Szacowany czas czytania: 9 minut
Szumy uszne
Szumy uszne - informacje podstawowe
Szum uszny, czyli uczucie nieprawidłowych wrażeń słuchowych bez obecności bodźców dźwiękowych, może być uciążliwym objawem i mieć charakter obiektywny lub subiektywny. Szczególnie często występuje u osób starszych, powyżej 60. roku życia. Może być efektem zarówno schorzeń ucha i struktur sąsiednich, jak i niektórych chorób ogólnych. W istotny sposób pogarsza funkcjonowanie i jakość życia. Wymaga diagnostyki laryngologicznej, neurologicznej oraz internistycznej, zwłaszcza w razie uporczywego utrzymywania się objawów.
Przyczyny szumów usznych
Szum uszny (ang. tinnitus) to bardzo częsty objaw, definiowany jako uczucie ciągłej obecności wrażeń dźwiękowych pomimo braku bodźców akustycznych z otoczenia. Może mieć charakter obiektywny, gdy wynika z drżenia lub szumu struktur wewnątrz organizmu i może zostać stwierdzony przez badającego, lub subiektywny, kiedy nie stwierdza się innych zaburzeń i jedyną osobą odbierającą dźwięk jest pacjent.
Wśród przyczyn pojawiania się szumów usznych można wyróżnić przyczyny laryngologiczne, związane z:
- uchem zewnętrznym (zapalenie ucha zewnętrznego, czop woskowinowy)
- uchem środkowym (zapalenie ucha środkowego, otoskleroza, guz perlisty, miokloniczne skurcze mięśnia napinacza bębenka)
- uchem wewnętrznym (choroba Ménière’a, guzy nerwów – Schwannoma, zapalenie nerwów, zapalenie ucha wewnętrznego)
- toksycznym uszkodzeniem (uszkodzenie poantybiotykowe – aminoglikozydy lub wankomycyna, duże dawki furosemidu, niesteroidowe leki przeciwzapalne, a także poalkoholowe)
- głuchotą (spowodowaną hałasem albo wiekiem – głuchota starcza).
Do przyczyn pozausznych zaliczamy m.in.:
- zaburzenia stawu skroniowo-żuchwowego i urazy szyi
- anomalie naczyniowe (malformacje, przetoki) i uszkodzenia naczyń (zwężenie, rozwarstwienie, miażdżyca)
- nowotwory i guzy ośrodkowego układu nerwowego (zwłaszcza nerwu VIII)
- niekontrolowane nadciśnienie tętnicze, cukrzycę czy niedokrwistość
- stres i zaburzenia psychiczne.
Szumy mają złożoną etiologię, często nie udaje się ustalić jednej przyczyny. Objaw może mieć charakter jednostronny lub obustronny i przebiegać z zaburzeniem słuchu albo bez niego.
Rozpoznanie szumów usznych
W przypadku występowania szumów usznych konieczne jest badanie laryngologiczne i niekiedy neurologiczne. Dodatkowo wykonuje się badania obrazowe (przede wszystkim tomografię komputerową i rezonans magnetyczny) oraz badania słuchu: audiogram, elektrokochleografię, wywołane potencjały słuchowe pnia mózgu, testy przedsionkowe, badanie obrazowe kręgosłupa szyjnego. W niektórych przypadkach diagnostykę poszerza się o badanie okolic stawu skroniowo-żuchwowego, EEG, badania morfologiczne i biochemiczne krwi.
Epidemiologia szumów usznych
Szumy uszne są częstym problemem zdrowotnym: mogą się pojawiać nawet u 10–15% osób, przy czym znaczne pogorszenie jakości życia może dotyczyć 1–2% pacjentów. Upośledzenie słuchu, starzenie się i płeć męska zostały uznane za najistotniejsze czynniki ryzyka szumu w uszach. Ryzyko zwiększają również: praca i mieszkanie w środowiskach o dużym natężeniu dźwięków, przebyte urazy głowy i kręgosłupa w odcinku szyjnym, narażenie na stres, depresja i stany lękowe. W związku z rozwojem miast i życiem w hałasie problem wydaje się występować coraz częściej.
Objawy szumów usznych
U osób doświadczających szumów usznych pojawiają się różnego rodzaju doznania dźwiękowe. Mogą one mieć charakter stały lub pulsacyjny (w rytmie bicia serca) i zmienne natężenie, a także być związane z czynnikami wyzwalającymi. Zmienność natężenia dźwięków sprawia, że przez niektórych pacjentów szumy są opisywane jako trzaski, kliki lub piski. Mogą być wrażeniem zarówno jednostronnym, jak i obustronnym. Często przebiegają z upośledzeniem słuchu, zawrotami głowy lub zaburzeniami równowagi. Przewlekłe szumy uszne mogą ponadto wiązać się z pogorszeniem jakości życia, nadmierną wrażliwością na bodźce dźwiękowe, rozdrażnieniem, lękiem, bezsennością, trudnościami w koncentracji uwagi, a nawet objawami depresji. Objawy mogą nasilać się okresowo i często nawracać, co przekłada się na znaczne pogorszenie ogólnego funkcjonowania i nastroju chorych.
