Bruksizm - zgrzytanie i ścieranie zębów

Czym jest bruksizm?

Bruksizm polega na nawykowym, niekontrolowanym zaciskaniu zębów, zgrzytaniu zębami lub usztywnianiu czy wysuwaniu żuchwy. Czynności te mogą mieć miejsce w czasie snu lub w stanie czuwania. Bruksizm uwarunkowany jest rytmiczną czynnością mięśni szczęk odpowiedzialnych za żucie. W stomatologii zjawisko to klasyfikuje się jako parafunkcję (nieuświadomiona, nieprawidłowa, utrwalona czynność narządu żucia, odbiegająca od prawidłowych funkcji), natomiast w psychiatrii – jako parasomnię (zaburzenie snu). Oba określenia traktują bruksizm w kategoriach dysfunkcji, czyli zjawiska niepożądanego [1]. Rozpowszechnienie bruksizmu jest wysokie – dotyczy 8% populacji dorosłej [2]. 

Jakie są przyczyny bruksizmu?

Przyczyny bruksizmu wciąż są tematem zainteresowania naukowców. Pomimo wieloletnich badań, nie udało się jednoznacznie ustalić przyczyny zaciskania i zgrzytania zębami. Obecnie podkreśla się wpływ czynników genetycznych. Dodatkowo, w przyczynach bruksizmu wymienia się zaburzenia miejscowe, czynniki psychiczne oraz zmiany w obrębie układu nerwowego [4]. 

Pod pojęciem zaburzeń miejscowych występują:

• ortodontyczne wady zgryzu,
• nieprawidłowe funkcjonowanie stawu skroniowo-żuchwowego prowadzące do zwiększonego napięcia mięśni szczęki,
• urazy zgryzowe, czyli nieprawidłowy kontakt zębów górnych i dolnych.

Według badań, niezwykle istotny jest wpływ długotrwałego stresu i ciągłego napięcia na ryzyko pojawienia się bruksizmu. Z występowaniem tego zaburzenia łączony jest również określony wzór osobowości charakteryzującej się wysokim poziomem napięcia emocjonalnego [4].

Obecnie badania podkreślają znaczenie istniejących czynników ryzyka bruksizmu mających wpływ na układ nerwowy, które obejmują:

• zakłócenia w ilości neuroprzekaźników (substancji odpowiedzialnych za prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego),
• stosowanie używek, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu,
• choroby układu oddechowego (zwłaszcza te występujące podczas snu, np. bezdech senny).

Po czym poznać, że ma się bruksizm?

Ponieważ bruksizm ma wiele negatywnych powikłań, niezwykle ważne jest jak najwcześniejsze wykrycie go. Diagnostyka bruksizmu opiera się na trzech filarach: badaniu stomatologicznym, badaniu ankietowym i wywiadzie lekarskim oraz badaniu z użyciem specjalnych przyrządów. W rozpoznaniu schorzenia pomocna jest również relacja osób z najbliższego otoczenia, które mogły zaobserwować zgrzytanie w czasie snu chorego.

W badaniu u osób zaciskających i zgrzytających zębami można dostrzec charakterystyczne objawy, takie jak:

• nadmierne starcie zębów, a co za tym idzie - skrócenie wysokości zębów,
• widoczne płaskie powierzchnie na zębach zamiast prawidłowych guzków,
• uszkodzenia, pęknięcia szkliwa (zewnętrznej warstwy zęba),
• złamania zębów,
• uszkodzenie prac protetycznych (licówek, mostów),
• utratę wypełnień.

Często, bo aż u 86% chorych, konsekwencjami bruksizmu są dolegliwości bólowe, zlokalizowane w obrębie twarzy, mięśni żwaczy (odpowiedzielnych za żucie), a także szyi, pleców, gardła, ramion [2]. Dodatkowo osoby zgrzytające skarżą się na:

• bóle głowy o charakterze napięciowym, 
• bóle w okolicy stawu skroniowo-żuchwowego, 
• szumy uszne,
• nocne wybudzanie, a w konsekwencji tego nadmierną senność w ciągu dnia.

Zastosowanie specjalnych metod oraz przyrządów do diagnostyki bruksizmu ma na celu analizę aktywności i pracy mięśni żucia. Niezbędna jest wówczas wizyty u specjalisty, ponieważ są to skomplikowane procedury wymagające dużej wiedzy i doświadczenia klinicznego lekarza.

Leczenie bruksizmu

Ponieważ przyczyny bruksizmu nie są jasno zdefiniowane i nadal pozostają w strefie badań, leczenie schorzenia jest wielokierunkowe i wieloetapowe. Istotą terapii jest obecnie wyeliminowanie czynników mogących wywoływać zgrzytanie i zaciskanie zębów. Terapię należy rozpocząć od eliminacji nieprawidłowości w obrębie zgryzu, co spowoduje zmniejszenie napięcia mięśni [2].

Często wybieraną ścieżką leczenia jest wykonanie przez lekarza szyn relaksacyjnych. Szyna relaksacyjna jest specjalną indywidualną nakładką na zęby wykonaną z silikonu lub akrylu. Działa ona ochronnie na zęby oraz ułatwia relaksację mięśni. 

Terapia bruksizmu wymaga również nakładu pracy od samego chorego. Istotne jest podjęcie działań umożliwiających redukcję stresu i napięcia. Należy unikać używek mogących nasilać parafunkcję. Znaczące jest uświadomienie sobie faktu zaciskania zębów w ciągu dnia oraz praca nad eliminacją tego nawyku. 

Nasilone objawy towarzyszące, to jest bóle mięśni twarzy, szyi, karku mogą zostać zniwelowane poprzez regularne ćwiczenia zlecone przez lekarza oraz wizyty u fizjoterapeuty. W terapii bruksizmu lekarz może również zalecić leki rozluźniające mięśnie oraz redukujące lęk. 

Stosunkowo nową ścieżką w terapii jest stosowanie botoksu, czyli toksyny botulinowej. Substancja jest wówczas aplikowana do mięśni najbardziej obciążonych w bruksizmie. Osłabia to zgrzytanie i zaciskanie zębów.  

Ostatnim etapem leczenia bruksizmu jest odbudowa startych zębów i przywrócenie odpowiedniego zwarcia (kontaktu zębów) u chorego.

Bibliografia

1. Jurkowski, Piotr, Jolanta Kostrzewa-Janicka, and Elżbieta Mierzwińska-Nastalska. "Bruksizm–patologia, zaburzenie czy zjawisko fizjologiczne? Przegląd piśmiennictwa. Część I–definicja, epidemiologia i diagnostyka bruksizmu." Prosthodontics 63.6 (2013): 450-456.
2. M. Ziółkowska-Kochan, et al. "Bruksizm–problem interdyscyplinarny." Czas Stomatol 60.6 (2007): 391-397.
3. K. Saczuk, et al. "Bruksizm–etiologia i diagnostyka–przegląd piśmiennictwa." PROTETYKA STOMATOLOGICZNA 68.4 (2018): 456-463.
4. P. Jurkowski, J. Kostrzewa-Janicka, E. Mierzwińska-Nastalska. "Bruksizm–patologia, zaburzenie czy zjawisko fizjologiczne? Przegląd piśmiennictwa. Część II–etiologia bruksizmu." Prosthodontics 64.3 (2014): 157-167.