Żyję długo i zdrowo - o programach profilaktycznych w Polsce

Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z tego, że można praktycznie w 100% wyeliminować zaawansowanego raka jelita grubego. Jest to możliwie, jeśli wszyscy poddaliby się darmowej zalecanej przesiewowej kolonoskopii w ramach badania przesiewowego. Dlaczego profilaktyka jest ważna? Jakie programy profilaktyczne funkcjonują w Polsce w ramach NFZ? O tym wszystkim dowiesz się z tego artykułu.

Czym są programy profilaktyczne?

Profilaktykę zwykle utożsamia się z powiedzeniem: “lepiej zapobiegać niż leczyć” i choć jest to bardzo trafne sformułowanie, odnosi się tylko do części działań, które programy profilaktyczne powinny obejmować. 

Programy profilaktyczne to działania skierowane do  różnych grup, których zadaniem jest zapobieganie pojawieniu się lub rozwojowi zaburzeń i chorób oraz takie postępowanie w razie choroby, które pomoże złagodzić jej przebieg [1]. 

Wyróżniamy 4 fazy profilaktyki [2]: 

• Profilaktyka wczesna zajmuje się eliminacją zachowań (społecznych, ekonomicznych i kulturowych), które przyczyniają się do podwyższania ryzyka choroby, np. zapobieganie nikotynizmowi. 
• Profilaktyka pierwszej fazy, tzw. pierwotna oznacza przeciwdziałanie wystąpieniu choroby przez zwiększenie odporności osobniczej na zachorowania (szczepienia ochronne, np. p/HPV) lub zmniejszenie ekspozycji osób wrażliwych na czynniki szkodliwe (np. przepisy chroniące osoby niepalące przed biernym paleniem). 
• Profilaktyka drugiej fazy, tzw. wtórna to przeciwdziałanie konsekwencjom choroby poprzez wczesne rozpoznanie i leczenie. W tej fazie mieszczą się badania przesiewowe.
• Profilaktyka trzeciej fazy jest stosowana w stadium zaawansowanym choroby i oznacza przeciwdziałanie nasileniu inwalidztwa lub przedwczesnej śmierci osób, które nie mogą być wyleczone. Obejmuje działania zmierzające do zahamowania postępu lub powikłań już rozwiniętej choroby.

W dzisiejszym artykule skupiamy się na fazie drugiej - programach profilaktycznych w formie badań przesiewowych. Ich zadaniem jest rozdzielenie osób prawdopodobnie zdrowych i tych, u których prawdopodobnie występuje choroba. Należy zaznaczyć. że są to badania wstępne, których nie traktuje się jako diagnozy, ale umożliwiają one wykonanie dalszych badań oraz ewentualnego leczenia leczenia osób, u których potencjalnie może rozwijać się choroba [2].

Kiedy należy się badać?

Badania skriningowe są skierowane do osób potencjalnie zdrowych, ale znajdujących się w grupie podwyższonego ryzyka zachorowania na konkretną chorobę -  w tym artykule uwagę skupiliśmy na badaniach przesiewowych w kierunku nowotworów. Zadaniem tych programów profilaktycznych jest wczesne wykrycie zmian nowotworowych i niezwłoczne wdrożenie leczenia. 

Rak piersi [3]

Rak piersi jest najczęściej występującym nowotworem złośliwym u kobiet w Polsce [3]. Badanie przesiewowe, finansowane przez NFZ, są skierowane do kobiet w wieku od 50 do 69 lat, które w ciągu ostatnich 24 miesięcy nie wykonywały badań w ramach profilaktyki zdrowotnej raka piersi. Grupie docelowej proponowane są bezpłatne badania mammograficzne.

Warto podkreślić, że profilaktyka zawsze powinna zacząć się od dobrego poznania własnego ciała.  Pierwszym i najszybszym sposobem badania piersi jest ich samobadanie, o którym więcej przeczytasz w artykule: Samobadanie piersi - jak je poprawnie wykonać? 

