Choroba (zespół) von Hippla-Lindaua

Choroba von Hippla-Lindaua – informacje podstawowe

Choroba (zespół) von Hippla-Lindaua (VHL) to dziedziczna choroba genetyczna, która zwiększa ryzyko rozwoju nowotworów i zmian torbielowatych w różnych narządach. Schorzenie ma charakter autosomalny dominujący, co oznacza, że wystarczy jedna kopia wadliwego genu, aby wystąpiła choroba. Jeśli jedno z rodziców ma mutację niosącą chorobę von Hippla-Lindaua, istnieje 50% szansy, że przekaże ją swojemu dziecku.

Zmiany charakterystyczne dla choroby von Hippla-Lindaua:

• naczyniaki siatkówki,
• naczyniaki zarodkowe/płodowe móżdżku (tzw. guzy Lindaua),
• torbiele trzustki,
• nieprawidłowości w nerkach i najądrzach.

U osób z chorobą von Hippla-Lindaua nowotwory często rozwijają się wieloogniskowo (w kilku miejscach jednocześnie), obustronnie i pojawiają się w młodym wieku.

Diagnoza choroby von Hippla-Lindaua może być postawiona na podstawie obecności charakterystycznych nowotworów, np. naczyniaka zarodkowego siatkówki lub raka jasnokomórkowego nerki, oraz historii rodzinnej choroby. W przypadkach gdy choroba von Hippla-Lindaua występuje po raz pierwszy w rodzinie, diagnoza może być trudniejsza. Dzięki badaniom genetycznym możliwe jest obecnie wykrycie odpowiednich mutacji u prawie wszystkich pacjentów.

Choroba von Hippla-Lindaua – przyczyny

Choroba von Hippla-Lindaua jest chorobą wywołaną przez mutacje genu VHL zlokalizowanego na chromosomie 3p25–26. Gen VHL pełni funkcję supresorową w stosunku do nowotworów, co oznacza, że jego zadaniem jest zapobieganie niekontrolowanemu wzrostowi komórek.

Typy kliniczne choroby von Hippla-Lindaua

Wyróżnia się różne typy choroby von Hippla-Lindaua, zależnie od rodzaju rozwijających się nowotworów:

• choroba von Hippla-Lindaua typu 1 – pacjenci zazwyczaj nie rozwijają guza chromochłonnego (guza nadnerczy);
• choroba von Hippla-Lindaua typu 2 – charakteryzuje się występowaniem guza chromochłonnego i dzieli dalej na:
  • typu 2a – z rakiem nerki,
  • typu 2b – bez raka nerki,
  • typu 2c – występuje tylko guz chromochłonny, bez innych nowotworów.

Choroba von Hippla-Lindaua – epidemiologia

Częstość występowania choroby ocenia się na 1/36 000 osób. Szacuje się, że w Polsce żyje około 1000 pacjentów z chorobą von Hippla-Lindaua. Choroba w równym stopniu dotyka kobiety i mężczyzn. Zwykle VHL ujawnia się w drugiej dekadzie życia. W momencie wykrycia 50% pacjentów wykazuje objawy. Średnia długość życia pacjentów z VHL historycznie wynosiła od 40 do 52 lat. Obecnie, w przeciwieństwie do ogółu populacji, średnia długość życia mężczyzn (59,4 roku) jest znacznie wyższa niż kobiet (48,4 lat).

Choroba von Hippla-Lindaua – objawy

Objawy choroby von Hippla-Lindaua mogą się różnić w zależności od wieku pacjenta oraz postaci klinicznej choroby. U większości pacjentów (około 67%) pierwsze zmiany pojawiają się przed 30. rokiem życia, a u prawie wszystkich (99%) – do 65. roku życia.

