Mammografia czy USG? Badania wykrywające raka piersi

Kiedy badać się w kierunku raka piersi?

Podstawą czujności onkologicznej (nie tylko w kontekście raka piersi, ale również innych nowotworów) jest uważne obserwowanie swojego ciała i zmian, jakie w nim zachodzą. Dobrym nawykiem jest regularne (najlepiej raz w miesiącu – w przypadku kobiet miesiączkujących najlepiej 2-3 dni po zakończeniu krwawienia, u pozostałych w dowolnie wybranym, ale stałym momencie) samobadanie piersi. Należy jednak podkreślić, że choć stanowi ono dodatek do badań obrazowych (które trudno byłoby wykonywać co miesiąc), to nie może ich zastąpić. Szczególnie dotyczy to kobiet o dużych piersiach, u których zmiany są wyczuwalne palpacyjnie dopiero po osiągnięciu znacznej objętości.

Wśród innych budzących niepokój objawów należy również wymienić:

• niewystępującą wcześniej asymetrię piersi;
• zniekształcenie lub zaciągnięcie brodawki sutkowej;
• wyciek krwistego lub brunatnego płynu;
• owrzodzenie skóry piersi;
• objaw “skórki pomarańczowej” – zaczerwienienie, zgrubienie i nierówność powierzchni;
• poszerzenie naczyń krwionośnych widocznych na skórze piersi;
• powiększenie węzłów chłonnych w dole pachowym – wyczuwalne jako zgrubienia lub guzki, później widoczne również gołym okiem.

W przypadku ich wystąpienia należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza, który powtórzy badanie i w razie potrzeby zadecyduje o poszerzeniu diagnostyki [3].

Mammografia – czy to boli?

Od 1 listopada 2023 r. kobiety w wieku 45-74 lata (a więc statystycznie najbardziej narażone na zachorowanie na raka piersi) są objęte programem przesiewowym, w ramach którego raz na 2 lata (lub co roku w przypadku występowania dodatkowych czynników ryzyka, np. u pacjentek ze stwierdzonym wariantem patogennym w genie BRCA1 lub BRCA2 – tzw. “mutacją Angeliny Jolie”) przysługuje nieodpłatna mammografia. To podstawowe badanie pozwalające na wykrycie nowotworu nawet we wczesnym stadium. Nie wymaga ono skierowania ani specjalnych przygotowań – należy po prostu udać się do mammobusu (mobilnego punktu wykonującego to badanie) lub skontaktować się z placówką, która zawarła kontrakt z Narodowym Funduszem Zdrowia, i ustalić dogodny dla siebie termin [2, 4].

Do badania mammograficznego należy się rozebrać, a następnie, stojąc, z pomocą radiologa umieścić piersi na specjalnej podstawce. Unieruchomienie piersi, które jest niezbędne do uzyskania obrazów dobrej jakości (tak aby widoczne były nawet zmiany o średnicy 3 mm), wymaga ucisku, a tym samym może powodować dyskomfort lub – u szczególnie wrażliwych pacjentek – ból o niewielkim lub umiarkowanym nasileniu. Trwa on jednak krótko – standardowo wykonywane są jedynie cztery zdjęcia rentgenowskie (po dwa na każdą pierś: jedno w projekcji kranio-kaudalnej, czyli “góra-dół” i jedno “po skosie”). Ich wykonanie wymaga bardzo małej dawki promieniowania (wynoszącej 0,4 mSv, podczas gdy w przypadku tomografii komputerowej brzucha i miednicy jest to 10 mSv). W efekcie takie badanie nie stanowi zagrożenia dla zdrowia i nie stwarza ryzyka rozwoju wtórnych nowotworów [2, 3].

USG piersi – proste i nieinwazyjne badanie

Nie bez powodu programem badań mammograficznych objęte są kobiety w wieku około- i pomenopauzalnym, czyli mające piersi z dominującą komponentą tłuszczową. W przypadku młodszych pacjentek zwykle przeważa budowa gruczołowa, która cechuje się większą gęstością i sprawia, że analiza zdjęć rentgenowskich jest trudna nawet dla doświadczonych specjalistów.

Lepszym rozwiązaniem może być w ich przypadku badanie USG, które – zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Ultrasonograficznego – warto wykonywać raz do roku począwszy od 30. r.ż. (a według Polskiej Unii Onkologii nawet od 25. r.ż.). Niestety, nie jest ono objęte programem bezpłatnych badań przesiewowych. W niektórych miastach funkcjonują jednak Poradnie Chorób Piersi, do których można zgłosić się również bez skierowania [2, 5].

Czy każda zmiana w piersi to rak?

W przypadku wykrycia w badaniu radiologicznym (mammografii, USG lub – w szczególnych przypadkach – MRI, czyli rezonansie magnetycznym) zmiany, co do której istnieje choćby cień podejrzeń, że może mieć charakter złośliwy, wykonuje się biopsję (zwykle gruboigłową). Polega ona na pobraniu pod kontrolą USG 3-6 “wałeczków”, czyli fragmentów tkanki o średnicy ok. 3 mm i długości 1,5-2 cm, które następnie zostaną poddane szczegółowej ocenie histopatologicznej pod mikroskopem. To niezbędny krok – tylko w ten sposób można wykluczyć lub potwierdzić obecność komórek nowotworowych [2, 6].

Często jednak (szczególnie u młodych kobiet) okazuje się, że budzące niepokój ognisko ma tak naprawdę charakter łagodny, np. zmian włóknisto-torbielowatych. W takiej sytuacji nie ma zazwyczaj potrzeby włączania farmakoterapii ani wykonywania zabiegów chirurgicznych [7]. Mimo to, nie należy bagatelizować opisanych przez radiologów zmian. W końcu wczesne wykrycie to podstawa skutecznego leczenia.

Referencje

1. Wojciechowska, U., Barańska, K., Michałek, I., Olasek, P., Miklewska, M., & Didkowska, J. A. (2021). Nowotwory złośliwe w Polsce w 2020 roku. Krajowy Rejestr Nowotworów. https://onkologia.org.pl/sites/default/files/publications/2023-01/nowotwory_2020.pdf 
2. Jassem, J., Krzakowski, M., Bobek-Billewicz, B., Duchnowska, R., Jeziorski, A., Olszewski, W., Senkus-Konefka, E., Tchórzewska-Korba, H., & Wysocki, P. (2018). Breast cancer. Oncology in Clinical Practice, 14(4), 171–215. https://doi.org/10.5603/OCP.2018.0027 
3. Szczeklik, A., & Gałecki, P. (2023). Interna Szczeklika 2023/24. Mały podręcznik. Medycyna Praktyczna.
4. https://pacjent.gov.pl/mammografia-jak-skorzystac (ostatni dostęp: 30.10.2023 r.)
5. Jakubowski, W., Dobruch-Sobczak, K., & Migda, B. (2011). Standardy badań ultrasonograficznych Polskiego Towarzystwa Ultrasonograficznego – aktualizacja. Badanie sonomammograficzne. Journal of Ultrasonography, 12, 245–261.
6. Chmielnik, E., & Łuczyńska, E. (2011). Biopsja gruboigłowa piersi – wytyczne diagnostyczne. Polish Journal of Pathology, 4, 13–19.
7. Malherbe, K., Khan, M., & Fatima, S. (2023). Fibrocystic breast disease. StatPearls - NCBI Bookshelf. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK551609/