Rak szyjki macicy [4]

Jeśli raka szyjki macicy rozpoznaje się na wczesnym etapie choroby, może być wyleczony nawet w 99% przypadków. Dzięki regularnym badaniom cytologicznym, lekarze mogą wykryć zmiany przedrakowe i wdrożyć odpowiednie leczenie. 

W ramach programu profilaktycznego, kobietom w wieku od 25 do 59 lat, co 3 lata przysługuje   wykonanie bezpłatnego przesiewowego badania cytologicznego. 

Ważnym elementem profilaktyki raka szyjki macicy, o którym nie należy zapomnieć są szczepienia ochronne, o których więcej przeczytasz w artykule: Szczepionka przeciw HPV, czyli jak wystrzec się raka szyjki macicy.

Rak jelita grubego [5]

Rak jelita grubego jest drugim najczęściej występującym nowotworem złośliwym w Polsce. Rozwija się na podłożu łagodnych i łatwo wykrywalnych zmian. Badaniem przesiewowym wykonywanym w tym przypadku jest bezpłatna kolonoskopia, skierowana do: 

• osób w  wieku 50–65 lat,
• osób w wieku 40–49 lat jeśli przynajmniej jeden krewny pierwszego stopnia (rodzice, rodzeństwo, dzieci) choruje lub chorował na raka jelita grubego,
• osób wieku 25–49 lat, jeśli posiadają potwierdzenie z poradni genetycznej, o pochodzeniu z rodziny z zespołem Lyncha lub zespołem polipowatości rodzinnej gruczolakowatej.

Na temat profilaktyki raka jelita grubego przygotowaliśmy cały artykuł: Kiedy pójść na kolonoskopię, czyli profilaktyka raka jelita grubego.

Dlaczego warto brać udział w programach profilaktycznych?

Programy profilaktyczne mogą spełnić swoje zadanie, tylko jeśli będą przeprowadzane przez wiele lat, wśród możliwie największej liczby osób będących w grupie podwyższonego ryzyka. Celem badań przesiewowych jest przyniesienie korzyści jak największej liczbie osób. Mają one wpływać na dobrostan pacjentów poprzez szybką reakcję na toczący się proces chorobowy jeszcze przed wystąpieniem objawów, umożliwiając całkowite wyleczenie. Są skonstruowane w taki sposób, żeby uczestnictwo w nich było proste i nie wymagało zaangażowania finansowego od uczestników. W ten sposób są dostępne dla każdego. Przystąpienie do programu profilaktycznego jest więc darmowe, wpływa pozytywnie na zdrowie i umożliwia uniknięcie choroby.

Podsumowanie

Udział w badaniach przesiewowych może uratować życie. Jeśli jesteś osobą z grupy ryzyka lub dotyczy to kogoś z Twojej rodziny - zgłoście się do swojego lekarza rodzinnego już dzisiaj. Lekarz pokieruje do odpowiedniej placówki, wyjaśni, na czym polega badanie i jak się przygotować. Weź udział w programie profilaktycznym - nigdy nie jest za późno na zatroszczenie się o własne zdrowie.

Referencje:

1. Programy profilaktyczne | Pacjent. (2021). pacjent.gov. https://pacjent.gov.pl/programy-profilaktyczne (ostatni dostęp: 1.01.2021)
2. Beaglehole R., Bonita R., Kjellström T. (tłumaczenie Szeszenia-Dąbrowska N.). Podstawy epidemiologii. Instytut Medycyny Pracy im. Prof. J. Nofera. Łódź 2002.
3. Profilaktyka raka piersi | Pacjent. (2021). pacjent.gov. https://pacjent.gov.pl/program-profilaktyczny/profilaktyka-raka-piersi (ostatni dostęp: 1.01.2021)
4. Profilaktyka raka szyjki macicy | Pacjent. (2021). pacjent.gov. https://pacjent.gov.pl/program-profilaktyczny/profilaktyka-raka-szyjki-macicy (ostatni dostęp: 1.01.2021)
5. Program badań przesiewowych raka jelita grubego | Pacjent. (2021). pacjent.gov. https://pacjent.gov.pl/program-profilaktyczny/program-badan-przesiewowych-raka-jelita-grubego (ostatni dostęp: 1.01.2021)