Suchość i pieczenie jamy ustnej

Czym jest kserostomia?

Kserostomia jest schorzeniem charakteryzującym się odczuwaniem suchości jamy ustnej, na ogół wywołanym mniejszą aktywnością ślinianek (gruczołów wytwarzających ślinę). Jego przyczyny są złożone, a leczenie i eliminacja objawów nie należą do łatwych. Wyróżnia się kserostomię prawdziwą spowodowaną częściowym lub całkowitym zahamowaniem wydzielania śliny oraz kserostomię rzekomą, która jest subiektywnym uczuciem suchości z zachowaną prawidłową funkcją ślinianek.

Przyczyny suchości i pieczenia

Kserostomia to zaburzenie wywoływane przez szereg różnorodnych czynników. Zazwyczaj jest ona związana z manifestacją choroby ogólnoustrojowej lub prowadzonym jej leczeniem. Najczęściej wymienianymi czynnikami powodującymi suchość są:

• przyjmowanie niektórych leków - działanie blisko 400 substancji leczniczych może powodować kserostomię, głównie są to leki o działaniu moczopędnym, leki przeciwdepresyjne, leki przeciwhistaminowe (używane m.in. w alergii), cytostatyki (częste składowe chemioterapii), leki obniżające ciśnienie, leki rozszerzające oskrzela,
• radioterapia okolicy głowy i szyi,
• współistnienie chorób takich jak cukrzyca, niedoczynność tarczycy, sarkoidoza, amyloidoza,
• choroby o podłożu autoimmunologicznym jak zespół Sjögrena, reumatoidalne zapalenie stawów,
• zaburzenia hormonalne w okresie menopauzy,
• kandydoza, czyli grzybica jamy ustnej,
• niedokrwistość z niedoboru żelaza, niedobory witamin A i B,
• stres, nerwica,
• czynniki miejscowe jak palenie tytoniu, oddychanie przez usta, chrapanie,
• odwodnienie organizmu,
• choroby gruczołów ślinowych, takie jak kamica ślinianek i ich stany zapalne.

Objawy kliniczne kserostomii

Dolegliwości, z jakimi zmagają się pacjenci, różnią się w zależności od nasilenia schorzenia. W początkowych stadiach występuje uczucie suchości oraz pieczenia jamy ustnej wraz ze wszelkimi tego konsekwencjami, czyli trudnością w mowie i spożywaniu pokarmów, zaburzeniami smaku (gorzki lub metaliczny posmak w ustach), trudnością w użytkowaniu protez. Wraz z nasileniem symptomów pojawiają się w jamie ustnej klinicznie widoczne zmiany, takie jak:

• sucha, pomarszczona błona śluzowa warg i policzków, 
• zmiana barwy błony śluzowej, 
• stan zapalny dziąseł i błon śluzowych, 
• suchy, pobruzdowany język o wygładzonej powierzchni (zanik brodawek),
• obecność pienistej, gęstej, lepkiej śliny,
• nieprzyjemny zapach z ust,
• owrzodzenia błon śluzowych.

Skutki i powikłania kserostomii

Ślina pełni szereg ważnych funkcji w organizmie człowieka. Nie tylko jest odpowiedzialna za nawilżanie błony śluzowej, ale również bierze udział w istotnych procesach umożliwiających prawidłowe funkcjonowanie jamy ustnej. Zaburzenia wydzielania śliny prowadzą do zachwiania ogólnego zdrowia jamy ustnej poprzez zwiększenie osadzania się płytki nazębnej, nasilenie rozwoju procesów próchnicowych, skłonności do występowania stanów zapalnych, zakażeń grzybiczych i bakteryjnych oraz owrzodzeń tkanek.

Diagnostyka i rozpoznanie kserostomii

W przebiegu diagnostyki kserostomii uwzględnia się wywiad zwracający szczególną uwagę na czynniki predysponujące do wystąpienia kserostomii oraz charakterystyczny obraz kliniczny schorzenia. Badaniami przeprowadzanymi w celu potwierdzenia wstępnej diagnozy kserostomii są: sialometria, sialografia oraz badania dodatkowe jak USG ślinianek, inne badania obrazowe czy biopsja gruczołów ślinowych.

Sialometria jest badaniem polegającym na określeniu ilości wydzielanej śliny. Badanie jest bezpieczne, bezbolesne, nieinwazyjne. Sialografia polega na wprowadzeniu kontrastu do przewodów ślinianki oraz wykonaniu zdjęć rentgenowskich. Sialografia pozwala obrazować zmiany w budowie przewodów ślinianek. 

Leczenie przyczynowe kserostomii

Podstawą skutecznej terapii jest odpowiednio postawiona diagnoza. W leczeniu suchości najlepsze efekty przynosi wdrożenie leczenia przyczynowego polegającego na eliminacji czynnika wywołującego suchość. Jeśli przyczyną jest choroba ogólnoustrojowa lub działanie leków, należy rozważyć z lekarzem prowadzącym możliwość złagodzenia dolegliwości. Inną metodą prowadzenia terapii jest przyjmowanie leków stymulujących wydzielanie śliny, na przykład chlorowodorku pilokarpiny. Niestety, substancje stymulujące wydzielanie śliny powodują również szereg działań ubocznych, dlatego ich zastosowanie jest ograniczone.

Jak złagodzić objawy suchości?

W walce z uciążliwymi symptomami pomaga terapia objawowa. Nie wpływa ona na ilość wydzielanej śliny, ale łagodząc symptomy suchości, podwyższa komfort życia. W pierwszej kolejności zaleca się: 

• stosowanie preparatów sztucznej śliny w postaci płynów, tabletek lub sprayów nawilżających i powlekających błonę śluzową,
• stosowanie płukanek, na przykład z siemienia lnianego,
• częste spożywanie małej ilości wody,
• unikanie pokarmów bogatych w węglowodany, suchych, raniących błonę śluzową,
• stosowanie preparatów z chlorheksydyną oraz fluorem,
• eliminację czynników nasilających dolegliwości, takich jak alkohol oraz palenie papierosów.

Bibliografia

1. Ł. Guzik, Kserostomia — obraz kliniczny i terapia, Forum Medycyny Rodzinnej 2009;3(4):292-296.
2. Mielnik – Błaszczak M, Kosek K, Hoehne D, Ciurysek M, Schabowski J. Kserostomia – Problem dotykający coraz większą część populacji. Medycyna Ogólna. 2009;15(3):443-449.
3. Guzik, Łukasz, and Elżbieta Kamysz. "Kserostomia–więcej niż suchość w jamie ustnej." Farm Pol 65.6 (2009): 411-414.
4. R. Górska Diagnostyka i leczenie chorób b ony luzowej jamy ustnej Otwock 2011, 230-235