• Naczyniaki zarodkowe siatkówki (hemangioblastoma) – jedne z najczęstszych objawów choroby von Hippla-Lindaua, występujące u ponad połowy pacjentów. Mogą pojawić się już u dzieci, nawet przed 10. rokiem życia. Nieleczone guzy mogą powodować postępujące pogorszenie widzenia.
• Naczyniaki zarodkowe ośrodkowego układu nerwowego– najczęściej występują w:
  • móżdżku (45%) – mogą powodować bóle głowy, zawroty głowy, nudności, zaburzenia chodu i mowy oraz oczopląs (niekontrolowane ruchy gałek ocznych);
  • rdzeniu kręgowym (36%) – objawiają się bólami, niedowładami, zanikiem mięśni oraz zaburzeniami czucia.
• Guz chromochłonny nadnerczy– mimo że rzadko jest złośliwy, wydziela hormony w sposób nagły, co może wywoływać:
  • napadowe wahania ciśnienia krwi – objawy mogą trwać od kilku minut do godzin;
  • nadciśnienie tętnicze i bóle głowy;
  • kołatanie serca, drżenie mięśni, bladość skóry i pocenie się;
  • poważne komplikacje, takie jak zawał serca czy udar.
• Torbiele i raki nerek – u ponad połowy pacjentów z VHL rozwijają się torbiele nerek, które zazwyczaj nie powodują objawów. Raki nerkowokomórkowe występują częściej obustronnie i mają charakter wieloogniskowy (zmiany w obu nerkach). Objawy mogą przypominać te typowe dla raka nerki: ból pleców, krwiomocz (obecność krwi w moczu) i uczucie parcia na mocz.
• Torbiele trzustki – pacjenci z chorobą von Hippla-Lindaua mogą rozwijać torbiele trzustki, jednak rzadko dają one objawy czy powodują niedrożność dróg żółciowych, zwykle nie wymagają leczenia.

Choroba von Hippla-Lindaua – leczenie

Pacjenci z chorobą von Hippla-Lindaua często wymagają złożonego leczenia, obejmującego różne metody miejscowe oraz chirurgię, która pozostaje podstawą terapii. Powtarzające się zabiegi chirurgiczne mogą prowadzić do nieodwracalnego uszkodzenia narządów objętych chorobą, dlatego podejście terapeutyczne jest wieloetapowe i indywidualnie dostosowane.

Standardowe metody leczenia:

• resekcja chirurgiczna – jest to najczęstszy sposób leczenia naczyniaków zarodkowych w móżdżku i kręgosłupie oraz guzów nadnerczy, nerek i trzustki;
• inne metody – w sytuacjach gdy resekcja chirurgiczna nie jest możliwa lub pacjent ma wiele guzów, stosuje się radioterapię zewnętrzną; popularną metodą jest radiochirurgia stereotaktyczna, która precyzyjnie dostarcza promieniowanie do miejsca zmiany, minimalizując uszkodzenia sąsiadujących tkanek.

Leczenie naczyniaków zarodkowych siatkówki:

• laseroterapia – stosowana do zamknięcia drobnych naczyń zasilających naczyniaki;
• terapia fotodynamiczna – nowoczesna metoda wykorzystująca światło do aktywacji substancji, która niszczy komórki guza;
• witrektomia – zabieg usunięcia ciała szklistego oka, stosowany w bardziej zaawansowanych przypadkach.

Choroba von Hippla-Lindaua – rokowanie

Z uwagi na genetyczny charakter schorzenia nie ma możliwości zapobiegania mu. W przeszłości przeżywalność pacjentów z chorobą von Hippla-Lindaua była niższa w porównaniu z populacją ogólną ze względu na zachorowalność i śmiertelność wynikającą z różnych objawów choroby oraz związanego z tym leczenia. Obecnie kluczowe są przede wszystkim wczesne wykrywanie zmian nowotworowych u członków rodzin obciążonych genetycznie oraz leczenie ich we wczesnych stadiach. 

Piśmiennictwo:

1. Chittiboina P, Lonser RR. Von Hippel-Lindau disease. Handb Clin Neurol 2015; 132: 139–156.
2. Gläsker S, Vergauwen E, Koch CA i wsp. Von Hippel-Lindau disease: current challenges and future prospects. Onco Targets Ther 2020; 13: 5669–5690. 
3. PDQ Cancer Genetics Editorial Board. Von Hippel-Lindau Disease (PDQ®): Health Professional Version. 2024 Jun 14. In: PDQ Cancer Information Summaries [Internet]. Bethesda (MD): National Cancer Institute (US) 2002.