Halitoza

Informacje podstawowe o halitozie

Halitoza to nieprzyjemny zapach wydobywający się z ust. Może być spowodowana chorobami jamy ustnej, w tym niewłaściwą higieną jamy ustnej i chorobami przyzębia, lub chorobami dróg oddechowych, takimi jak przewlekłe zapalenie zatok, zapalenie migdałków i rozstrzenie oskrzeli. Mimo że halitoza ma etiologię wieloczynnikową, w większości przypadków znaczącą rolę odgrywają czynniki wewnątrzustne. Nieprzyjemny zapach z ust należy różnicować z charakterystycznymi zapachami niemającymi związku z chorobami jamy ustnej. Na podstawie niektórych zapachów można określić lub podejrzewać schorzenia ogólnoustrojowe, takie jak:

• mocznica – zapach amoniaku; 
• niewydolność wątroby (foetor hepaticus) – zapach kojarzony z zepsutymi jajkami, rybami, stęchlizną, powodowany przez merkaptany;
• kwasica ketonowa – zapach acetonu; 
• trimetyloaminuria – zespół odoru rybiego; 
• hipermetioninemia – zapach kojarzony z gotowaną kapustą.

Przyczyny halitozy

Halitoza jest spowodowana głównie przez procesy gnicia wywołane bakteriami żyjącymi na grzbiecie języka i lotnymi związkami siarki wytwarzanymi z resztek jedzenia. Głównymi związkami uważanymi za przyczynę cuchnącego oddechu są siarkowodór, merkaptan metylowy i siarczek dimetylu. Fizjologiczny nieprzyjemny zapach z ust występuje po nocnym odpoczynku wskutek zmniejszonej produkcji śliny i ustępuje po umyciu zębów, wypiciu płynu lub spożyciu posiłku. Przykry zapach może być również skutkiem palenia tytoniu, spożywania niektórych pokarmów (np. czosnek, cebula) i napojów (np. alkohol), utrzymuje się on do kilku godzin i ustępuje po usunięciu czynnika sprawczego. W > 90% przypadków przykry zapach z ust o charakterze patologicznym pochodzi z jamy ustnej. Powodują go przede wszystkim lotne związki siarki będące produktami metabolizmu obecnych w jamie ustnej beztlenowych bakterii Gram-ujemnych, które rozkładają białka zawarte w ślinie, nabłonku i zalegających resztkach jedzenia. Halitozę nasilają zaburzenia wydzielania śliny i zespół suchości, a także długa przerwa w jedzeniu i higienie jamy ustnej. Lotne związki siarki mogą również powstawać przy udziale bakterii poza jamą ustną. Do najczęstszych problemów związanych z występowaniem halitozy zaliczamy przede wszystkim stany zapalne: choroby przyzębia i dziąseł (np. zapalenie dziąseł, paradontoza), choroby zębów, choroby błony śluzowej jamy ustnej, nowotwory jamy ustnej i zatok, zmniejszone wydzielanie śliny (kserostomia), zapalenie migdałków, tworzenie kamieni migdałkowych, ropień okołomigdałkowy, zapalenie zatok przynosowych. Uważa się, że nalot na języku jest najważniejszym czynnikiem powodującym cuchnący oddech. Często, zwłaszcza u dzieci, przyczyną halitozy może być ciało obce w przewodzie nosowym. Halitoza może być również związana ze schorzeniami przewodu pokarmowego, jak: uchyłek Zenkera, achalazja, rak przełyku, rak żołądka, choroba refluksowa przełyku, a także zapaleniami w obrębie górnego i dolnego odcinka dróg oddechowych. 

Epidemiologia halitozy

Badania podają, że częstość występowania halitozy (fizjologicznej lub spowodowanej chorobą podstawową) w populacji wynosi około 50%. W przekrojowym badaniu przeprowadzonym na 491 osobach około 5% osób zgłaszających problem z nieświeżym oddechem miała halitozę rzekomą, a u około 40% był to fizjologiczny nieświeży oddech niespowodowany chorobą podstawową. Częstość występowania halitozy wśród polskich studentów wynosiła 24%, podczas gdy w badaniu przeprowadzonym w USA praktykujący dentyści zdiagnozowali ją u 41% swoich pacjentów w ciągu tygodnia. W przypadku młodzieży w Korei, Brazylii i Szwecji częstość występowania wynosiła około 25%. W populacji pediatrycznej, ze średnim wiekiem wynoszącym 12 lat, zgłaszana częstość występowania wynosiła 37,6%. Stwierdzono, że halitoza występuje częściej i ma większe nasilenie u osób starszych. Do czynników ryzyka rozwoju halitozy zaliczamy: zespoły suchości, palenie tytoniu, nawyki żywieniowe, spożywanie alkoholu, a także stopień higieny jamy ustnej. 