Nagłe pojawienie się szumów usznych o dużym natężeniu z towarzyszącym ubytkiem słuchu może być objawem alarmującym, gdyż zdarza się w przebiegu rozwarstwienia tętnicy szyjnej wewnętrznej, zakrzepicy naczyń zatoki jamistej i guzów Schwannoma, co wymaga szybkiej interwencji terapeutycznej. W każdym przypadku towarzyszących zaburzeń neurologicznych i utrzymywania się objawów wskazana jest dalsza diagnostyka.
Leczenie szumów usznych
Leczenie szumów usznych wymaga szerokiego spojrzenia na przyczyny problemu i odpowiedniego ukierunkowania. Obecnie nie ma dostępnych, zatwierdzonych i skutecznych leków eliminujących szumy uszne. Podejmuje się próby leczenia poprawiającego ukrwienie ucha środkowego (betahistyna, gingko biloba, leki przeciwdepresyjne, benzodiazepiny czy karbamazepina). W przypadku schorzeń ucha – takich jak czop woskowinowy czy stany zapalne – wystarczające jest usunięcie czopu i leczenie zapalenia z użyciem leków przeciwzapalnych, antybiotyków, niekiedy glikokortykosteroidów. Istotne są również kontrola ciśnienia tętniczego i poziomów cukru oraz leczenie schorzeń ogólnych, np. niedokrwistości czy miażdżycy. W przypadku nowotworów i niektórych zmian naczyniowych konieczna może być interwencja zabiegowa. Często skuteczne okazuje się odpowiednie zaopatrzenie w aparaty słuchowe, zwłaszcza u osób starszych z ubytkiem słuchu, a także w implanty ślimakowe u osób ze znacznym obustronnym ubytkiem słuchu lub głuchotą.
Oprócz specyficznego leczenia podstawowej albo współwystępującej nieprawidłowości terapia obejmuje edukację i wyjaśnienie przyczyn objawów; często konieczna jest terapia poznawczo-behawioralna. Stosuje się terapię dźwiękiem, polegającą na stymulacji przy użyciu generatora dźwięków – szum morza, strumienia, wodospadu, deszcz lub biały szum mają sprzyjać relaksowi i zmieniać postrzeganie szumu w uszach. Próbuje się też stosować elektrostymulację mózgu, hipnozę czy akupunkturę. W wielu przypadkach, gdy nie jest możliwe usunięcie przyczyny, leczenie okazuje się jednak nieskuteczne i u dużej części pacjentów nie powoduje ustąpienia objawów. Poziom dowodów dla większości strategii leczenia jest niski, co przynajmniej częściowo wynika z heterogeniczności problemu, trudności w ocenie szumów usznych i częstych efektów placebo.
Profilaktyka szumów usznych
Z uwagi na bardzo różnorodny charakter schorzenia zapobieganie szumom usznym nie zawsze jest możliwe. Aby uniknąć zaburzeń słuchu, powinno się unikać narażenia na przewlekły hałas, zwłaszcza o dużej intensywności, który mógłby spowodować akustyczne uszkodzenie ucha i pogorszenie słuchu. Należy również dbać o higienę przewodu słuchowego zewnętrznego i w przypadku gromadzenia się wydzieliny stosować preparaty zmiękczające, a w razie zatkania przewodu woskowiną – zgłosić się do lekarza. Istotne są ponadto wyrównanie ciśnienia tętniczego i poziomu cukru, a także okresowa kontrola laboratoryjna w celu wykrycia niedokrwistości. U osób starszych należy dążyć do optymalnej korekcji słuchu. Ważne jest, by nie bagatelizować pojawiającego się objawu i jak najszybciej ustalić rozpoznanie.
Piśmiennictwo
- Esmaili AA, Renton J. A review of tinnitus. Aust J Gen Pract 2018; 47(4): 205–208.
- Langguth B. Treatment of tinnitus. Curr Opin Otolaryngol Head Neck Surg 2015; 23(5): 361–368.
- Langguth B, Kreuzer PM, Kleinjung T i wsp. Tinnitus: causes and clinical management. Lancet Neurol 2013; 12(9): 920–930.
- Mazurek B, Hesse G, Sattel H i wsp. Chronic tinnitus: diagnosis and treatment. Dtsch Arztebl Int 2022; 119(13): 219–225.
- Savage J, Waddell A. Tinnitus. BMJ Clin Evid 2014; 2014: 0506.