Rumień guzowaty

Rumień guzowaty - informacje ogólne

Rumień guzowaty to zapalne zmiany guzowate w tkance podskórnej, najczęściej zlokalizowane na przedniej powierzchni podudzi, w okolicy piszczeli.

Epidemiologia rumienia guzowatego

Choroba występuje zwykle u młodych dorosłych (osób w 18.–34. roku życia), znacznie częściej u kobiet niż u mężczyzn (stosunek mężczyzn do kobiet wynosi 1 : 4).

Przyczyny rumienia guzowatego

Dokładna przyczyna powstawania rumienia guzowatego nie jest znana. Uważa się, że najczęstszymi czynnikami są tu zakażenia paciorkowcami u dzieci oraz zakażenia paciorkowcami i sarkoidoza u dorosłych. 

Zakażenia paciorkowcowe dotyczą głównie gardła, przebiegają z wysoką gorączką i powiększeniem szyjnych węzłów chłonnych. Paciorkowcowe zapalenie gardła stanowi 37% wszystkich ostrych zapaleń gardła u dzieci. Zakażenie następuje przez bliski kontakt z osobą chorą. 

Sarkoidoza nie jest chorobą zakaźną. To choroba młodych dorosłych (20–40 lat), którą cechuje powstawanie w różnych narządach małych guzków zapalnych – grudek limfatycznych, zwanych inaczej ziarniniakami. Rumień guzowaty może stanowić pierwszy objaw tej poważnej choroby, manifestującej się także powiększeniem węzłów chłonnych śródpiersia, zmianami guzkowymi w miąższu płuc czy zapaleniem stawów. Około 10–20% przypadków rumienia guzowatego ma związek z sarkoidozą. Sarkoidoza w 60–70% przypadków jest chorobą samoograniczającą się, jednak u 20–30% pacjentów może dojść do trwałego uszkodzenia miąższu płuc. U około 10–15% chorych sarkoidoza przechodzi w postać przewlekłą, dlatego ważne jest ustalenie właściwego rozpoznania. Każdemu pacjentowi z rumieniem guzowatym na podudziach należy wykonać badania obrazowe klatki piersiowej. 

Do chorób często współistniejących z objawami rumienia guzowatego zalicza się, obok sarkoidozy, wrzodziejące zapalenie jelita grubego i chorobę Leśniowskiego-Crohna. Oba schorzenia mają podłoże autoimmunologiczne i przewlekły charakter oraz przebiegają z okresami zaostrzeń i remisji (ustąpienia lub złagodzenia objawów). Wystąpienie rumienia guzowatego na podudziach koreluje z zaostrzeniami chorób zapalnych jelit, może także poprzedzać pojawienie się innych objawów, np. biegunki.

Rumień guzowaty może również wystąpić kilka miesięcy przed rozpoznaniem chłoniaka nieziarniczego – choroby nowotworowej charakteryzującej się klonalnym rozrostem komórek limfoidalnych. 

Kolejną ważną przyczyną rumienia guzowatego w tkance podskórnej są bakterie, m.in. Mycobacterium tuberculosis (wywołująca gruźlicę), Yersinia enterocolitica (bakteryjne zapalenie błony śluzowej jelit) czy Mycoplasma pneumoniae (zapalenie płuc), oraz wirusy, m.in. wirus zapalenia wątroby typu B i HIV.

Wśród pozostałych czynników wymienia się niektóre leki, szczególnie antybiotyki z grupy penicylin, chemioterapeutyki (sulfonamidy), salicylany, szczególnie kwas acetylosalicylowy, oraz doustne leki antykoncepcyjne. 

Dość często powodem wystąpienia rumienia guzowatego jest ciąża. U ciężarnych rumień pojawia się zwykle w II trymestrze. 

Obraz kliniczny rumienia guzowatego

Powstaniu rumienia guzowatego towarzyszą często złe samopoczucie, gorączka, ból lub zapalenie stawów, objawy zapalenia górnych dróg oddechowych (np. kaszel), ból brzucha, biegunka. Guzki mają wielkość 1–6 cm. Zlokalizowane są zwykle w okolicy przedpiszczelowej, chociaż mogą się pojawić także w okolicy kostek i (rzadko) na przedramionach. Początkowo guzki są bolesne i żywoczerwone, z czasem zmieniają barwę na siną lub brązową, podobną do zabarwienia siniaków. Goją się bez pozostawienia blizn. Często dochodzi do nawrotów.

Leczenie rumienia guzowatego

Podstawą właściwego leczenia rumienia guzowatego jest rozpoznanie i leczenie choroby podstawowej. W większości przypadków nie udaje się jednak jej ustalić, w związku z czym rozpoznaje się guzowaty rumień idiopatyczny. Po wykluczeniu ciąży (u każdej kobiety w wieku rozrodczym trzeba wykonać test ciążowy) i wrzodziejącego zapalenia jelit czy choroby Leśniowskiego-Crohna należy zastosować niesteroidowe leki przeciwzapalne, np. Naproxen w dawce 500–1000 mg/dobę. W ciężkich, opornych na leczenie przypadkach – po wykluczeniu zakaźnego tła choroby – podaje się doustne glikokortykosteroidy, np. prednizon w dawce 30–60 mg/dobę. W postaciach nawrotowych dobre efekty uzyskuje się dzięki hydroksychlorochinie w dawce 2 × 200 mg/dobę. W przypadku zmian zakaźnych zastosowanie znajdują antybiotyki, np. erytromycyna lub tetracyklina.

Piśmiennictwo:

1. Kakourou T, Drosatou T, Psychou F et al. Erythema nodosum in children: a prospective study. J Am Acad Dermatol 2001; 44(1): 17–21.
2. Mert A, Ozaras R, Tabak F et al. Erythema nodosum: an experience of 10 years. Scand J Infect Dis 2004; 36(6–7): 424–427. 
3. Psychos DN, Voulgari PV, Skoupouli FN et al. Erythema nodosum: the underlying conditions. Clin Rheumatol 2000; 19(3): 212–216.
4. Zimmermann-Górska I. Rumień guzowaty. In: Szczeklik A, Gajewski P (eds.). Interna Szczeklika 2021. Kraków 2021: 2208–2209.