Objawy halitozy

Głównym objawem jest stwierdzenie nieprzyjemnego oddechu zarówno przez pacjenta, jak i osoby postronne. W zależności od przyczyny mogą występować dodatkowe dolegliwości wskazujące na przyczynę schorzenia. Istnieje wiele różnych metod pomiaru cuchnącego oddechu. Pomiar organoleptyczny, który polega na wykorzystaniu ludzkiego nosa do oceny intensywności zapachów wydobywających się z ust pacjenta w różnych odległościach, uważany jest za złoty standard w pomiarze cuchnącego oddechu. Obiektywne pomiary cuchnącego oddechu można uzyskać za pomocą miernika elektrochemicznego lub chromatografii gazowej. Mierniki elektrochemiczne, takie jak Halimeter i Breathtro, bezpośrednio mierzą poziom lotnych związków siarki w próbkach oddechu. Wraz z ostatnim postępem technologicznym coraz popularniejsze stało się stosowanie chromatografii gazowej do pomiaru związków lotnych siarki.

Leczenie halitozy

Leczenie powinno skupiać się na przyczynach nieświeżego oddechu. W pierwszej kolejności zaleca się kontrolę stomatologiczną, laryngologiczną i internistyczną. W przypadku stwierdzenia choroby należy podjąć leczenie przyczynowe, które zwykle powoduje ustąpienie lub złagodzenie dolegliwości. Trzeba zająć się wszelkimi osadami nazębnymi i pułapkami pokarmowymi, takimi jak wadliwe uzupełnienia lub otwarte zmiany w zębach, a także infekcjami, takimi jak zapalenie okołokoronowe czy stan zapalny związany ze sprzętem ortodontycznym. W celu zwalczania cuchnącego oddechu niezwykle istotne jest zapewnienie każdemu pacjentowi indywidualnego planu leczenia, ponieważ nie istnieje leczenie uogólnione. Należy dążyć również do poprawy stanu miejscowego jamy ustnej poprzez staranne mycie zębów, najlepiej po każdym posiłku, czyszczenie przestrzeni międzyzębowych nicią dentystyczną, usuwanie nalotu z języka, płukanie jamy ustnej płynem zawierającym chlorheksydynę, chlorek cetylopirydyniowy (mają działanie przeciwbakteryjne, dzięki czemu zmniejszają powstawanie lotnych związków siarki w jamie ustnej). Można stosować również dwutlenek chloru, który utlenia lotne związki siarki i aminokwasy zawierające siarkę. Poprawę przynosi również cynk – jony cynku wiążą rodniki siarczkowe oraz hamują rozwój bakterii produkujących lotne związki siarki w jamie ustnej. Przyjmowanie probiotyków zmniejsza liczbę bakterii powodujących próchnicę i choroby przyzębia. Na przykład wykazano, że codzienne spożywanie tabletek zawierających probiotyk Lactobacillus salivarius WB21 pomaga w kontrolowaniu nieprzyjemnego zapachu z jamy ustnej.

Profilaktyka halitozy

Obejmuje przede wszystkim dbanie o prawidłową higienę jamy ustnej, odpowiednie oczyszczanie zębów oraz przestrzeni międzyzębowych, dziąseł oraz aparatów ortodontycznych. Istotna jest również okresowa higienizacja jamy ustnej, tj. usuwanie nalotów i kamienia nazębnego w celu łagodzenia objawów. W przypadkach schorzeń ich prawidłowe rozpoznanie i leczenie są kluczowe w zapobieganiu nawrotom dolegliwości. 

Piśmiennictwo

1. Memon MA, Memon HA, Muhammad FE i wsp. Aetiology and associations of halitosis: A systematic review. Oral Dis 2023; 29(4): 1432–1438. 
2. Scully C. Halitosis. BMJ Clin Evid 2014; 2014: 1305. 
3. Szczeklik A, Gajewski P. Interna Szczeklika. Medycyna Praktyczna, Kraków 2022. 
4. Wu J, Cannon RD, Ji P i wsp. Halitosis: prevalence, risk factors, sources, measurement and treatment – a review of the literature. Aust Dent J 2020; 65(1): 4–11.