjenci mogą zachować pewien stopień niezależności, ale większość z nich wymaga pomocy od swojego opiekuna. W późniejszych stadiach choroby obserwuje się ciężką niepełnosprawność ruchową, a pacjenci są całkowicie zależni od opiekunów. Mediana przeżycia po wystąpieniu choroby wynosi od 15 do 18 lat. U ok. 25% pacjentów obserwuje się opóźniony początek – pacjenci ci wykazują objawy po 50. roku życia (niektórzy po 70. roku życia), a choroba ma u nich bardziej długotrwały przebieg.

Piśmiennictwo:

1. Ajitkumar A, De Jesus O. Huntington Disease. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022. Online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK559166/.
2. Byun S, Lee M, Kim M. Gene therapy for Huntington’s disease: the final strategy for a cure? J Mov Disord 2022; 15(1): 15–20.
3. Roos RA. Huntington’s disease: a clinical review. Orphanet J Rare Dis 2010; 5: 40.